Yalova İli Yer Adları: Coğrafya ve Dil Bağlamında Semantik Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 9 Issue: 3, 1997 - 2023, 23.11.2025

Zahide Parlar , Müjde Aydoğdu

https://doi.org/10.34083/akaded.1705021

Abstract

İnsan, zaman ve mekânla mukayyet olduğu için yaşadığı coğrafya onun mekânsal sınırlarını belirlemiş; zihin dünyası ve algılayışına göre de onu adlandırmıştır. Bu sebeple yer adlandırmaları, hem coğrafya hem de dil çalışmaları için önemli veri kaynaklarıdır; bu iki disiplin bağlamında bütüncül olarak değerlendirildiğinde mekân ve adı arasındaki semantik bağ ortaya konulur. Bu çalışmada Yalova ili idari sınırları içerisindeki ilçe, belediye, mahalle ve köy adları ele alınmıştır. Yer adlarının semantik tasnifi yapılmış; bunlar dil bilgisel yapılarına göre değerlendirilmiştir. Semantik tasnifle oluşturulan başlıklar, coğrafi bilgi sistemleri yazılımı olan ArcGIS paket programına aktarılmış, başlıklar için haritalar oluşturulmuştur. Yalova ili yer adları üzerinden bölgeyi yerleşim yeri olarak kullanan halkın doğayı betimleme ve adlandırma pratikleriyle toplumsal hafızanın coğrafya üzerindeki izleri takip edilmiştir. 1995’e kadar İstanbul’un bir ilçesi olan Yalova’daki yer adlarının genelinin yerleşmenin iskân tarihiyle ilgili olduğu, yerleşmelerin dağılışı ve adlandırılmasında 1864 Büyük Çerkez Sürgünü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, 1912-1913 Balkan Savaşları ile Lozan Barış Antlaşması’na binaen gerçekleşen 1924 Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin belirleyici rol oynadığı sonucuna ulaşılmıştır. Eskiden Rum ve Ermenilerin yaşadığı yerlerdeki yer adlarının değiştirilmesinde dönemin idari amirleri etkili olmuş, bölgeyi Türkleştirme çabası yer adlarına yansımıştır. Mahalle adlandırmalarında daha çok ulus devlet olma sürecinin etkisi söz konusuyken coğrafi unsurların yoğunlukta olduğu köy adlarında ise bitki, ağaç türleri ile su kaynaklarından adını alan yerleşme sayısı fazladır. Yerleşimlerin kurulması sürecinde tarihî ve siyasi açıdan önemli rol oynayan kişileri anmak ve onurlandırmak amacıyla bu kişilerin ad, lakap ve ünvanları da kullanılmıştır. Adlandırmalarda coğrafi terimlerin sıkça tercih edilmesi, insanın mekâna anlamlandırma sürecinde coğrafyanın temel belirleyicilerden biri olduğunu göstermiştir.

Keywords

Yeni Türk dili , beşeri coğrafya , toponim , kültürel coğrafya , coğrafya ve dil , toplumsal hafıza.

Place Names of Yalova Province: A Semantic Analysis in the Context of Geography and Language

Abstract

Since human beings are bound by time and space, the geography in which they live defines their spatial boundaries, and they name places according to their perceptions and cognitive frameworks. Accordingly, place names serve as valuable data sources for both geographical and linguistic studies. When examined holistically within the scope of these two disciplines, the semantic relationship between space and naming becomes apparent. This study analyzes the names of districts, municipalities, neighborhoods, and villages within the administrative boundaries of Yalova Province. These place names have been semantically classified and examined according to their grammatical structures. The categories derived from this classification were transferred into ArcGIS, a geographic information system software, and thematic maps were generated. Through these place names, the study traces how local communities describe and name the natural environment, and how collective memory is inscribed onto the landscape. The findings indicate that most place names in Yalova -which remained a district of Istanbul until 1995- are linked to settlement history. Key historical events, including the 1864 Circassian Exile, the 1877-78 Ottoman-Russian War, the Balkan Wars of 1912-13, and the 1924 Turkish-Greek Population Exchange under the Treaty of Lausanne, significantly shaped the distribution and naming of settlements. The renaming of places formerly inhabited by Greeks and Armenians was often directed by administrative authorities, reflecting efforts to Turkify the region. While neighborhood names are more influenced by the nation-state formation process, village names largely reflect natural features such as plant and tree species or water sources. In some cases, the names, titles, or epithets of historically significant individuals were used to commemorate them. The frequent use of geographical terms in place naming demonstrates that geography is one of the fundamental determinants in the process through which humans assign meaning to space.

Keywords

New Turkish Language , human geography , toponym , cultural geography , geography and language , collective memory.

