The First Text of the Modern Uzbek Story or “A Strange Coincidence”

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 1352 - 1365, 20.07.2025

Veli Savaş Yelok

https://doi.org/10.34083/akaded.1710116

Abstract

In modern Uzbek literature, the story genre, which had been preserved within Uzbek folklore through forms such as legends, fairy tales, epics, and anecdotes until the 13th century, evolved over time by incorporating new elements. The earliest examples of this genre in written literature can be observed in Nasiriddin Burhaneddin Rabguzi’s Kisas al-Anbiya, Yakini’s Debate of the Bow and Arrow, and Yusuf Emiri’s Beng ü Çagir.

In Turkestan, efforts related to the national press, starting from 1905, saw Uzbek Jadidists effectively utilize books, newspapers, and magazines to awaken the nation. These efforts reflect the Jadidists’ commitment to fostering national consciousness and modernization.
When examining the prose texts published between 1905 and 1917, it is evident that authors categorized their works under titles such as novel, story, fictional story, feuilleton, sketch, poetic story, anecdote, fairy tale, travel memoir, literature and art, fragment, and reminiscence, depending on their themes. In these texts, considered the first examples of the modern story, the qualities of narration and moral admonition take precedence over description.

The text titled “A Strange Coincidence,” published in 1885 in Tercüman newspaper, edited by Ismail Gaspirali, one of the architects of the Jadid movement in Turkestan, can be regarded as a harbinger of the story genre in Modern Uzbek Literature. This article provides insights into the development of the story genre in Modern Uzbek Literature and introduces the text “A Strange Coincidence,” which, based on its publication date, stands as a candidate for being the first example of the story genre in Modern Uzbek Literature.

Keywords

Story , Modern Uzbek Literature , Jadid , Tercüman Newspaper

Modern Özbek Hikâyesinin İlk Metni yahut “Acayip Bir Tesadüf”

Abstract

Modern Özbek edebiyatında XIII. yüzyıla kadar efsane, masal, destan ve fıkra gibi türler dâhilinde Özbek folklorunda varlığını muhafaza eden ve zamanla yeni unsurlarla zenginleşen hikâye türünün yazılı edebiyattaki ilk örneklerini Nasiriddin Burhaneddin Rabguzî’nin Kısasü’l Enbiya’sında, Yakınî’nin Ok ve Yay Münazarası’nda ve Yusuf Emiri’nin Beng ü Çagir’inde görmek mümkündür. 1905’ten başlayarak Modern Özbek Edebiyatının kurucuları olan Özbek Ceditçileri, milleti uyandırmak maksadıyla kitap, gazete ve dergilerden verimli bir şekilde yararlanırlar.

1905-1917 yılları arasında neşredilen mensur metinler nazarda tutulduğunda yazarlar kendi eserlerini, konularına bakmak suretiyle roman, hikâye, hayali hikâye, felyeton/ filyeton, oçerk, şiirî hikâye, fıkra, masal, yol esdalikleri (hatıraları), edebiyat ve sanat, parça ve hatıra başlıkları altında yayımladıkları görülür. Modern hikâyenin ilk örnekleri kabul edilen bu metinlerde tasvir yerine anlatma ve nasihat verme nitelikleri ön plandadır.

Türkistan’da Cedit düşüncesinin mimarlarından İsmail Gaspıralı’nın neşrettiği Tercüman Gazetesi’nin 1885 yılında yayımlanan “Acayip Bir Tesadüf” başlıklı metin, Modern Özbek Edebiyatında hikâye türünün müjdeleyicisi olarak değerlendirilebilir. Bu makalede Modern Özbek Edebiyatında hikâye türünün gelişimi hakkında bilgi verilerek yayımlanma tarihi bakımından Modern Özbek Edebiyatında hikâye türünün ilk örneği olmaya aday “Acayip Bir Tesadüf” adlı metin tanıtılacaktır.

