İzmir’in Karabağlar İlçesinde Bulunan Paşaköprü Mezarlığı’ndaki Mezar Taşı Sözleri

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 1249 - 1287, 20.07.2025

Sagip Atlı

https://doi.org/10.34083/akaded.1707203

Abstract

İnsan hayatının geçiş dönemlerinin sonuncusu ölümdür. Zaman içerisinde ölüm etrafında çeşitli inanç ve uygulamalar ortaya çıkmış olup bunlar arasında mezar ve mezar taşı sözleri yer almaktadır. Mezar taşları, ölen kişilerin kimlikleri, mesleği, cinsiyeti ve toplumsal statüsü hakkında önemli bilgiler sunmasının yanında dönemin estetik anlayışını, dinî inançlarını, toplumsal ve kültürel yapılarıyla ilgili bilgi vermesi açısından ayrı bir öneme sahiptir. Bu çalışmada İzmir’in Karabağlar ilçesinde bulunan Paşaköprü Mezarlığı’ndaki Latin harfli mezar taşı sözlerinin tasnifi, tahlili, oluşum ve seçiliş aşamaları ele alınmıştır. Çalışma kapsamında gözlem ve görüşme teknikleri kullanılarak 2019 yılı içerisinde farklı tarihlerde derleme çalışması yapılmıştır. Ayrıca farklı tarihlerde de mezarlığa gidilerek mezarlığın son durumuyla ilgili gözlemlerde bulunulmuştur.

Çalışmanın başında araştırmanın konusu, alanı ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Paşaköprü Mezarlığı’ndan derlenen Latin harfli mezar taşı sözlerinin incelemesi yapılmıştır. Önce mezar taşı sözlerinin yaratım aktarım özelliklerine değinilmiştir. Bu başlıkta; mezar taşı sözlerinin seçiliş süreci, kalıplaşmış mezar taşı sözleri ile kaynak kişilerin mezar taşı sözleri hakkındaki görüşleri ele alınmıştır. Ardından mezar taşı sözlerinin şekil özellikleri manzum olanlar ve mensur olanlar şeklinde iki başlık altında incelenmiştir. Manzum mezar taşı sözleri; ölçü ve nazım birimi başlıklarına göre tasnif ve tahlil edilmiştir. Son olarak mezar taşı sözlerinin içerik özellikleri üzerinde durulmuştur. Bu başlık kapsamında mezar taşı sözlerindeki; biyografik bilgiler, ölen kişinin hayatıyla ilgili bilgiler, yaşam süresi, ölüm sebepleri, mensubiyet ve hitap bildiren ifadeler alt başlıklarıyla incelenmiştir. Çalışmanın sonunda inceleme içinde örnek olarak verilmeyen mezar taşı sözlerinden farklı olan 26 tane örnek metin ve fotoğraflar aktarılmıştır. Bu çalışmayla birlikte 95 yıllık geçmişi olan Paşaköprü Müslüman Mezarlığı’ndaki mezar taşı sözlerinin tespiti, tahlili ve son durumu ortaya konulmuştur.

Keywords

İzmir , Karabağlar , Paşaköprü Mezarlığı , Ölüm , Mezar Taşı Sözü.

The Inscriptions on Tombstones in Pasakopru Cemetery, Located in the Karabaglar District of İzmir

Abstract

The final stage of the transitional periods in human life is death. Over time, various beliefs and practices have emerged around death among which gravestones and epitaphs hold a significant place. Gravestones are of particular importance not only because they offer valuable insights into the identity, occupation, gender, and social status of the deceased, but also because they reflect the aesthetic sensibilities, religious beliefs, and socio-cultural characteristics of the time in which they were created. This study focuses on the classification, analysis, and the processes of creation and selection of Latin-script gravestone inscriptions found in Pasakopru Cemetery, located in the Karabaglar district of Izmir. The research involves fieldwork conducted throughout 2019 using observation and interview techniques. Furthermore, additional visits were made to the cemetery on different dates to observe its current condition.

At the beginning of the study, information is provided regarding the subject, scope, and methodology of the research. Following this, an examination is conducted on the Latin-script gravestone inscriptions collected from Pasakopru Cemetery. The first part addresses the processes of creation and transmission of these inscriptions. This section explores the selection process of the gravestone inscriptions, the use of formulaic expressions, and the views of local informants regarding the gravestones. Subsequently, the formal features of the inscriptions are analyzed under two categories: those in verse and those in prose. The metrical gravestone inscriptions are classified and analyzed according to the criteria of meter and rhyme. Finally, the content features of the gravestone inscriptions are examined. This section investigates the biographical information, details about the deceased's life, lifespan, causes of death, affiliations, and expressions of address, under specific subheadings. At the end of the study, 26 example texts and photographs of gravestone inscriptions, not included in the analysis, are presented as supplementary material. This study presents the identification, analysis, and current condition of the gravestone inscriptions in the Pasakopru Muslim Cemetery, which dates back 95 years.

