Abstract
Hâbnâme, 19. asır müelliflerinden kadı, şair, yazar, İslamî ilimlere vâkıf Seyyid Muhammed Râsim Hikmet tarafından kaleme alınmıştır. Eserin elde bulunan tek nüshası, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinin Türkçe Yazmalar Bölümünde T 06739 numarasıyla kayıtlıdır. Eserin muhtevası; Hicaz hâkimi ile deve, Arap şâhı ile Mecnun, Türkistan hâkimi ile tilki, Şam hâkimi ile karınca ve Rum hâkimi ile örümcek tartışması; Hz. İbrahim, Hz. Davud, Hz. Yusuf, Hz. Zekeriyya, Hz. Ali, Hz. Hüseyin, üç arkadaş ve Şems-i Tebrizî kıssaları; memleket ve edep kuralları; cifr ve nahiv ilimleri gibi konulardan oluşan eserde yukarıda zikredilen konular dışında fal ilmini izah eden bir bölüme de yer verilmiştir. Müellif eserin bu bölümünde fal ilmini el içi, dirsek, omuz ve serçe parmağı olmak üzere dört başlık altında değerlendirmiştir. Çalışmada fal kelimesinin kökeni ve sözlüklerdeki anlamlarından bahsedilmiştir. Falcılık mesleğinin kökeni ve falcılık mesleğinin tarihsel süreç içerisinde çeşitli dinler açısındaki önemi de çalışmada ele alınmıştır. Semâvî kitaplarda, eski kültürlerde ve Türk İslam kültüründe fal ile ilgili çeşitli bilgiler de çalışmada verilmiştir. Çalışmanın metin kısmında ise daha önce üzerinde kısmî akademik çalışma yapılan metnin falnâme bölümü tekrar gözden geçirilerek sağlam bir metin ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ortaya çıkarılan metnin de dil içi çevirisi yapılarak metinde müellifin vermek isteği mesajlar ortaya konulmuştur. Çalışmanın sonuna incelenen metnin tıpkıbasımına ait görseller konulmuştur.
Keywords
References
- Aktan, M. F. (2019). Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet’in Hâb-nâme’si (1b-168a) İnceleme-Metin. [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Dicle Üniversitesi.
- Aktan, M. F. (2020). İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi T. 6739 Numaralı Eserin (Hâb-nâme-i Râsim) Tetkiki. Turkish Studies-Language and Literature, S. 15(2), s. 573-585.
- Aslan, M. (2023). Avanzade Mehmed Süleyman’ın Ulûm-ı Hafiyeden Âyine ile Keşf-i İstikbâl Adlı Fal Kitabı. Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, 7(26), 207-222.
- Aydın, M. (1995 ). Fal. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. Babaoğlu, A. (1997). Okkultizm. BDS Yayınları.
- Burton, D. ve Grandy, D. (2005). Büyü, Gizem ve Bilim - Batı Uygarlığında Okült. Varlık Yayınları.
- Ceylan, K. (2015). Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet Efendi’nin Tuhfetü’l-âşıkîn Hediyyetü’l-ma’şukîn Adlı Mevlid Şerhi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Çelebi, İ. (2013). Yıldıznâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 43, s. 545- 547). TDV Yayınları.
- Çeltik, E. S. (2017). Avanzâde Mehmet Süleyman-Kültür ve Edebî Hayatımıza Katkıları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
- Çiftçi, H. A. (2017). Çeşitli Kültürlerdeki Okült İnanç ve Uygulamaların Türk-İslam Kültürüne Yansıması Üzerine Bir İnceleme. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD) (The Journal of Islamic Civilization Studies), 2(2), 195-219.
- Demir, H. (2024). Osmanlı Okült Metinlerine Bir Örnek: Avanzâde Mehmet Süleyman’ın Ulûm-ı Hafiyeden İlm-i Ahkâm-ı Nücûm yahut Yıldıznâme Adlı Eseri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 8(3), 1475-1504.
- Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Yayınları.
- Duvarcı, A. (1993). Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser Risâle-i Falnâme-i Risâle-i Lî Ca’fer-i Sâdık ve Tefe’ülnâme. Esra Matbaası.
