100 YEARS OF TÜRKİYE'S FOREIGN TRADE FROM THE REPUBLIC TO THE TODAY

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 785 - 805, 29.10.2023

Çağlayan Aslan

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1355656

Öz

During the final periods of the Ottoman Empire, after the 1838 Balta Liman Trade Agreement, significant issues relating to production and foreign trade came to the forefront. The important economic disadvantage arose from the depletion of natural resources and human force resulting from extended conflicts during the early establishment era of the Türkiye Republic. Economic activities and foreign trade performance have shown fluctuating trends in the 100-year period from the establishment of the Türkiye Republic to today. The roots of economic policy foundations of the Republican period were made in 1923 at the Izmir Economy Congress. The Republic of Türkiye had foreign trade surpluses during the Second World War after that, the liberal economy model started to implement in 1946 resulting in the foreign trade deficit. Although import substitution policies had positive effects on exports, they increased imports much more and created structural foreign trade deficit problems. In 1980, instead of import substitution, an export-based industrialization policy was adopted. Despite the intention to broaden export avenues through participation in the 1996 Customs Union, the swift rise in imports exacerbated the trade deficit. The Türkiye economy was adversely affected by regional crises in 1994 and 2000, a global crisis in 2008 and, the Covid-19 outbreak in 2019.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Foreign Trade Policy, Foreign Trade Policy of the Republic of Türkiye, Export, Import

CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE'NİN DIŞ TİCARETİNİN 100 YILI

Öz

Osmanlı’nın son döneminde 1838 Balta Limanı Ticaret Anlaşmasının sonrasında önemli üretim ve dış ticaret sorunları baş göstermiştir. Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında uzun süren savaşlardan dolayı doğal kaynakların ve insan gücünün kaybedilmiş olması ekonomik açıdan önemli bir dezavantaj oluşturmuştur. Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar 100 yıllık periyotta ekonomik aktiviteler ve dış ticaret performansı dalgalı bir seyir izlemiştir. Cumhuriyet döneminin ekonomik temelleri 1923’te İzmir İktisat Kongresi’nde atılmıştır. İkinci Dünya Savaşı döneminde dış ticaret fazlası veren Türkiye Cumhuriyeti, 1946’dan itibaren liberal ekonomi modeline geçmiş ve bu dönemden sonra dış ticaret açığı vermeye başlamıştır. İthal ikameci politikalar ihracatı olumlu etkilese de ithalatı çok daha fazla artırarak dış ticaret açığı problemini yapısal bir hale getirmiştir. 1980’de ithal ikameci politika yerine ihracata dayalı sanayileşme politikası benimsenmiştir. 1996 Gümrük Birliğine katılarak ihracat pazarlarının genişletilmesi amaçlanmış olsa da ithalattaki hızlı artış dış ticaret açığını derinleştirmiştir. 1994 ve 2000’li yıllarda bölgesel, 2008’de küresel kriz ile yüzleşen Türkiye ekonomisi bu krizlerden ve 2019’da yaşanan Covid-19 salgınından olumsuz etkilenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Dış Ticaret Politikası, Türkiye Cumhuriyeti Dış Ticaret Politikası, İhracat, İthalat

