ELEKTRONİK İZLEMENİN ÇALIŞANLARIN İŞ GÜVENCESİZLİĞİ ALGISI VE İŞTEN AYRILMA NİYETLERİNE ETKİSİNDE PSİKOLOJİK SAĞLAMLIĞIN ARACI ROLÜ.

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 28, 535 - 563, 31.08.2025

Sefa Tulunay , Tolga Türköz

https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1588525

Öz

Bu araştırmanın temel gayesi çalışanların elektronik izleme algılarının işten ayrılma niyetleri ve iş güvencesizlikleri algıları ile olan bağlantılarında psikolojik sağlamlığın aracılık rolünün araştırılmasıdır. Bu çalışma, bilimsel yönetim düşüncesinin yaratıcısı olan Frederick Winslow Taylor’un “çalışanların iş yapmalarının izlenmesi/gözlenmesi” prensibinin Dijital Taylorizm (Elektronik Taylorizm) bakış açısıyla günümüze yansımalarından olan elektronik izlemenin çalışanlar üzerindeki etkilerinin ele alındığı nicel bir yöntemle yürütülmüştür. Araştırma İstanbul İlinde kolayda örneklem yöntemiyle ulaşılan 400 kişilik bir çalışan üzerinden çevrimiçi olarak elde edilen verilerin analizleri ile sürdürülmüştür. Verilerin toplanması sürecinde Elektronik İzleme, İşten Ayrılma Niyeti, İş Güvencesizliği ve Psikolojik Sağlamlık Ölçekleri kullanılmıştır. Analizler SPSS programı aracılığıyla yapılmıştır. Araştırmanın değişkenleri arasındaki ilişki ve etkiler korelasyon, regresyon testleri ile analiz edilmiş ve Hayes tarafından önerilen SPSS Process Macro eklentisi ile de elde edilen bulguların doğrulaması yapılmıştır. Araştırma neticesinde, elektronik izleme ile işten ayrılma niyeti ve iş güvencesizliği arasında negatif yönde ilişkiler bulunmuştur. Elektronik izleme, psikolojik sağlamlığı pozitif yönde etkilemektedir. Psikolojik sağlamlık hem işten ayrılmayı hem de iş güvencesizliğini negatif yönde etkilemektedir. İş güvencesizliği ise işten ayrılma niyetini pozitif doğrultuda etkilemektedir. Elektronik izlemenin işten ayrılma niyetine ve iş güvencesizliği üzerindeki etkilerinde psikolojik sağlamlığın aracılık rolü ayrı ayrı incelenmiş ve her iki etki üzerinde de kısmi aracılık rolünün anlamlı olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Elektronik İzleme , İşten Ayrılma Niyeti , İş Güvencesizliği , Psikolojik Sağlamlık , Dijital Taylorizm

THE MEDIATING ROLE OF PSYCHOLOGICAL RESILIENCE IN THE EFFECT OF ELECTRONIC MONITORING ON EMPLOYEES’ PERCEPTION OF JOB INSECURITY AND INTENTION TO QUIT.

Öz

The main purpose of this research is to investigate the mediating role of psychological resilience in the connections between employees' perceptions of electronic monitoring and their intentions to quit and perceptions of job insecurity. This study was conducted with a quantitative method that addresses the effects of electronic monitoring, which is a reflection of the principle of "monitoring/observing employees' work" of Frederick Winslow Taylor, the creator of scientific management thought, from the perspective of Digital Taylorism (Electronic Taylorism). The research was carried out with the analysis of data obtained online from 400 employees reached by convenience sampling method in Istanbul Province. Electronic Monitoring, Intention to Leave, Job Insecurity and Psychological Resilience Scales were used in the data collection process. The analyses were conducted using the SPSS program. The relationship and effects between the variables of the research were analyzed with correlation and regression tests and the findings obtained were verified with the SPSS Process Macro suggested by Hayes. As a result of the research, negative relationships were found between electronic monitoring and intention to quit and job insecurity. Electronic monitoring positively affects psychological resilience. Psychological resilience negatively affects both turnover and job insecurity. Job insecurity positively affects turnover intention. The mediating role of psychological resilience in the effects of electronic monitoring on turnover intention and job insecurity was examined separately and it was determined that the partial mediating role on both effects was significant.