- Ersoylu, H. (1981). Fal, Falnâme ve Fal-ı Reyhân-ı Cem Sultan. İslam Medeniyeti Mecmuası. s. 69-81.
- Ersoylu, H. (1997). Fal, Falnâme ve Bir Çiçek Falı: “Der Aksâm-ı Ezhâr” . Türkiyât Mecmuası. C. 20, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. s. 195-254.
- Ertaylan, İ. H. (1951). Falname. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
- Gülhan, A. (2015). Türk Kültüründe Fal ve İsimlerle İlgili Bir Manzum Falnâme Örneği. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 15, s. 195-222.
- Gür, N. (2012). Osmanlı Fal Geleneği Bağlamında Yıldıznâme, Falnâme ve Tâlinâme Metinleri. Milli Folklor, 24(96), 202-215.
- Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. Remzi Yayınları.
- Kara, İ. (1973). Fal. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 3. Dergâh Yayınları.
- Kaşgarlı Mahmut, (1941). Divânü Lugati’t-Türk. C. 1, (Hz. Besim Atalay), Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kurnaz, C. (1997). Zaifî’nin Fal-ı Murgân’ı. Divan Edebiyatı Yazıları. Akçağ Yayınları, s. 183-205.
- Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı-Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. Enderun Kitabevi.
- Macdonald, D. B. (1988). Fal. İslam Ansiklopedisi, C. 4, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
- Özkul, Y. (2019). Hayvanların Dilinden Manzum Bir Falname. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 2, s. 1134-1169.
- Şenödeyici, Ö. ve Koşik H. S. (2017). Osmanlının Gizemli İlimleri-1 Kur’ân Falları ve Uzun Firdevsî’ye Ait Bir Örnek. Kesit Yayınları.
- TA. (1968). Fal ve Falcılık. Türk Ansiklopedisi. C. XVI, Maarif Basımevi.
- Topal, S. A. (2011). Gaybın Bilgisi Allah Katındadır, Kur’ândan Öğütler-1 (haz. Y. Yiğit vd.). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, s. 250-251.
- Uzun, M. (1995). Falnâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Yıldız, A. (2010). Manzum Bir Kur’ân Falı. İstem Dergisi, S. 16, s. 181-198.
- Yusuf Has Hacip. (1979). Kutadgu Bilig 1 Metin. (Hz. Reşit Rahmeti Arat), Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yazma Nüshalar
- Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet. Hâb-nâme-i Râsim Hikmet. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü T 06739.
Abstract
Hâbnâme was written by Seyyid Muhammed Râsim Hikmet, a 19th-century author who was a judge, poet, writer, and a scholar of Islamic sciences. The sole surviving copy of the work is registered in the Turkish Manuscripts Section of the Istanbul University Rare Works Library under the number T 06739. The work's content includes the debate between the ruler of Hejaz and the camel, the Arab king and Majnun, the ruler of Turkestan and the fox, the ruler of Damascus and the ant, and the ruler of Rum and the spider; the stories of the Prophet Abraham, David, Joseph, Zakariyya, Ali, Hussein, the three companions, and Shams of Tabriz; the homeland and the rules of etiquette; and the sciences of cifr and grammar. In addition to the aforementioned topics, the work also includes a section explaining fortune-telling. In this section of the work, the author examines the science of fortune-telling under four headings: palm, elbow, shoulder, and little finger. The study discusses the origins of the word "fortune" and its meanings in dictionaries. The study also examines the origins of fortune-telling and its significance for various religions throughout history. Various information about fortune-telling in divine books, ancient cultures, and Turkish-Islamic culture is also presented. In the text section of the study, the falnâme section of the text, which had previously been partially studied, was reviewed to create a robust text. The resulting text was also translated into the language, revealing the author's intended message. Images of a facsimile of the analyzed text are included at the end of the study.
References
- Aktan, M. F. (2019). Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet’in Hâb-nâme’si (1b-168a) İnceleme-Metin. [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Dicle Üniversitesi.
- Aktan, M. F. (2020). İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi T. 6739 Numaralı Eserin (Hâb-nâme-i Râsim) Tetkiki. Turkish Studies-Language and Literature, S. 15(2), s. 573-585.
- Aslan, M. (2023). Avanzade Mehmed Süleyman’ın Ulûm-ı Hafiyeden Âyine ile Keşf-i İstikbâl Adlı Fal Kitabı. Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, 7(26), 207-222.
