Sözden Ezgiye: Giresun Türkülerinde Kargış Motifleri

Year 2025, Volume: 9 Issue: 3, 2024 - 2038, 23.11.2025

İlker Avcıoğlu

https://doi.org/10.34083/akaded.1705762

Abstract

İnsanoğlu, varoluşundan bu yana çevresini anlamlandırma çabasında en güçlü araç olarak sözü kullanmıştır. Söz, yalnızca bir iletişim aracı değil; aynı zamanda düşüncenin, hafızanın ve kültürel aktarımın temel taşıdır. Yaratıcı ile insan arasındaki iletişimin kaynağı olarak görülen söz, zaman içinde kutsal olarak kabul edilmiş ve kültleşmiştir. Tapınma anlamına gelen kült kavramı mitolojik düşünce sistemlerinin temel yapı taşını oluşturmaktadır. Kültler Tanrısal gücün bir imgesi olarak kabul edildiğinden kutsal olarak kabul edilmektedir. Mitolojik örüntünün temelini oluşturan kült kavramı çerçevesinde söz kültü kozmogonik anlatılarda önemli bir yere sahiptir.
Söz, sözlü kültürün temeli oluşturmaktadır. Yazının icadı ve yaygınlaşması ile sözlü kültür unsurları zayıflasa da gücünü koruyarak günümüze kadar ulaşmıştır. Sözlü kültür, bir toplumun hafızasını kuşaktan kuşağa taşıyan, yaşam biçimini, inanç sistemini ve duygusal dünyasını yansıtan en güçlü anlatım biçimlerinden biridir. Kültürün en canlı ve kalıcı ürünlerinden biri olan türküler, sadece birer müzik eseri değil; aynı zamanda halkın sevinçlerini, acılarını, umutlarını ve öfkelerini dile getirdiği sözlü belgelerdir. Genellikle anonim olarak kuşaktan kuşağa aktarılan türküler, bireysel ve toplumsal hafızanın taşıyıcısı olarak yüzyıllar boyunca sözlü kültür içinde varlığını sürdürmüştür. Türküler, bir toplumun tarihsel belleğini, ortak duygularını ve kültürel kimliğini yansıtan sözlü edebiyat ürünleridir.
Türk halk müziği repertuvarında sıkça karşılaşılan ve söz kültü bağlamında değerlendirebileceğimiz kargış motifleri, bireysel ve toplumsal tepkilerin dışavurumuna dair önemli ipuçları barındırır. Türk halk kültüründe bireylerin, çaresiz kaldığı anlarda sesini duyurmak amacıyla, dile getirdiği türkülerde kargış motiflerine yer verilmektedir. Bu çalışmada TRT repertuvarına kayıtlı Giresun yöresine ait türküler incelenmiştir. Yöreye ait olan türkülerde büyülü sözler olarak da nitelendirilen kargış motiflerinin mitolojik kökenleri incelenmiş ve yorumlanmıştır.

Keywords

Söz , kült , kargış , türkü , Giresun

From Lyrics to Melody: Curse Motifs in Giresun Folk Songs

Abstract

Since its existence, mankind has used the word as the most powerful tool in its efforts to make sense of its environment. The word is not only a means of communication; it is also the cornerstone of thought, memory and cultural transmission. The word, which is seen as the source of communication between the Creator and man, has been accepted as sacred and has become a cult over time. The concept of cult, which means worship, constitutes the basic building block of mythological thought systems. Cults are considered sacred because they are considered an image of divine power. Within the framework of the concept of cult, which forms the basis of the mythological pattern, the cult of word has an important place in cosmogonic narratives.
The word is the basis of oral culture. Although the elements of oral culture have weakened with the invention and spread of writing, they have survived to the present day by preserving their power. Oral culture is one of the most powerful forms of expression that carries the memory of a society from generation to generation, reflecting its lifestyle, belief system and emotional world. Folk songs, one of the most vivid and enduring products of culture, are not only musical works; they are also oral documents in which people express their joys, pains, hopes and anger. Folk songs, which are usually passed down anonymously from generation to generation, have continued their existence in oral culture for centuries as the carriers of individual and social memory. Folk songs are oral literary products that reflect the historical memory, common feelings and cultural identity of a society.
The curse motifs, which are frequently encountered in the Turkish folk music repertoire and can be evaluated in the context of the word cult, contain important clues about the expression of individual and social reactions. In Turkish folk culture, curse motifs are included in the folk songs sung by individuals in order to make their voices heard when they are helpless. In this study, the folk songs of Giresun region registered in the TRT repertoire were examined. The mythological roots of the curse motifs, which are also described as magical words in the folk songs belonging to the region, were examined and interpreted.