Anahtar Kelimeler

Electronic Monitoring , Intention to Quit , Job Insecurity , Psychological Resilience , Digital Taylorism. , Intention to Leave

Kaynakça

• Adams, J. S. (1965). Inequity in social exchange. Advances in Experimental Social Psychology, 2, 267-299.
• Adır, A. C. (2021). Algılanan iş güvencesizliği ve işe adanmışlığın çalışan performansı üzerindeki etkisi [yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Akbuğa, Ö. F. (2023). Yoğun bakımda çalışan hemşirelerin psikolojik sağlamlık ve tükenmişlik düzeyleri ile işten ayrılma eğilimlerinin incelenmesi, [yüksek lisans tezi]. Lokman Hekim Üniversitesi.
• Akçakanat, T., Uzunbacak, H. H., & Köse, S. (2018). Akademisyenlerin psikolojik sağlamlık ve mutluluklarının belirleyicileri olarak sosyal ve örgütsel destek. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(3), 173-193.
• Akgündüz, Y. & Eryılmaz, G. (2018). Does turnover intention mediate the effects of job insecurity and co-worker support on social loafing? Int. J. Hosp. Manag., 68, 41-49.
• Alge, B. J., Ballinger, G. A., & Green, S. G. (2004). Remote control: Predictors of electronic monitoring intensity and secrecy. Personnel Psychology, 57(2), 377-410.
• Alkan, Ö. (2008). Temel bileşenler analizi ve bir uygulama örneği [yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. & Yıldırım, E. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı. Sakarya Yayıncılık.
• Ariss, S. S. (2002). Computer monitoring: Benefits and pitfalls facing management. Information & Management, 39, 553-558.
• Arslan, G. (2015). Ergenlerde psikolojik sağlamlık: Bireysel koruyucu faktörlerin rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(44), 149-158.
• Ayar, U. (2022). İşgücü piyasası araştırması İstanbul ili 2022 yılı sonuç raporu. Türkiye İş Kurumu İstanbul Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü Yayınları.
• Balun, B. (2021). COVİD-19 Pandemisinde iş güvencesizliği algısı: Tıbbi mümessiller üzerinde bir araştırma [yüksek lisans tezi]. Bandırma On Yedi Eylül Üniversitesi.
• Bannister, B. D., & Griffeth, R. W. (1986). Applying a causal analytic framework to the Mobley, Horner, and Hollingsworth (1978) turnover model: A useful reexamination. Journal of Management, 12(3), 433-443.
• Bantry-White, E. (2018). Supporting ethical use of electronic monitoring for people living with dementia: Social work’s role in assessment, decision-making, and review, Journal of Gerontological Social Work, 61(3), 261-279.
• Baquero, A. (2022). Job insecurity and intention to quit: The role of psychological distress and resistance to change in the UAE hotel industry. Int. J. Environ. Res. Public Health, 19, 13629.
• Baron, R. M. & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations, Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1192.
• Basım, H. N. & Çetin, F. (2011). Yetişkinler için psikolojik dayanıklılık ölçeğinin güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(2), 104-114.
• Bayram, N. (2004). Sosyal Bilimlerde SPSS ile Veri Analizi. Ezgi Kitabevi.
• Büyük, K. & Keskin, U. (2012) Panoptikon’un elektronik dirilişi: Etik bir sorun olarak işyeri izleme. İş Ahlakı Dergisi, 5(10), 55-88.
• Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı istatistik, araştırma deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. Pegem Akademi.
• Cascio, W. F. (1984). Costing human resources: The financial impact of B-behavior in organizations. Academy of Management Review, 9(2), 370-371.
• Ceylan Esen, K. (2018). İş güvencesizliği ve başa çıkma stratejilerinin çalışanların demografik özellikleri açısından incelenmesi [yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Çalışkan, N. (2019). Konaklama işletmeleri çalışanlarının örgütsel değişim ve iş güvencesizliği algıları arasındaki ilişkide istihdam edilebilirliğin düzenleyici rolü [doktora tezi]. Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi.