References

• Akar, A. (2006). Renge bağlı yer adlandırmalarında Muğla örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 51-63.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim (C. 2). Türk Dil Kurumu.
• Aliağaoğlu, A. (2013). Şehirsel toponimi: Balıkesir ilinde mahalle adları, bir sınıflandırma denemesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(29), 45-62.
• Aydın, N. (2024). Mekân-kimlik bağlamında yer adları oluşumuna bir örnek: Karacasu (Erzurum). Karadeniz Araştırmaları, 83, 887-902. https://doi.org/10.56694/karadearas.1535028
• Aydoğdu, M., & Bakırcı, M. (2022). Tekirdağ şehri ve yakın çevresinde arazi kullanımının zamansal ve mekansal değişimin karşılaştırılmalı analizi (1990-2020). International Journal of Geography and Geography Education, 45, 298-319. https://doi.org/10.32003/igge.961076
• Bostan, H. (2021). Yalova ilinin demografik analizi: Sosyo-ekonomik ve mekânsal gelişim (695029) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bulut, İ. (1996). Sorgun yöresi köy ve mevkii adlarının kaynakları. Akademik Araştırmalar Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 30-40.
• Çakar, E. (2000). Haleb Sancağında Türkçe yer adları. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11(11), 83-107. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000442
• Çelik, A. (2021). Yalova ili yerli ağzı ile Kütahya ve Aydın ili ağızlarının ilişkileri. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları, Çalıştayı Bildirileri, 7-8 Kasım 2019 Adana. Ankara: TDK.
• Çelik, A. (2018). Yalova İli yerli ağzı (İnceleme-Metinler-Sözlük).[Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çınarcık Belediyesi. (t.y.). Çınarcık beldeler ve köylerimiz. 18 Nisan, 2025 tarihinde https://www.cinarcik.bel.tr/tr/cinarcik-beldeler-ve-koylerimiz adresinden erişilmiştir.
• Çiftlikköy Kaymakamlığı. (t.y.). Denizçalı köyü. 26 Nisan, 2025 tarihinde http://ciftlikkoy.gov.tr/denizali-ky adresinden erişilmiştir.
• Güner, İ., & Ertürk, M. (2004). Türkiye il merkezi kent adlarının kaynakları üzerine bir araştırma. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 39-62.
• Gündüz, A. (2018), Saltuklular, Mama Hatun ve Mamalı Aşireti. TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies, 5(16), 24-40.
• Gündüz, A. (2014). Tapu tahrir defterlerine göre Kocaeli ve çevresindeki yer adları hakkında bir değerlendirme. Kocaeli: Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-I, 2014, ss. 465-494.
• İbrisimovic, K. (2018). Osmanlı Devleti öncesi Hersek’in kısa tarihi. Balıkesir İlahiyat Dergisi, 4(2), 149-162.
• Kadmon, N. (2004). Toponymy and geopolitics: The political use—And misuse—Of geographical names. The Cartographic Journal, 41(2), 85-87. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1179/000870404X12897
• Kapaklı Kaymakamlığı. (t.y.). İlçenin tarihçesi. 4 Mart, 2025 tarihinde http://www.kapakli.gov.tr/ilcenin-tarihcesi adresinden erişilmiştir.
• Kaya, M. (2007). XIX. yüzyılda İzmit (Kocaili) Sancağı’nın demografik durumu ve iskan siyaseti. Tarih Araştırmaları Dergisi, 26(41), 59-80.
• Kayserili, A. (2016). Bir toponimi araştırması: Ağrı’da yer adları. TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, 8, 21-29.
• Kazel, E. (2014). Yalova şehir coğrafyası [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kazel, E., & Bayartan, M. (2021). Yerleşme coğrafyası açısından bir inceleme: Yalova şehri. Coğrafya Dergisi, 43, 143-158. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-927888
• Kılıç, Ş. ve Kaplanoğlu, R. (2016). Osmanlı kuruluş devrinde; Doğu Marmara kıyılarında Türk iskânı. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 14(31), 27-45.
• Kılıç, A. (2020). Tarihi eserleri, doğal güzellikleri ve kültürüyle Yalova. Yalova İl Özel İdaresi Kültür. http://www.yalova.gov.tr/kurumlar/yalova.gov.tr/icerik/yalova_tanitim/yalova_web_kitap.pdf
• Koday, S., Kaya, G., & Akbaş, F. (2016). Salihli ilçesinde köy adlarında coğrafyanın etkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 559-582.
• Koru Belediyesi. (t.y.). Koru hakkında. 21 Mart, 2025 tarihinde https://koru.bel.tr/sayfa/koru-hakkinda adresinden erişilmiştir.
