Contributions to the False Friends between Crimean Tatar Turkish and Turkish of Turkey

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 1 - 16, 20.03.2025

Abdulkadir Öztürk , Erdinç Yeşilkaş

https://doi.org/10.34083/akaded.1629136

Abstract

It is known that there are similarities between Standard Turkey Turkish and Contemporary Turkish dialects in terms of sound and form, and even that there are many words that overlap in terms of vocabulary. However, although some words are the same in appearance, they may differ in meaning between Turkish dialects. These words, which pose a problem especially during the inter-dialect transfer phase, are called 'false friends'.

Many studies have been conducted on Turkish dialects for these types of words, which are generally considered a transposition error. One of these is Crimean-Tatar Turkish, one of the Kipchak group dialects, and Turkey Turkish, an Oghuz group dialect. Although studies covering these dialects have been carried out before, time has passed since these studies and therefore comprehensive dictionary studies have not been included in the corpus.

In this study, especially Maşkaraoğlu's dictionary, the publications of Savran, Muzafarov and Çobanzade and the master's theses prepared by Islıamova and Özer were discussed and the words that were found to be false friends were compared with the vocabulary of Turkey Turkish. The detected data were compared with the data of Kartalcık, Alkaya and Çelik, Rustemova studies, which were about false friends between Crimean-Tatar Turkish and Turkey Turkish, and words that were not included in those works were included in the study. Later, by comparing the data obtained with the Compilation Dictionary, the traces of the interaction between Turkish Turks and Crimean Tatar Turks in Anatolian dialects were tried to be shown.

Keywords

Turkey Turkish, Crimean Tatar Turkish, false friends, meaning shift, vocabulary

Kırım Tatar Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değer Kelimelere Katkılar

Abstract

Standart Türkiye Türkçesi ile Çağdaş Türk lehçeleri arasında ses ve şekil yönünden benzerlikler bulunduğu hatta söz varlığı yönünden de örtüşen birçok kelimenin olduğu bilinmektedir. Fakat kimi kelimeler görünüş olarak aynı olsa da anlam yönüyle Türk lehçeleri arasında farklılık gösterebilmektedirler. Özellikle lehçeler arası aktarım safhasında sorun teşkil eden bu kelimeler ‘yalancı eş değer’ olarak adlandırılmaktadır.

Genel deyişle bir aktarım hatası olarak değerlendirilen bu türden kelimeler için Türk lehçeleri üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bunlardan biri de Kıpçak grubu lehçelerinden Kırım-Tatar Türkçesi ile bir Oğuz grubu lehçesi olan Türkiye Türkçesi’dir. Daha önce söz konusu lehçeleri kapsayan çalışmalar yapılmış olmasına karşın bu çalışmaların üzerinden zaman geçmiş ve dolayısıyla da yapılan kapsamlı sözlük çalışmaları korpusa dahil edilememiştir.

Bu çalışmada başta Maşkaraoğlu’nun sözlüğü olmak üzere Savran, Muzafarov ve Çobanzade’nin yayınları ile Islıamova ve Özer tarafından hazırlanan yüksek lisans tezleri ele alınmış ve yalancı eş değer olduğu tespit edilen kelimeler Türkiye Türkçesinin söz varlığı ile karşılaştırılmıştır. Tespit edilen veriler daha önce Kırım-Tatar Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eş değerleri konu alan Kartalcık, Alkaya ve Çelik, Rustemova çalışmalarının verileriyle kıyaslanmış, o eserlerde yer almayan sözcükler çalışmaya konu edilmiştir. Daha sonra elde edilen veriler, Derleme Sözlüğü ile karşılaştırılarak, Türkiye Türkleri ile Kırım Tatar Türkleri arasındaki etkileşimin Anadolu ağızlarındaki izleri de gösterilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Türkiye Türkçesi, Kırım Tatar Türkçesi, yalancı eş değer kelimeler, anlam kayması, söz varlığı