• Dawley, D., Andrews, M. C. & Bucklew, N. S. (2008). Mentoring, supervisor support, and perceived organizational support: What matters most? Leadership and Organization Development Journal, 29(3), 235-247.
• De Witte, H. (1999). Job insecurity and psychological well-being: Review of the literature and exploration of some unresolved issues. European Journal of Work and Organizational Psychology, 8(2), 155-177.
• Demirel, E., Alp, M., Taşdemir, M. & Torlak, S. (2018). Dijital Taylorizmin insan, üretim ve ekonomi üzerindeki etkisinin incelenmesi. International Journal of Social and Humanities Sciences Research, 5(18), 430-438.
• Dodek, P., Norena, M., Ayas, N. & Wong, H. (2019). Moral distress is associated with general workplace distress in intensive care unit personnel. Journal of Critical Care, Apr; 50, 122-125.
• Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeği’nin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
• Erdaş, Ü. S. (2023). Psikolojik sözleşme algısının işten ayrılma niyetine etkisinde işe gömülülük ve alternatif iş olanaklarının rolü: savunma sanayinde bir araştırma [doktora tezi]. Başkent Üniversitesi.
• Erdemir, E. (2008). Bilgi toplumunda çalışma ilişkilerinin yeni boyutu: İşyeri ve çalışanlara yönelik izleme faaliyetleri ve Türkiye'deki durum [Bildiri sunumu]. Sakarya Üniversitesi 1. Ulusal Çalışma İlişkileri Kongresi, 39-52.
• Erkuş, A. & Fındıklı, M. (2013). Psikolojik sermayenin iş tatmini, iş performansı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. Journal of the School of Business Administration, 42(2), 302-318.
• Etyemez, S. (2016). İş güvencesizliğinin işte var olamama sorununa etkisinde sürekli kaygının aracılık rolü: Konaklama işletmelerinde bir araştırma [doktora tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Flanagan, J. A. (1994). Restricting electronic monitoring in the private workplace. Duke Law Journal, 43, 1256-1281.
• Gaertner, S. (1999). Structural determinants of job satisfaction and organizational commitment in turnover models. Human Resource Management Review, 9(4), 479-493.
• Gezegen , S. (2010). İş güvencesizliği ve örgütsel güven arasındaki ilişki: Bir mobilya işletmesinde alan araştırması [yüksek lisans tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Greene, R. R. (2002). Holocaust survivors: A study in resilience. Journal of Gerontological Social Work, 37(1), 3-18.
• Greenhalgh, L., & Rosenblatt, Z. (1984). Job insecurity: Toward conceptual clarity. The Academy of Management Review, 9(3), 438–448.
• Grotberg, E. (1995). A Guide to promoting resilience in children: Strengthening the human spirit. Early Childhood Development: Practice and Reflections, 8, 1-43.
• Gültekin, Z. (2019). İş güvencesizliğinin psikolojik iyi oluşa ve performansa etkisinde meslekî bağlılığın aracılık rolü [doktora tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Fuchs, R. M. (2022). Links, fit or sacrifice: Job embeddedness and intention to quit among Generation Y. European Journal of Management and Business Economics, 31(2), 160-175.
• Hayes, A. F. (2013). Methodology in the Social Sciences: Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach, New York, US: The Guilford Press.
• Hobfoll, S. E., Johnson, R. J., Ennis, N., & Jackson, A. P. (2003). Resource loss, resource gain, and emotional outcomes among inner city women. Journal of Personality and Social Psychology, 84(3), 632–643.
• Homans, G. C. (1958). Social behavior as exchange. American Journal of Sociology, 63, 597–606.
• Jacobson, D. (1995). Trends in international business thought and literature: Job insecurity: Emerging social roles of the 90s. The International Executive, 37(3), 303-314.
• Jöreskog, K. & Sörbom, D. (1993). LISREL 8: Structural equation modeling with the SIMPLIS command language. Scientific Software International; Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