• Light, D. (2014). Tourism and toponymy: Commodifying and consuming place names. Tourism Geographies, 16(1), 141-156. https://doi.org/10.1080/14616688.2013.868031
• Orhan, F. (2021). Artvin ilindeki köy yerleşmelerinin toponimik özelliklerine coğrafi bir bakış. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 43, 278-297. https://doi.org/10.32003/igge.811006
• Özüpekçe, S., & Gümüş, N. (2020). Bir toponimi araştırması: Besni (Adıyaman) ilçesi köy adlarının coğrafi sınıflandırması. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 151-162. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.804482
• Sondakika.com. (2017). Yalova’daki Boşnak köyü Soğuksu, eski adı Ayazma’yı istiyor. 28 Nisan, 2025 tarihinde https://www.sondakika.com/guncel/haber-yalova-daki-bosnak-koyu-soguksu-eski-adi-ayazma-yi-9804478/ adresinden erişilmiştir.
• Subaşı Belediyesi. (t.y.). Subaşı tarihi. 8 Mart, 2025 tarihinde https://www.subasi.bel.tr/icerik/subasi-tarihi adresinden erişilmiştir.
• Şahin, G. (2010). Türkiye’de yapılmış toponomi çalışmaları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 134-156.
• Şahin, İ. (2007). Türkçe yer adlarının yapısı üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 32, 1-14.
• Şahin, İ. (2019). Adbilim (4. Baskı). Pegem Akademi.
• Tapar, D. (2023). Türkiye’de yer adları bilimi hakkında yapılmış çalışmalar üzerine kaynakça denemesi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 1101-1121. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1310786
• Taşköprü Belediyesi. (t.y.). Tarihçe. 12 Mart, 2025 tarihinde https://www.yalovataskopru.bel.tr/sayfa/tarihce adresinden erişilmiştir.
• Tavşanlı Belediyesi. (2014). Tavşanlı tarihi. 15 Mart, 2025 tarihinde https://www.tavsanli.bel.tr/wp-content/uploads/2014/07/tarih.pdf adresinden erişilmiştir.
• Teşvikiye Belediyesi. (2020). Nazım ve uygulama revizyon+ilave imar planı, plan araştırma ve açıklama raporu. 2 Nisan, 2025 tarihinde https://tesvikiye.bel.tr/images/1-1000-raporu.pdf adresinden erişilmiştir.
• Top Yılmaz, S. (2023). Türkiye toponimi: Topografya haritaları üzerinden bir değerlendirme [Doktora tezi, Çankırı Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Top Yılmaz, S. (2021). Türkiye toponimi çalışmalarında semantik tasnif sorunu üzerine bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 61(2), 1123-1161. https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.2.22
• Toruk, F. (2014). Frig Vadisi’nde bir yerleşim: Kümbet Köyü. Arış Dergisi, 10, 72- 111.
• TÜİK. (2025). 2024 adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları. 23 Şubat, 2025 tarihinde Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr adresinden erişilmiştir.
• Türkan, O. (2020). Kırşehir ilinde köy adlarının coğrafi açıdan değerlendirilmesi. Journal of Geography, 41, 61-75. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0029
• Uysal, İ. N., & Coşkun, H. (2019). Renge bağlı yer adları: Karaman/Sarıveliler örneği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 68, 205-225. https://doi.org/10.32925/tday.2019.35
• Uzun, E., & Doğan Uzun, P. (2019). Antep savunması’nın Gaziantep ili yerleşme adları üzerindeki etkisi ve bu etkinin Coğrafi Bilgi Sistemleri tabanlı mekânsal analizi. Türk Coğrafya Dergisi, 72, 7-12. https://doi.org/10.17211/tcd.493224
• Yalova Şehir Rehberi. (t.y.). Yalova’nın tarihi. 8 Şubat, 2025 tarihinde https://yalova.org/yalovanin-tarihi/ adresinden erişilmiştir.
• Yaman, H. (2023). Adbilim ve kültürdilbilim bağlamında lakaplar üzerine bir araştırma: Tokat-Nebiköy örneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(37), 123-141. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1401998
• Yaşar, O., & Yaşar, F. Ö. (2010). Ayvacık, Bayramiç, Çan, Ezine ve Yenice (Çanakkale ili) ilçelerinde köy adlarının kaynakları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 599-611.
• Yılmaz Çildam, S. (2018). Şehirsel toponomi: Cadde adları, Bandırma örneği. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6, 1-12.
• Yılmaz Çildam, S. (2019). Toponomi (yer adları) açısından Siirt’te mahalle adları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(4), 1443-1458.
• Yusifov, Y., & Kerimov, S. (2017). Toponiminin esasları üzerine bir inceleme (S. Yavuz, Çev.). ASOS Yayınları.