Poems with the redīf of Mawlawī Hat in the Jerīde-i Sūfiyya Journal

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 202 - 231, 20.03.2025

Fatih Tığlı

https://doi.org/10.34083/akaded.1630188

Abstract

The shaykh of the Izmir (Smyrna) Mawlawī Lodge, Nūr al-Dīn Dede (d. 1920), announced in the issue no. 5366 dated 07 Rebiülâhir 1332/20 February 1329/05 March 1914 of the Āhenk newspaper published in the same city that poems featuring the rhyme letter “tā” and the redīf (a word or phrase that is repeated exactly after every rhyme in a poem) “Kulāh-ı Mawlawī” would be accepted to publish. In his call, he gave examples of couplets from poems written with this rhyme by various people. The poems that were sent in response to this call were published in the following newspaper issues. Unfortunately, Nūr al-Dīn Dede’s wish to publish them in a book by himself could not happen due to various reasons. These poems, which remained in the pages of the Āhenk newspaper for many years, were later compiled and published as a book by Necdet Okumuş under the title Külâh-ı Mevlevî (2013).

While these poems were being published in the Âhenk, Jerīde-i Sūfiyya journal in Istanbul also began to quote them. In addition to these “Kulāh-ı Mawlawī” poems quoted with the reference “From Āhenk” and “From our companion Āhenk” in the 89-96th issues of the journal, newly composed poems were also first published in Jerīde-i Sūfiyya journal.
This article has examined these new poems. Among these new poems, there is also a text by Nūr al-Dīn Dede, who made the first call. In our article, some information about the poets of these poems is given and these texts are examined from various aspects. During this examination, it is emphasized that these poems can be evaluated as a kind of poetic genre of tāj-nāmas, based on the concepts of tāj and tāj-nāma, which have a significant place in Sufism studies.

We believe that these newly discovered texts, written at the same time as the poems written upon Nūr al-Dīn Dede’s call, will enrich the literature consisting of “Kulāh-ı Mawlawī” poems written as a tradition by Mawlawī poets or poets who were fond of Mawlawiyya.

Keywords

Classical Turkish Literature, Kulāh-ı Mawlawī (Mawlawī Hat), Mawlawīhāne of Izmir (Smyrna), Nūr al-Dīn Dede, Āhenk newspaper, Jerīde-i Sūfiyya journal.

Cerîde-i Sûfiyye Mecmuasındaki Külâh-ı Mevlevî Redifli Şiirler

Abstract

İzmir Mevlevîhanesi şeyhi Nureddin Dede (v.1920), aynı şehirde yayımlanan Âhenk gazetesinin 07 Rebiülâhir 1332/20 Şubat 1329/05 Mart 1914 tarihli 5366 sayılı nüshasında “tâ” revi harfiyle ve “Külâh-ı Mevlevî” redifiyle yazılacak şiirlerin toplanıp bastırılacağını ilan eder. Yine bu çağrısında değişik kişiler tarafından bu revi ve redifle yazılan şiirlerden beyitleri örnek verir. Bu çağrı üzerine gönderilen şiirler gazetenin ilerleyen sayılarında yayımlanır. Şiirlerin kendisi tarafından kitap hâlinde yayınlanacağını belirten Nureddin Dede’nin bu isteği maalesef çeşitli sebeplerden dolayı gerçekleşememiştir. Uzun yıllar Âhenk gazetesinin sayfaları arasında kalan bu şiirler daha sonra Necdet Okumuş tarafından Külâh-ı Mevlevî başlığı altında kitap olarak yayımlanmıştır (2013).

Âhenk gazetesinde bu şiirler yayımlanmaya başladığı sırada İstanbul’daki Cerîde-i Sûfiyye mecmuasının da bu şiirleri iktibas etmeye başladığını görüyoruz. Mecmuanın 89-96. sayıları arasında “Âhenk’ten”, “Âhenk refîkimizden” açıklamaları ile iktibas edilen bu “Külâh-ı Mevlevî” şiirlerinin yanı sıra yeni yazılmış, ilk defa Cerîde-i Sûfiyye mecmuasında yer alan şiirler olduğu da tespit edilmiştir.