• Karacaoğlu, K. (2015). Çalışanların iş güvencesizliğinin işten ayrılma niyetleri üzerindeki etkisi: Alanya bölgesindeki beş yıldızlı otellerde bir araştırma, Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7(1), 13-21.
• Karacaoğlu, K. & Eroğlu, H. (2022). Çalışanların elektronik izlemeye ilişkin algılarının performansları üzerindeki etkisinde iş stresinin düzenleyici rolü. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(1), 1078-1093.
• Konuk, H., Ataman, G. & Kambur, E. (2023). The effect of digitalized workplace on employees' psychological well-being: Digital Taylorism approach. Technology in Society, 74, 102302.
• Köroğlu, V. & Koç, M. (2017). Stratejik yönetim açısından Taylorizm prensiplerinin zamanımıza yansımaları. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 1-18.
• Köse, E., Özkoç, A. G., & Bekçi, İ. (2019). İş güvencesizliğinin işten ayrılma niyetine etkisi: Muhasebe meslek mensuplarına yönelik bir araştırma. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 9(2), 396-409.
• Lee, S. & Kleiner, B. H. (2003) Electronic surveillance in the workplace. Management Research News, 26(2,3,4) 72-81.
• Liu, H. Y. (2023). Digital Taylorism in China’s e-commerce industry: A case study of internet professionals. Economic and Industrial Democracy, 44(1), 262-279.
• Lu, A. C. C. & Gursoy, D. (2016). Impact of job burnout on satisfaction and turnover intention: Do generational differences matter? Journal of Hospitality & Tourism Research, 40(2), 210–235.
• March, J., & Simon, H. (1958). Organizations. Wiley-Blackwell.
• Masten, A., Best, K. & Garmezy, N. (1990). Resilience and development: Contributions from the study of children who overcome adversity. Development and Psychopathology, 2, 425–444.
• Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American psychologist, 56(3), 227-238.
• Mert, E. (2021). İş güvencesizliği algısı ve öz yeterlilik düzeyinin politik davranış üzerindeki etkisi [yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Milne, H., van der Pol, M., McCloughan, L., Hanley, J., Mead, G., Starr, J. ve diğerleri (2014). The use of global positional satellite location in dementia: A feasibility study for arandomised controlled trial. BMC Psychiatry, 14(1), 160.
• Mobley, W. H. (1982). Employee turnover: Causes, consequences, and control. Addision Wesley Publishing Company.
• Murphy, L. B. (1987). Further reflections on resilience. (Ed: E. J. Anthony & B. J. Cohler) The Invulnerable Child. The Guilford Press.
• Nebeker, D. M. & Tatum, B. C. (1993). The effects of computer monitoring, standards, and rewards on work performance, job satisfaction, and stress. Journal of Applied Social Psychology, 23(7), 508-536.
• Oz, E., Glass, R. & Behling, R. (1999) Electronic workplace monitoring: what employees think. The International Journal of Management Science, 27,167-177.
• Öçal, Ö. (2023). Örgütsel sessizlik, örgütsel sinizm ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkilerin incelenmesi [yüksek lisans tezi]. Ufuk Üniversitesi.
• Önder, Ç. & Wasti, S. A. (2002). İş güvencesi endeksi ve iş güvencesi memnuniyeti ölçeği: Güvenirlik ve geçerlik analizi, Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 23-47.
• Pienaar, J., & Wyk, V. (2008). Towards a research agenda for job insecurity in South Africa. Southern African Business Review, 12(2), 49-86.
• Probst, T. (1998). Antecedents and consequences of job insecurity: An integrated model [doktora tezi]. University of Illinois, Urbana.
• Probst, T. M. (2003). Development and validation of the job security index and the job security satisfaction scale: A classical test theory and IRT approach. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 76(4), 451-467.
