Urfalı Yusuf Nabi Divanı'ndaki Tarih Manzumelerinin Muhteva Bakımından Tasnifi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 3, 1494 - 1524, 23.11.2025

Ahmet Selman Yiğit

https://doi.org/10.34083/akaded.1787701

Abstract

Arap alfabesindeki harflerin sayı değerlerinden faydalanarak bir sayıyı veya tarihi ortaya çıkarma sistemi şeklinde tanımlanan ebced hesabı İslamiyet’ten beslenen tüm kültürlerde kabul gören bir gelenektir. İşin içine edebi zevk ve zekâ katılarak edebiyatta bir tür hüviyetine bürünen ebced hesabına dayalı tarih manzumeleri, her şairin az ya da çok rağbet ettiği ve divanlarında bu şiirlere özel bir yer açtığı önemli bir hüner gösterme sahası olmuştur. Bu çalışmanın amacı, alanda hem yazdığı tarih manzumelerinin çokluğu ile hem içerik zenginliği açısından haklı bir şöhret kazanmış Urfalı Yusuf Nabi Divanı’nda yer alan tarih manzumelerini muhteva bakımından inceleyerek tasnif etmektir. Bu tasnife bağlı bu edebi türün kapsam ve içeriğine bir çerçeve çizmek, şairin toplumla ne denli iç içe olduğunu göstermek çalışmanın amaçlarındandır. Ayrıca elde edilen bilgi ve bulguların, şairin hayatının, edebi şahsiyetinin aydınlatılmasında önemli ipuçları içerdiği, dönemin siyasi ve sosyal hayatına ışık tuttuğu ve son olarak tarih ve sosyoloji gibi diğer bilimlere önemli kaynaklık edebileceği ortaya konmaktadır.

Keywords

Klasik Türk edebiyatı , ebced , tarih manzumeleri , sosyal hayat , Urfalı Yusuf Nabi

Urfalı Yusuf Nabi Divanı'ndaki Tarih Manzumelerinin Muhteva Bakımından Tasnifi

Abstract

Defined as a system of revealing a number or date by making use of the numerical values of the letters of the Arabic alphabet, ebced calculus is a tradition accepted in all cultures fed by Islam. Historical poems based on the abjad system, which took on a literary identity through the addition of literary taste and intelligence, became an important arena for poets to showcase their skills, with every poet showing some degree of interest in them and dedicating a special place to these poems in their divans. The aim of this study is to examine and classify the historical poems in the Divan of Yusuf Nabi of Urfa, who has earned a well-deserved reputation in the field both for the abundance of his historical poems and for their rich content. One of the aims of this study is to outline the scope and content of this literary genre based on this classification and to show how closely the poet was connected to society. In addition, it is revealed that the information and findings obtained contain important clues in the illumination of the poet's life and literary personality, shed light on the political and social life of the period, and finally, it can be an important source for other sciences such as history and sociology.

Keywords

Classical Turkish literature , abjad , historical poems , social life , Urfalı Yusuf Nabi

References

• Aktepe, M. M. (1991, Ocak 1). Amcazâde Hüseyin Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/amcazade-huseyin-pasa
• Bilkan, A. F. (2011). Nabî Divanı (2. bs., Cilt 1). Akçağ Yayınları.
• Canım, R. (2009). Klâsik Türk edebiyatında tarih düşürme sanatı ve bir ebced ustası: Adanalı Sürûrî. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 105–120.
• Çınarcı, M. N. (2020). Mecmûʿatü’t-terâcim tezkiresinde bulunan tarih manzumeleri. Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 13(1), 81–107.
• Diriöz, M. (1994). Eserlerine göre Nabî. Fey Vakfı.
• Durmuş, T. (2022, Mart 3). Dîvân (Yahyâ Bey). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-yahya-bey (Erişim: 15 Haziran 2025)
• İspirli, S. A. (2000). Türk edebiyatında tarih düşürme geleneği. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 79–88.
• Kadaş, S. (2021, Aralık 4). Dîvân (Ahmed Paşa). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü.
• http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-ahmed-pasa (Erişim: 15 Haziran 2025)
• Kalkışım, M. (2013). Şeyh Galib Divanı. Akçağ Yayınları.
• Karabey, T. (2011, Haziran 14). Tarih düşürme. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/tarih-dusurme
• Karabey, T. (2011). Tarih düşürme. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/tarih-dusurme (Erişim: 23 Haziran 2025)
• Karabey, T. (2015). Türk edebiyatında tarih. AKM Yayınları.
• Karagözlü, V. (2014, Aralık 27). Hayâlî Bey (Mehmed Hayâlî Bey, Bekar Memi). Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayali-bey-hayali-mehmed-hayali
• Kavruk, H. (2014, Temmuz 11). Şeyhülislâm Yahyâ. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhulislam-yahya
• Oğraş, R. (2007). Türk edebiyatında kitap yazımına ve basımına tarih düşürme geleneği. Electronic Turkish Studies, 2(4), 1–15.
• Öztoprak, N. (2014, Nisan 11). Rûhî, Bağdatlı. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ruhi-bagdatli
• Öztoprak, N., Deniz, S., Demirkazık, İ., Kaya, H., Ay, Ü., & Ayçiçeği, B. (2019). Eski Türk edebiyatı metin şerhi (17–19. yüzyıllar). İdeal Kültür Yayıncılık.
• Selçuk, B. (2013, Kasım 11). Nef’î, Ömer Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nefi-omer-efendi
• Uzun, M. İ. (1994). Ebced. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebced
• Yakıt, İ. (2009). Şair Nâbî’nin tarih düşürme sanatındaki yeri. Şair Nâbî Sempozyumu Bildirileri (s. 108–126). Harran Üniversitesi Yayınları.
• Yakıt, İ. (2017). Türk-İslam kültüründe ebced hesabı ve tarih düşürme. Ötüken Neşriyat.