Kaynakça

• Akyıldız, H. & Eroğlu, Ö. (2004). Türkiye Cumhuriyeti dönemi uygulanan iktisat politikaları. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(1), 43-62.
• Aslan, C., Derindag, O. F. & Parmaksiz, S. (2023). Effects of cross-border e-commerce customs declaration ceiling increase on export performance under COVID-19 conditions. Kybernetes, 15.08.2023 tarihinde https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/K-02-2023-0182/full/html adresinden erişim sağlanmıştır.
• Atagenç, İ. Ö. (2017). İzmir İktisat Kongresi’nin Türk dış politikasının inşasındaki rolü. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(5), 91-101.
• Bolat, M. (2020). Sektör-ülke açısından ihracat çeşitlendirmesi ve ihracatı etkileyen faktörler: Türkiye üzerine bir uygulama [yüksek lisans tezi]. Tarsus Üniversitesi.
• Buluş, A. (2003) Türk iktisat politikalarının tarihi temelleri. Tablet Kitapevi.
• Erul, R. D. & Funda, B. (2019). İkinci Dünya Savaşı döneminde Türkiye’de uygulanan vergi politikaları. Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 1(4), 391-406.
• Eşiyok, B. A. (2010). Osmanlı İmparatorluğu'nun dünya ekonomisine eklemlenmesinde bir dönüm noktası: 1838 serbest ticaret anlaşması. Mülkiye Dergisi, 34(266), 67-108.
• Güven, T. C. (1998). Cumhuriyetin 75. yıldönümünde dış ticaretimizin geçmişi ve bugünü. Dış Ticaret Dergisi, 3(1), 26–41.
• Hepaktan, C. E. (2008, Şubat). Türkiye’nin dönüşüm sürecinde dış ticaret politikaları [Bildiri Sunumu]. 2. Ulusal İktisat Kongresi, İzmir.
• Karluk, S. R. (2004). Türkiye ekonomisi tarihsel gelişim yapısal ve sosyal değişim. Beta Yayınları.
• Kayıran, M. & Saygın, S. (2019). İzmir iktisat kongresi. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 3(5), 27-70.
• Keleş, B. (2019, Mart). Sanayi devriminin Osmanlı ekonomisi üzerindeki etkisi ve cumhuriyet dönemi ekonomik politikalarına yansımaları. [Bildiri Sunumu]. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Kongresi, Şırnak.
• Kepenek, Y. & Yentürk, N. (2005). Türkiye ekonomisi. Remzi Kitapevi.
• Koçaşli, İ. O. (2019). 1923 İzmir iktisat kongresinde alınan kararların dönemin iktisat politikalarına etkileri. Journal of Academic Value Studies, 3(17), 134-148.
• Mazlum, N. (2020). 1980-2018 dönemi Türkiye ekonomisi ve dış ticaretinin gelişim seyri. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 7(22), 54-71.
• Memiş, N. (2008). 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda ekonomik yapı ve dış ticaret [yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi. Özdemir, Ü., Oral, M. & Yiğit, G. K. (2016). Cumhuriyetten günümüze ekonomi politikaları bağlamında Türk dış ticaretinin gelişimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 21(35), 149-174.
• Özsoylu, A. F. (2016). Türkiye ekonomisi. Karahan Kitabevi.
• Parasız, İ. (2001). Enflasyon kriz ayarlamalar. Ezgi Yayınevi.
• Savrul, B. K., Özel, H. A. & Kılıç, C. (2013). Osmanlı’nın son döneminden günümüze Türkiye’de dış ticaretin gelişimi. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 8(1), 55-78.
• Şahin, I. F. O. (2022). Türkiye’nin 1980-2021 dönemi dış ticaret gelişiminin irdelenmesi. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 9(27), 82-99.
• Şenkardeşler, R. A. (2018). Cumhuriyetten günümüze Türkiye'nin dış ticaret ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine nedensellik analizi. Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 4(1), 108-129.
• Takım, A. (2011). Türkiye’de 1960-1980 yılları arasında uygulanan kalkınma planlarında maliye politikaları. Maliye Dergisi, 160(1), 154-176.
• Takım, A. & Ersungur, Ş. M. (2010). Dahilde İşleme Rejimi: ihracat ve ithalat üzerindeki etkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(2), 289-305.
• Tezel, Y. S. (1994). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Turgut, G. (2013). Türkiye’nin ihracatında 1980 sonrası sektörel kompozisyon ve pazar analizi. [yüksek lisans tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı (TÜİK). (2023). 15 Ağustos 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104&dil=1 adresinden alınmıştır. Uludağ, İ. & Arıcan, E. (2003). Türkiye ekonomisi teori, politika, uygulama. Der Yayınları.