Bu makalede, tespit edilen bu yeni şiirler ele alınmıştır. Bu yeni şiirler arasında çağrıyı yapan ve bu şiirlerin yazılmasına vesile olan Nureddin Dede’nin de şiiri bulunmaktadır. Makalemizde şiirlerin şairleri hakkında bilgiler verilmiş ve manzumeler çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Bu inceleme esnasında tasavvuf araştırmalarında önemli bir yeri olan tâc/tâcnâme kavramları esas alınarak bu şiirlerin bir nevi manzum tâcnâmeler olarak değerlendirelebileceği üzerinde durulmuştur.

Nureddin Dede’nin çağrısı üzerine yazılan şiirlerle aynı zamanda kaleme alınan bu yeni metinlerin, Mevlevî şairler veya Mevlevîliğe muhabbeti olan şairlerin bir gelenek hâlinde yazdıkları “Külâh-ı Mevlevî” şiirleriyle oluşan literatürü zenginleştireceğini düşünüyoruz.

Keywords

Klasik Türk Edebiyatı, Külâh-ı Mevlevî, İzmir Mevlevîhanesi, Nureddin Dede, Âhenk gazetesi, Cerîde-i Sûfiyye mecmuası.

Ethical Statement

Yoktur.

Supporting Institution

Yoktur.

Thanks

Yoktur.