- Aydın, M. (1995 ). Fal. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. Babaoğlu, A. (1997). Okkultizm. BDS Yayınları.
- Burton, D. ve Grandy, D. (2005). Büyü, Gizem ve Bilim - Batı Uygarlığında Okült. Varlık Yayınları.
- Ceylan, K. (2015). Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet Efendi’nin Tuhfetü’l-âşıkîn Hediyyetü’l-ma’şukîn Adlı Mevlid Şerhi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
- Çelebi, İ. (2013). Yıldıznâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 43, s. 545- 547). TDV Yayınları.
- Çeltik, E. S. (2017). Avanzâde Mehmet Süleyman-Kültür ve Edebî Hayatımıza Katkıları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
- Çiftçi, H. A. (2017). Çeşitli Kültürlerdeki Okült İnanç ve Uygulamaların Türk-İslam Kültürüne Yansıması Üzerine Bir İnceleme. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD) (The Journal of Islamic Civilization Studies), 2(2), 195-219.
- Demir, H. (2024). Osmanlı Okült Metinlerine Bir Örnek: Avanzâde Mehmet Süleyman’ın Ulûm-ı Hafiyeden İlm-i Ahkâm-ı Nücûm yahut Yıldıznâme Adlı Eseri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 8(3), 1475-1504.
- Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Yayınları.
- Duvarcı, A. (1993). Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser Risâle-i Falnâme-i Risâle-i Lî Ca’fer-i Sâdık ve Tefe’ülnâme. Esra Matbaası.
- Ersoylu, H. (1981). Fal, Falnâme ve Fal-ı Reyhân-ı Cem Sultan. İslam Medeniyeti Mecmuası. s. 69-81.
- Ersoylu, H. (1997). Fal, Falnâme ve Bir Çiçek Falı: “Der Aksâm-ı Ezhâr” . Türkiyât Mecmuası. C. 20, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. s. 195-254.
- Ertaylan, İ. H. (1951). Falname. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
- Gülhan, A. (2015). Türk Kültüründe Fal ve İsimlerle İlgili Bir Manzum Falnâme Örneği. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 15, s. 195-222.
- Gür, N. (2012). Osmanlı Fal Geleneği Bağlamında Yıldıznâme, Falnâme ve Tâlinâme Metinleri. Milli Folklor, 24(96), 202-215.
- Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. Remzi Yayınları.
- Kara, İ. (1973). Fal. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 3. Dergâh Yayınları.
- Kaşgarlı Mahmut, (1941). Divânü Lugati’t-Türk. C. 1, (Hz. Besim Atalay), Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kurnaz, C. (1997). Zaifî’nin Fal-ı Murgân’ı. Divan Edebiyatı Yazıları. Akçağ Yayınları, s. 183-205.
- Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı-Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. Enderun Kitabevi.
- Macdonald, D. B. (1988). Fal. İslam Ansiklopedisi, C. 4, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
- Özkul, Y. (2019). Hayvanların Dilinden Manzum Bir Falname. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 2, s. 1134-1169.
- Şenödeyici, Ö. ve Koşik H. S. (2017). Osmanlının Gizemli İlimleri-1 Kur’ân Falları ve Uzun Firdevsî’ye Ait Bir Örnek. Kesit Yayınları.
- TA. (1968). Fal ve Falcılık. Türk Ansiklopedisi. C. XVI, Maarif Basımevi.
- Topal, S. A. (2011). Gaybın Bilgisi Allah Katındadır, Kur’ândan Öğütler-1 (haz. Y. Yiğit vd.). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, s. 250-251.
- Uzun, M. (1995). Falnâme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Yıldız, A. (2010). Manzum Bir Kur’ân Falı. İstem Dergisi, S. 16, s. 181-198.
- Yusuf Has Hacip. (1979). Kutadgu Bilig 1 Metin. (Hz. Reşit Rahmeti Arat), Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yazma Nüshalar
- Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet. Hâb-nâme-i Râsim Hikmet. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü T 06739.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Classical Turkish Literature of Ottoman Field |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | November 23, 2025 |
| Submission Date | September 21, 2025 |
| Acceptance Date | November 19, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 9 Issue: 3 |