• Redondo, R., Sparrow, P. & Hernandez-Lechuga, G. (2019). The effect of protean careers on talent retention: examining the relationship between protean career orientation, organizational commitment, job satisfaction and intention to quit for talented workers. The International Journal of Human Resource Management, 32(9), 2046-2069.
• Rusbult, C. E., Farrell, D., Rogers, G. & Mainous, A. G. (1988). Impact of exchange variables on exit, voice, loyalty, and neglect: An integrative model of responses to declining job satisfaction. Academy of Management Journal, 31(3), 599-627.
• Schumacher, R. E. & Lomax, R. G. (1996). A beginner’s guide to structural equation modeling. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Seçer, B. (2007). Kariyer sermayesi ve istihdam edilebilirliğin iş güvencesizliği üzerindeki etkisi [yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Sekaran, U., & Bougie, R. (2009). Research methods for business, John Willey & Sons Ltd.
• Seyrek, İ. H. & İnal, O. (2019). İşten ayrılma niyeti ile ilişkili faktörler: Bilgi teknolojisi çalışanları üzerine bir araştırma. Doğu Anadolu Sosyal Bilimlerde Eğilimler Dergisi, 1(1), 39-74.
• Singh, P. & Loncar, N. (2010). Pay satisfaction, job satisfaction and turnover intent. Relations Industrielles / Industrial Relations, 65(3), 470-490.
• Smith, B. W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P. & Bernard, J. (2008). The brief resilience scale: Assessing the ability to bounce back. International Journal of Behavioral Medicine, 15, 194-200
• Smith, M. J., Carayon, P., Sanders, K. J., Lim, S. Y. & LeGrande, D. (1992). Employee stress and health complaints in jobs with and without electronic monitoring. Applied Ergonomics, 23(1), 17-28.
• Sverke, M. & Hellegren, J. (2002). The nature of job insecurity: Understanding employment uncertainty on the brink of a new millennium. Applied Psychology: An International Review, 51(1), 23-42.
• Şentürk, F.K. & Ertem, M. (2020). Değişime bağlılık algısının iş tatmini üzerindeki etkisinde örgütsel bağlılığın aracılık rolü [Bildiri sunumu]. 28. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Ankara, 64-79.
• Tabak, F. & Smith, W. P. (2005). Privacy and electronic monitoring in the workplace: A model of managerial cognition and relational trust development, Employee Responsibilities and Rights Journal, 17(3), 173-189.
• Tekergül, M. (2010). İşyerinde elektronik gözetim uygulamaları [yüksek lisans tezi]. Kadir Has Üniversitesi.
• Tüzün, P. (2020). Banka çalışanlarının iş güvencesizliği algısında yöneticilerin liderlik tarzı ve güç mesafesinin etkisi: Kontrol odağının aracılık rolü üzerine bir araştırma [doktora tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi, 1-255.
• Walsh, J. P., Ashford, S. J. & Hill, T. E. (1985). Feedback obstruction: The influence of the information environment on employee turnover intentions. Human Relations, 38(1), 23–46.
• Walsh, F. (2006). Strengthening family resilience. Guilford Publications.
• Watson, N. (2001). The private workplace and the proposed “notice of electronic monitoring act” is “notice” enough? Federal Communications Law Journal, 54(1), 79-102.
• Yamen, M. (2021). Dijital Taylorizm bağlamında yapay zekâ [doktora tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Yasım, Y. K. & Uğur, A. (2016). Bankacı kadınların örgütsel sinizmin algılarının işten ayrılma niyetine etkisi: Ordu ili örneği. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(15), 554-572.
• Yıldırak, Y. (2023). Sağlık çalışanlarına uygulanan şiddetin işten ayrılma niyeti üzerine bir araştırma [yüksek lisans tezi]. İstanbul Gelişim Üniversitesi.
• Yıldırım, B. A. (2021). Teknostresin çalışanların karar verme eğilimlerine olan etkisinde iş güvencesizliği ve duygusal zekanın düzenleyici rolü: Havacılık sektöründe bir araştırma [yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Yılmazalp, S. (2023). İş stresinin tükenmişliğe ve işten ayrılma niyetine etkisi: bankacılık sektörü Anamur-Bozyazı örneği [yüksek lisans tezi]. Toros Üniversitesi.