References

• Âhenk gazetesi koleksiyonu, İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi (APİKAM).
• Aktuç A. (1960). Avni Bey (Yenişehirli). İstanbul Ansiklopedisi, (C.3). İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi Yayınları, 1353.
• Alparslan, A. (1996). Abdülbâki Gölpınarlı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Altunmeral, M. (2019). Cerîde-i Sûfiyyedeki Sûfiyâne lugazlar ve manzûm cevapları. Aça, M. (Ed.), Uluslararası Toplum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu (3-5 Ekim 2019 Balıkesir/Edremit) Tam Metin Bildiriler Kitabı içinde (304-319). Toplum ve Kültür Araştırmaları Derneği (TOKÜAD) Yayınları.
• Arslan, M. (2019). Divan edebiyatında muamma çözülmüş muamma örnekleri ve muamma çözüm teknikleri.
• Delice, H. İ., Erdoğan Taş M., Yekbaş, H. (Ed.). Prof. Dr. Mehmet Arslan’a armağan içinde (76-169). Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Arslan, Ö. (2021). XVI. yüzyıl şairlerinden Edirneli Ubeydî’nin muammaları. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 26, 23-60.
• Bozkurt N. (2009). Sikke. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 37), 185-186.
• Cerîde-i Sûfiyye koleksiyonu, Ankara Millî Kütüphane, 1956 SB 201.
• Cerîde-i Sûfiyye koleksiyonu, İstanbul İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Kütüphanesi, D03195.
• Ceyhan, S. (2010). Taç (Tasavvuf). TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 39). 363-365.
• Ceyhan, S. (2011). Osmanlı Tâcnâme literatürüne göre derviş tacı ve Abdullah Salahaddin-i Uşşaki’nin Cevâhir-i Tâc-ı Hilafet Risalesi. İslâm Araştırmaları Dergisi, 25, 113-172.
• Ceyhan. Â. (2018). Gencîne Üsküplü Sadeddîn Sırrî bazı yazı ve şiirleri. Kocaeli Üniversitesi Vakfı (KÜV) Yayınları.
• Çantay, H. B. (1997). Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. Haz. M. A. Yekta Saraç. Risale Yayınları.
• Erdoğan, K. (2009). İzmir Mevlevihanesi Şeyhi Mehmet Nureddin Dede (1858?-4 Aralık 1920). Karaismailoğlu, A. (Ed.), Mevlânâ Araştırmaları 3 içinde (175-188). Akçağ Yayınları.
• Ergin, O. N. (1996). İstanbul şehreminleri. A. N. Galitekin (Haz.), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Erkul, R. (2016). “Külâh-ı Mevlevî” şiirlerine Şair Eşref’ten bir örnek. Erciyes, 468, 7-10.
• Eski Harfli Türkçe Basma Eserler Bibliyografyası (Arap, Ermeni ve Yunan Alfabeleriyle) 1584-1986, (CD). Millî Kütüphane Başkanlığı.
• Fatîn Davud (2017). Hâtimetü’l-eş‘âr (Fatîn Tezkiresi). E-kitap. Ömer Çiftçi (Haz.). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1953). Mevlânâ’dan sonra Mevlevîlik. İnkılâp Kitabevi.
• Huyugüzel, Ö. F. (2000). İzmir fikir ve sanat adamları (1850-1950). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Huyugüzel, Ö. F. (2011). İzmir’in uzun süre yayımlanmış istikrarlı bir gazetesi: Ahenk.Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, 3, 23-35.
• Kara, M. (1993). Cerîde-i Sûfiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 7). 410.
• Kaşıkçı, A. (1994). Bütün yönleriyle Ceride-i Sufiyye inceleme-fihrist. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Dicle Üniversitesi.
• Levend, A. S. (1958). Artam’ın ardından. Türk Dili, VIII(87), 153-155.
• Mermer, A. vd. (2009). Osmanlı şiirinde Mevlânâ övgüleri ve Mevlevilik unsurları. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Muhâbere ve Muhâvere, Peyâm (Edebî İlâve), 20 Şubat 1329 [05 Mart 1914], 6.
• Mustafa Fevzi Efendi. (2024). Bir Sûfînin kaleminden son dönem Osmanlının, Tasavvufî, Sosyal ve Siyasî Hayatı Cerîde-i Sûfiyye Yazıları (1913-1919). Fatih Yıldız, Cihat Demirci (Haz.). Büyüyenay Yayınları.
• Nasrattınoğlu, İ. Ü. (1981). Afyonkarahisarlı Şâir Çizmecioğlu Vehbi. Nasrıttınoğlu Yayınları.
• Odunkıran, F. (2020). Mevlevî Tezkiresi: Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân (İnceleme-Metin) [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Okcu, N. (2011). Şeyh Gâlib Dîvânı Hayatı–Edebî Kişiliği–Eserleri–Şiirlerinin Umûmî Tahlîli. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Okumuş N. (2013). Külâh-ı Mevlevî. İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Osmânzâde Hüseyin Vassâf (2006). Sefîne-i Evliyâ. (C. 5). Akkuş, M.  Yılmaz, A. (Haz.). Kitabevi Yayınları.
• Özege, M. S. (1971). Eski harflerle sasılmış Türkçe eserler kataloğu. 5 Cilt. Fatih Yayınevi Matbaası.
• Sahîh Ahmed Dede. (2003). Mevlevîlerin Tarihi Mecmûatü’t-Tevârîhi’l-Mevleviyye. Zorlu, Cem (Haz.). İnsan Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (1997). Muamma ve divan edebiyatındaki seyri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 27, 297-308.
• Saraç, M. A. Y. (2019). Klâsik edebiyat bilgisi belâgat ve biçim-ölçü-kafiye. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Saylan, B. (2018). İhtifâlci Mehmed Ziyâ Bey’in Cerîde-i Sûfiyye’de yayınlanan makaleleri çerçevesinde Osmanlı padişahlarının Mevleviyye ile irtibâtı üzerine. Sûfî Araştırmaları-Sufi Studies, 9(18), 149-180.
• Sunguroğlu, İ. (1959). Harput yollarında. (C. 2). Yeni Matbaa.
• Şenel, Ü. (2006). Manisalı şairlerin Âhenk Gazetesi’nde neşredilen Külâh-ı Mevlevî redifli şiirleri. Dörtbudak, M. V. (Haz.), Uluslararası Mevlânâ Mesnevi Mevlevihâneler Sempozyumu (19-21 Aralık 2005 Manisa) Bildirileri içinde (433-439). Mevlâna Araştırmaları Kültür ve Sanat Derneği (MAKSAD) Yayınları.
• T.D.K. Artam’ın Hal Tercümesi. Türk Dili, VIII(87), 155-156.
• Totan H. (2013). Abdülbaki Gölpınarlı divanı (İnceleme-Metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Selçuk Üniversitesi.
• Üzel, M. (2022). İzmir Mevlevîhânesi -Bir Şehrin Rindânesi-. Papirüs Yayınları.
• Vâsıf (t.y). Mecmûa-i Medâyih-i Hazret-i Mevlânâ. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Galata Mevlevihanesi Bölümü, 196.
• Yardım, D. (2021). Bir gazetenin sahibi ve başyazarı olarak Cevriye İsmail Uyum. Çağın, Ş. (Ed.), İzmir’de İz Bırakmış Öncü Kadın Yazarlar içinde (95-129). Ege Üniversitesi Yayınları.