Keywords

Izmir , Karabaglar , Pasakopru Cemetery , Death , Gravestone Inscriptions.

References

• Aksan, D. (1996). Türkçenin Söz Varlığı, Ankara: Engin Yayınevi.
• Ayanoğlu, F. İ. (2022). Tarihi Mezar Taşları İstanbul-1, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Bahar, H. (2013). “Avras’yada ölüm”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Bakırcı, N. (2008). “Niğde mezar taşı sözleri üzerine bir inceleme”, Akpınar Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 3 (13), 23-28.
• Baytaş, G. (2019). Latin Harfli Mezar Taşları Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme: Karaman Merkez Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Boyraz, Ş. (2003). Türkiye’de Mezar Taşı Sözleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bölükbaşı, R. T. (2022). Serâb-ı Ömrüm, (Yay. Hzl. Abdullah Uçman), İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çelik, A. (2018). “Bartın mezar taşı metinleri üzerine bir araştırma”, Social Sciences Studies Journal, 4 (18), 1876-1887.
• Dilçin, C. (2005). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durbilmez, B. (2020). Âşık Edebiyatının Şiir Sanatı -Hasretî’den Örneklerle-, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Durmuş, İ. (2007). “Nesir”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 6-8.
• Gökdayı, H. (2008). “Türkçede kalıp sözler”, Bilig, Kış, 44, 89-110.
• Gökdayı, H. (2019). “Türkiye Türkçesinde kalıp sözler, bu sözleri içeren bir sözlük ihtiyacı ve hazırlama yöntemi”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7 (9), 18-35.
• Karaalioğlu, S. K. (1980). Türk Şiir Sanatı, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Kaya, D. (2007). Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Keskin, A. (2023). “Göç ve folklor: literatür ve tasnif odaklı, kuramsal bir çerçeve”, Folklor ve Edebiyat, 29 (114), 459- 486.
• Mengi, M. (2007). “Eski Türk edebiyatı’nda nesir: gelişimi ve kaynakçası”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5 (10), 43-76.
• Oğuz, B. (1983). Mezar Taşında Simgeleşen İnançlar, İstanbul: Anadolu Aydınlanma Vakfı.
• Öksüz, M. (2019). “Ölüm mekânından hayatı anlamak: Siirt kent mezarlıkları üzerinden sınıf, iktidar ve toplumsal cinsiyeti anlamak”, Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11 (18), 2908-2964.
• Örnek, S. V. (2017). Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Özer, N.-İbe Akcan, P. (2021). “Türkçe hitap biçimleri için bütüncül bir sınıflama denemesi”, 34. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildiri Özetleri Kitapçığı (29-30 Nisan 2021), 27-28.
• Özer, N.-İbe Akcan, P. (2022). “Türkçede hitap ifadeleri: anlam ve sözcük türü temelinde bir ulamlama”, ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 382-407.
• Samsakçı, M. (2016). Ölüme Açılan Estetik Kapı Türk Mezar Taşı Edebiyatı, İstanbul: Kitabevi.
• Sevim, N. (2012). Osmanlı Mezar Taşlarında Manzum Metinler. Isparta: Kitap Dostu Yayınları.
• Soyalp, S. (2018). Denizli Babadağ’da Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Şeyban, L.-Altun, A.-Bezci, N.-Çoşkun, M.-Değirmenci, H.-Koç, Ş., Koçyiğit, H. ve Öztürk, G. (2014). “İzmir Maşûkîye merkez câmii hazîresi’nde bulunan Osmanlı mezar taşları”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (ASOS Journal- The Journal of Academic Social Science), 2 (5), 309-368.
• Şeyban, L.-Kır, O. (2019). Osmanlı Mimarisi ve Mezar Taşı Kitabeleriyle Sakarya, Sakarya: Gelişim Ofset.
• Tarancı, C. S. (2004). Otuz Beş Yaş, İstanbul: Can Yayınları.
• Tüfekçioğlı, A. (1999). “Türk-İslam dönemi türbe ve mezar taşı kitabelerinde tarih ibareleri”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul: Mezarlıklar Vakfı Yayınları.
• Türkan, H. K. (2012). “İskenderun mezar taşı sözleri üzerine bir inceleme”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 7(4), 3025-3044.
• URL-1: https://cbs.izmir.bel.tr/cbsuygulamalar/mezarlikbilgisistemi/ (erişim tarihi: 14.02.2025).
• URL-2: https://www.repertukul.com/SU-DAGLAR-OLMASAYDI-457 (erişim tarihi: 20.05.2025).
• URL-3: https://www.repertukul.com/EL-CEK-TABIP-SINEM-USTUNDEN-4008 (erişim tarihi: 20.05.2025).
• URL-4: https://ilahisozleri.net/cemal-kuru/namaz-4.html#google_vignette (erişim tarihi: 20.05.2025).
• URL-5: https://yandex.com.tr/harita/org/pasakopru_mezarligi/210761592524/?ll=27.134776%2C38.364917&z=17.92 (erişim tarihi: 14.02.2025)