Keywords

Hikâye , Modern Özbek Edebiyatı , Cedit , Tercüman Gazetesi

References

• Abdulla Qodiriy. (1923). O‘tgan kunlar [Geçmiş günler]. Inqilob Jurnali, (9), 19.
• Bates, H. E. (2001). Yazınsal bir tür olarak kısa öykü [The short story as a literary genre] (G. Ezber, Trans.). Bilge Kültür Sanat.
• Çolpan. (1915, Şubat 5). Muhtaram yazuvçilarimizge [Değerli yazarlarımıza]. Sada-yı Türkistân. F. K. (1909). Roman va hikâyalar, muharrir va mütercimler [Roman ve hikâyeler, yazarlar ve çevirmenler]. Şu‘râ, (42).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1903, Ekim 15). Bir vefalik zaife hususıda-1 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (40).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1903, Ekim 20). Bir vefalik zaife hususıda-2 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (41).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1903, Kasım 12). Bir vefalik zaife hususıda-3 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (44).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1903, Kasım 18). Bir vefalik zaife hususıda-4 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (45).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1903, Kasım 25). Bir vefalik zaife hususıda-5 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (46).
• Mahmudhoja Behbudi. (1903, Aralık 1). Bir vefalik zaife hususıda-6 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (47).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1903, Aralık 11). Bir vefalik zaife hususıda-7 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (48).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1904, Ocak 21). Bir vefalik zaife hususıda-8 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (3).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1904, Ocak 28). Bir vefalik zaife hususıda-9 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (4).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1904, Şubat 3). Bir vefalik zaife hususıda-10 [Türkçeden beyani tercüme]. Türkistan Vilayetinin Gazeti, (5).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1909, Şubat 5). Oq yelpug‘ichli chinli xotun [Türkçeden tercüme]. Turkiston Viloyatining Gazeti, (10).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1914, Nisan 26). Bir a’mo bolaning hasrati [Bir âmâ çocuğun hasreti]. Oyina, (27).
• Mahmudhoca Behbûdî. (1914, Mayıs 10). Teatr nimadur? [Tiyatro nedir?]. Âyina, (29).
• Mahmudhoca Behbûdî. (2021). Tanlangan asarlar [Seçilmiş eserler] (S. Ahmad, Haz.). Akademnashr.
• Mallayev, N. (1978). O‘zbek adabiyoti tarixi [Özbek edebiyatı tarihi]. O‘qituvchi Nashriyoti.
• Mirvaliyev, S. (1969). Janr manbalari va uning tashkil topishi [Tür kaynakları ve Onun oluşumu]. In O‘zbek romani [Özbek romanı]. Fan Nashriyoti.
• Qodirov, P. (1983). Xalq tili va realistik proza [Halk dili ve gerçekçi nesir]. Fan Nashriyoti.
• Rabg‘uziy. (1990). Qisasi Rabg‘uziy (Cilt 1). Yozuvchi Nashriyoti.
• Rahmonov, N. (2017). O‘zbek adabiyoti tarixi [Özbek edebiyatı tarihi]. Sano-standart.
• Sirojiddin, A. (2024). Mahmudho’ja Behbudiy (Hayoti, faoliyati, vafoti) [Mahmudho’ja Behbudi: Hayatı, faaliyetleri, vefatı]. Info Capital Books.
• Sultonov, I., & Hayitmetov, A. (1982). O‘zbek nasri tarixidan [Özbek nesir tarihinden]. Fan Nashriyoti.
• Turdiyev, S. (1969). 20-yillar O‘zbek hikoyasi [20’li yıllarda Özbek hikâyesi] [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fanlar Akademiyasi.
• Yelok, V. S. (2019). Modern Özbek edebiyatında hikâye (1900-1930). Sonçağ Akademi.
• Zahidov, V. D. (1951). O Miftahul-Adle. Filologiya, 4, 3.
• Zoxidov, V. Y. (1948). She’riy epik roman Alisher Navoiy [Alişîr Nevâyî’nin şiirsel epik romanı]. In Tanlangan asarlar [Seçilmiş eserler] (Cilt 2, Kitap 2). Fan Nashriyoti.