Keywords

Lecto-oral , cult , curse , folk song , Giresun

References

• Bayat, F. (2006). Ana hatları ile Türk şamanlığı, Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2018). Türk mitolojik sistemi 2. 4. baskı, Ötüken Neşriyat.
• Beydili, C. (2015). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap-Yayın.
• Çobanoğlu, Ö. (2010). Türkü olgusu bağlamında ‘Türkü’ ve ‘Şarkı’ terimlerinin etimolojisini yeniden tanımlama denemesi, Türk Yurdu Dergisi, 269, s. 46-49.
• Çobanoğlu, Ö. ve Çobanoğlu S. (2015). Türk halk kültüründe konuşmalık türler bağlamında sözel nasihatler, dua ve beddualar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 3.7, s. 1-32. https://doi.org/10.33692/avrasyad.509157
• Çoruhlu, Y. (2010). Türk mitolojisinin ana hatları. 3. baskı, Kabalcı Yayınevi.
• Dikmen, M. – Terkin, T. (2022), Türkülerde Beddua: TRT Halk Müziği Repertuvarı Örneği/ Turkish Academic Research Review, 7 (3), 731-761.
• Dilek, İ. (2020). Kült kavramı ve söz kültü. Bilig, 95, s. 47-77. https://doi.org/10.12995/bilig.9503
• Dilek, İ. (2021). Türk mitoloji sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dizdaroğlu, H. (1969). Halk şiirinde türler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Elçin, Ş. (1986). Halk edebiyatına giriş. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. Kabalcı Yayınevi.
• Emecen, M. F. (2015). Tarihî bir liman kenti Giresun. Ü. Bekdemir ve M. Fatsa (Ed.), Geçmişten Günümüze Giresun içinde (s.14-23). Giresun İl Özel İdaresi Kültür Serisi-4.
• Ergin, M. (2011). Orhun Abideleri. 27. baskı, Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (2024). Dede Korkut kitabı 1-2. 4. baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergönenç, D., ve Erbaş, N. (2019). Karadeniz türkülerinde alkış. Karadeniz Araştırmaları, 16(63), 497-529.
• Eroğlu, T. (2017). Türkü nedir? Kesit Akademi Dergisi, 3(7), s. 78-91.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. Kabalcı Yayınevi.
• Feyzioğlu, N. (2011). Gelin kayası efsaneleri ve taş kesilme motifi üzerine bir değerlendirme. Gazi Türkiyat 1.9, s. 115-133.
• Goody, J. (2018). Mit, ritüel ve söz. D. Sezgi (Çev.) Küre Yayınları.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. 3. baskı. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kadıoğlu S. (2015). Çepniler: Giresun’un sosyolojik kökenine dair. Ü. Bekdemir ve M. Fatsa (Ed.), Geçmişten Günümüze Giresun içinde (s.81-90). Giresun İl Özel İdaresi Kültür Serisi-4.
• Kafesoğlu, İ. (2024), Türk millî kültürü. 49. baskı, Ötüken Neşriyat.
• Kalafat, Y. (2004). Altaylar’dan Anadolu’ya kamizm. Yeditepe Yayınevi.
• Karakurt, D. (2012). Türk mitoloji ansiklopedisi. Açıklamalı-resimli Türk söylence sözlüğü.
• Katanov, N.F. (2000). Bilimsel eserlerinden seçmeler Hakas folkloru ve etnografyası metinleri. H.E. Maynogaşeva (Haz.), F. Özkan (Çev.), Yorum Matbaacılık.
• Kaya, D. (2001). Folklorumuzda beddua söyleme geleneği ve Türk halk şiirinde beddualar. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kaya, D. (2020). Türk dünyası ansiklopedik Türk halk edebiyatı kavramları ve terimleri sözlüğü, 4. baskı, Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2021). Türk dünyası anonim halk şiiri. 5. baskı, Akçağ Yayınları.
• Koçakoğlu, B. (2018). Söz ve büyü. Palet Yayınları.
• Kurt, B. (2020). Türkülerde alkış ve kargış kullanımı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29(1), 189-199. https://doi.org/10.35379/cusosbil.587959
• Küçük, S. (2010). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig, 54, s. 185-210
• Ögel, B. (2003). Türk mitolojisi, c. 1, 4. baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özçelik, S. (2022). Dede Korkut dresten nüshası giriş, notlar. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sakaoğlu S. ve Türkan K. (2019). Efsanelerden masallara uzanan taş kesilme motifinin Azerbaycan ve Anadolu masallarına yansıması, Türkbitig, 38, s. 177-197.
• Tekin F. ve Cantürk S. (2018). Giresun ve yöresi ağız sözlüğü, Arı Sanat Yayınevi.
• Türk, E. B. (2022). Anadolu ve Azerbaycan efsanelerinde taş kesilme motifi. Culture and Civilization, 1.3, s. 15-28.
• Türkçe Sözlük (2023). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derlemeler Sözlüğü (2019). I. cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları.