Bilginin Açık ve Örtük Boyutları Üzerine Kuramsal Bir İnceleme: Türkçe Önermelerde Doğruluk İle Önvarsayım

Year 2025, Volume: 9 Issue: 3, 1879 - 1902, 23.11.2025

Seçil Hirik

https://doi.org/10.34083/akaded.1705662

Abstract

Doğruluk, bir önermenin gerçeklikle ne ölçüde örtüştüğünü belirleyen temel bir kavramdır; doğruluk koşulları ise bir önermenin doğru kabul edilebilmesi için gerekli olan bağlamsal ve durumsal etkenleri içermektedir. Önvarsayım, bir ifadenin belirli bir anlam alanına karşılık gelebilmesi için dinleyici ya da okuyucu tarafından önceden doğru kabul edilmesi gereken örtük bilgileri ifade etmektedir. Söz konusu kavramlar, dilsel iletişimin gerçekleşmesinde hem anlambilimsel hem de edimbilimsel düzeyde birbirini tamamlayıcı işlevler üstlenmekte olup bilginin hem farklı boyutlarını hem de farklı sunumlarını gösteren bir görünüm sergilemektedir. Doğruluk ve doğruluk koşulları açık, nesnel ve sınanabilir bilgiye dayanmakta buna karşılık önvarsayımlar, çoğunlukla sorgulanmaksızın kabul edilen ve iletişimin zeminini oluşturan örtük bilgiler üzerinden işlemektedir. Bu yönüyle doğruluk bilginin açık ve görünür yanını temsil ederken önvarsayım ise örtük ve varsayımsal boyutunu yansıtmaktadır.
Bu çalışmada, doğruluk, doğruluk koşulları ve önvarsayım kavramları, Türkçe önermelerden oluşan bir örneklem üzerinden incelenmiş, söz konusu kavramların tanımları yapılmış ve aralarındaki yapısal, işlevsel ve bağlamsal ilişkiler çok yönlü olarak değerlendirilmiştir. Kavramların ortak ve farklı yönleri, bilginin işletimi ve anlam üretimi süreci çerçevesinde karşılaştırmalı biçimde ele alınmış ve özellikle bağlamın belirleyici rolü vurgulanarak açık ve örtük bilginin dilsel temsil biçimleri çözümlemeye tabi tutulmuştur.

Keywords

Doğruluk , doğruluk koşulları , önvarsayım , bilgi , önerme , Türkçe

A Theoretical Analysis on the Explicit and Implicit Dimensions of Knowledge: Truth and Presupposition in Turkish Propositions

Abstract

Truth is a fundamental concept that determines the extent to which a proposition corresponds with reality, whereas truth conditions encompass the contextual and situational factors necessary for a proposition to be accepted as true. Presupposition refers to implicit information that must be assumed as true by the listener or reader for an utterance to convey a meaningful interpretation. These concepts serve complementary functions at both semantic and pragmatic levels in linguistic communication, and they collectively reflect both the various dimensions and modes of presenting knowledge. While truth and truth conditions rely on explicit, objective, and verifiable information, presuppositions operate through implicit knowledge that is often accepted without questioning and that forms the background of communication. In this sense, truth represents the explicit and visible aspect of knowledge, while presupposition reflects its implicit and assumed dimension.
In this study, the concepts of truth, truth conditions, and presupposition were examined through a sample of Turkish propositions. Definitions of these concepts were provided, and their structural, functional, and contextual relationships were evaluated in a multidimensional manner. Their similarities and differences were comparatively analyzed within the framework of knowledge processing and meaning production, and special emphasis was placed on the role of context in the linguistic representation of explicit and implicit knowledge.

Keywords

Truth , truth conditions , presupposition , knowledge , proposition , Turkish

References

• Akboğa, V. (2023). Türkçede sezdirim [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Atlas, D. J. (2006). Presupposition. L. R. Horn ve G. Ward (Ed.), In The handbook of pragmatics (29-53). USA: Blackwell Publishing.
• Cable, S. (2014). Semantics of natural language: Montague Grammar approaches. https://people.umass.edu/scable/LING797M-FA19/Handouts/7.Algebraic-Semantics.pdf (Erişim tarihi: 13.05.2025).
• Davidson, D. (1967). Truth and meaning. Synthese, 17(3), 304-323.
• Dummett, M. (1978). Truth and other enigmas. Library of Congress Cataloging in Publication Data. USA: United States of America.
• Frege, G. (1952). On sense and reference. P. Geach and M. Black (Ed.) In Philosophical writings (56-78). New York: Philosophical Library.
• Green, G. M. (1987). Pragmatics and natural language understanding. London: Lawrence Erlbaum Associates.
• Grice, P. (1975). Syntax and semantics 3: Speech acts. P. Cole ve J. L. Morgan (Ed.). In Logic and conversation (41-58). New York: Academic Press.
• Hadot, P. (2015). Wittgenstein ve dilin sınırları. M. Erşen (Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hirik, S. (2023). Türkçede Önvarsayım ve önvarsayım göstericileri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 427–438.
• Hirik, S. (2024a). Önvarsayım, Belirsizlik Barındırır mı?, Dil Araştırmaları, 35, 87–107.
• Hirik, S. (2024b). Türkçede “doğruluk” kavramı ve “doğruluk koşulları” üzerine dilbilimsel bir değerlendirme. Ş. Yıldız (Ed.), Türk Dili Alanında Uluslararası Araştırmalar I içinde (s. 165-190). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Hirik, S. (2024c). Önvarsayımsal sözcelerin edimsöz gücü. TDK Bildiri Kitabı. (Baskıda)
• Hirik, S. (2025). Türkçe önermelerde doğruluk koşulları. Söylem Filoloji Dergisi, 10(2). 1281-1303.
• İmer, K.; Kocaman, A.; Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Levinson, S. C. (2003). Presumptive meanings: The Theory of Generalized Conversational Implicature. Cambridge, MA: The MIT Press.
• Nakamura, H. (2010). Topicalization and truth conditions: A categorial grammar account, PACLIC 24 Proceedings, 251-260.
• Napoletano, T. (2019). How important are truth-conditions for truth-conditional semantics?. Linguistics and Philosophy, 42(6), 541-575.
• Papafragou, A. (2006). Epistemic modality and truth conditions. Lingua, 116, 1688-1702.
• Russell, B. (2013). Anlam ve doğruluk üzerine. Ankara: İtalik Kitapları.
• Searle, J. R. (2011). Söylemek ve anlatmaya çalışmak. L. Aysever (Çev.). BilgeSu Yayıncılık.
• Sperber, D. ve Wilson, D. (2007). Relevance: Communication and cognition. F. Jackson ve M. Smith (Ed.). In The Oxford Handbook of Contemporary Philosophy (s. 353-388). UK: Oxford University Press.
• Tarski, A. (1944). The semantic conception of truth: and the foundations of semantics. Philosophy and Phenomenological Research, 4(3), 341-376.
• Tepe, H. (1990). Ontolojik yaklaşım açısından R. Carnap ve n. Hartmann’da bilgi ve doğruluk sorunu. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Tepe, H. (2016). Platon’dan Habermas’a felsefede doğruluk ya da hakikat. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Utku, A. (2014). Wittgenstein: Erken döneminde dilin sınırları ve felsefe. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Vardar, B. vd. (1980). Dilbilim ve dilbilgisi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Wittgenstein, L. (1996). Tractatus logico-philosophicus. O. Aruoba (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Yılmaz, E. (2020). Edimbilim. E. Boz (Ed.), Dilbilim: Teorik ve uygulamalı alanlar. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford: Oxford University Press.