References

• Akca, H. (2017). Kumuk Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler. Türkbilig, 33, 91-132.
• Altun, H. O. (2020). Yalancı Eşdeğerler Nasıl Tasnif Edilmeli? Kazakça ve Türkiye Türkçesi Üzerinde Deneme. SUTAD, 48, 27-46. https://doi.org/10.21563/sutad.856402
• Ametov, C. (1980). Erılğanlar açqanda. Gafur Gulam Neşriyatı.
• Aydoğmuş, E. (2018). Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değerler Üzerine. Gazi Türkiyat, 23, 109-135.
• Baskakov, N. A. (1963). Nogaysko-Russkiy slovar. Moskova.
• Beşen Delice, T. (2013). Türkmen Türkçesinde Yalancı Eşdeğerler. Uluslarası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(4), 131-146.
• Buran, A. (2015). Türklük Bilimi terimler sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Büke, H. (2014). Gagauz Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eşdeğerler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(10), 215-229.
• Çaylak, R. (1994). Bosagada şiirler. Akmescit.
• Çobanzade, B. (2018). Kırım Tatar ilm-i sarfı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dıykanbayeva, M. (2017). Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eşdeğerler. Uluslarası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2256-2271.
• Elcan, A. (2010, Eylül). Bir Karşılıklı Anlaşılabilirlik Problemi: Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi Arasında Yalancı Eş Değer Kelimeler. Ö. Ceylan (Ed.), III. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi. İstanbul Kültür Üniversitesi, İSTANBUL.
• Ergönenç Akbaba, D. (2007). Nogay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eşdeğerler. Bilig, 42, 151-176.
• Ersoy, F. (2007). Çuvaş Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eşdeğerler. Türkbilig, 14, 60-68.
• Ganiyev, F., Ahmet’yanov, R., & Açıkgöz, H. (1997). Tatarca-Türkçe sözlük. İnsan.
• Islıamova, H. (2022). Mehmet Nuzet’in Eserleri Örneğinde Kuzey Tatarcasının Kuzey Ağzı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Işıktaş Sava, I. (2023, Eylül). Kırım Tatarca Söz Varlığında Zaman (Ay) Kavramı. A. Celepoğlu (Ed.), XVIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiriler Kitabı. Kosova Priştine Üniversitesi, Priştine.
• Johnson, F. (1852). A Dictionary Persian, Arabic And English. Londra.
• Karahan, O. S. (2011). Dobruca Kırımtatar ağzı sözlüğü. Köstence.
• Kanar, M. (2015). Farsça-Türkçe sözlük. Say Yayınları.
• Kartalcık, V. (2015). Kırım Tatar Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasında Yalancı Eşdeğerler. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34, 87-98.
• Keçeci, S. (2018). İlyas Bahşış ve Edem Nalbadov’un Derlediği Kırım Tatar Xalq Yırları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Koç, K., Bayniyazov, A., & Başkapan, V. (2012). Kazak Türkçesi- Türkiye Türkçesi sözlüğü. Birleşik.
• Koçak, M. (2021). Karay Türkçesi ağızları tematik söz varlığı (Haliç-Lutsk, Kırım, Trakay). Atatürk Üniversitesi.
• Maşkaraoğlu, S. (2018). Kırım Tatar Söz Varlığı [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Maşkaraoğlu, S. (2023). Kırım Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe sözlük. Dağarcık.
• Muzafarov, R., & Muzafarov, N. (2018). Kırım Tatar Türkçesi-Türkiye Türkçesi-Rusça sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Özer, K. (2018). Kırım Tatar Türkçesi İbrahim Paşi-Canlı Nişan [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Öztürk, A. (2019). Doğu Avrupa Kıpçak Türkçesinde Eski Türkçenin İzleri. H. Yıldız (Ed.), Eski Türkçenin İzinde içinde (s. 91-101). Akçağ Yayınları.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Savran, H. (2003). Kırım Tatar Türkçesi dil özellikleri metinler sözlük. Asi Kitap.
• Steingass, F. (1998). Persian-English dictionary. Librairie Du Liban Publishers.
• Tavkul, U. (2020). Karaçay-Malkar sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Tekin, T., & Ölmez, M. (1999). Türk dilleri giriş. Simurg.
• Türk Dil Kurumu (t.y.). Türk Dil Kurumu sözlükleri. 10 Ocak 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/adresinden edinilmiştir.
• Uğurlu, M. (2007, Eylül). Lehçe İçi Aktarmada Yalancı Eş Değerlik. Z. Dilek, M. Akbulut, Z. Korkmaz, Z. Bağlan Özer, R. Gürses, & B. Karababa Taşkın (Ed.), 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, ANKARA.
• Uyğur, C. V. (2019). Karakalpak Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Üsenov, M. S. (2008). Kırım Tatarca-Rusça-Ukraince lugat. Ocak Yayınevi.
• Yazıcı Ersoy, H. (2012). Başkurt Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde yalancı eş değerler. Gazi Kitabevi.
• Yıldız, H. (2009). Karay Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Arasındaki Yalancı Eş Değer Kelimeler. Gazi Türkiyat, 5, 1-49.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgız sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Yüksel, Z. (2005). Kırım Tatar Türkçesi grameri ses ve şekil bilgisi. Semih Eğitim Kültür.