Motor-Kurye Çalışanlarının Çalışma Koşullarına Yönelik Bir Araştırma: İstanbul Örneği

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 328 - 350, 15.10.2023

Umut Yertüm , Bayram Balcı

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.1307683

Öz

Bu çalışma İstanbul’da faaliyette bulunan motor-kuryelerin çalışma koşulları, ücret düzeyleri, yasal hakları, iş kazası ve meslek hastalıkları ve karşılaşılan ayrımcılıkların araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, 20 motor-kurye ile yarı yapılandırılmış mülakat tekniğiyle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yapılan görüşmeler sonucunda, motor-kuryelik mesleğinde esnaf ve bordrolu olmak üzere ikili bir yapı oluştuğu; katılımcıların %68’i esnaf, %37’si ise bordrolu olarak çalıştığı görülmektedir. Bordrolu çalışan motor-kuryelerin ücretli izin hakkı bulunurken; esnaf kuryelerin tamamının ücretli izin haklarının olmadığı, %61’ inin ise sosyal güvenceye sahip olmadığı tespit edilmiştir. Katılımcıların %69’u haftada 6 gün çalışırken, %31’i haftada 7 gün çalışmaktadır. Katılımcıların %16’ısı haftalık 45-66 saat arası, %84’ü 67 saat ve üstü çalışmaktadır. Motor-kuryelikte ücretin belirlenmesinde kıdem ya da niteliğin etkili olmadığı, dağıtılan paket sayısının ücreti belirlediği tespit edilmiştir. Bordrolu çalışanların 8.500 TL ile 12.750 TL aralığında ücret kazandıkları, esnaf kurye modelinde ise çoğunluğun 12.750 TL ile 17.000 TL aralığında ücret kazandıkları Esnaf kuryelerin bordrolu kuryelere göre daha fazla gelir elde ettiği görülse de bunun hem daha fazla çalışmadan hem de sigorta primlerinin ödenmemesinden kaynaklandığı sonucuna ulaşılmıştır. Hızlı ve sıcak teslimata ilişkin reklamların kuryelik mesleğinin insani yönünü ortadan kaldırdığı ve kuryelerde dışlanma hissi oluşturduğu tespit edilmiştir. Son olarak, motor-kuryelerin; trafikte, teslimat sırasında ya da sitelerde en az bir kere ayrımcılığa maruz kaldıklarını belirtmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gig Ekonomi, Motor-Kurye, Çalışma Şartları

A Study on Working Conditions of Motor-Courier Employees: The Case of Istanbul

Öz

This study investigates the working conditions, wage levels, legal rights, work accidents, occupational diseases and discrimination of the motor couriers operating in Istanbul. For this purpose, interviews were conducted with 20 motor couriers using a semi-structured interview technique. As a result of the discussions, it was concluded that a dual structure was formed in the motor-courier profession, including artisan/self-employed courier and payroll courier. It is seen that 68% of the participants work as self-employed and 37% as payroll. While motor couriers working on payroll have the right to paid leave, It has been determined that all self-employed couriers do not have the right to paid leave, and 61% do not have social security. While 69% of the participants work six days a week, 31% work seven days a week. 16% of the participants work 45-66 hours a week, 84% work 67 hours or more. It has been determined that seniority or qualification could be more effective in determining the wages in motor-courier services, and the number of packages distributed determines the income. While couriers with payroll earn between 8,500 TL and 12,750 TL, self-employed couriers earn wages between 12,750 TL and 17,000 TL. Although it is seen that self-employed couriers earn more income than payroll couriers, it has been concluded that this is due to both more work and non-payment of insurance premiums. Finally, motor-couriers state that they have been discriminated against at least once in traffic, during delivery or on site.

Anahtar Kelimeler

Gig Economy, Moto-Courier, Working Conditions

Kaynakça

• Adey, Peter. Mobility. London ; New York: Routledge, Second edition., 2017.
• Arum, Richard - Walter Mueller (ed.). The reemergence of self-employment: a comparative study of self-employment dynamics and social inequality. Princeton, N.J: Princeton University Press, 2004.
• Bianet. “900 bin kuryeden sadece 100 bini kayıtlı”. Bianet - Bagimsiz Iletisim Agi. Erişim 06 Nisan 2023. https://www.bianet.org/bianet/emek/239889-900-bin-kuryeden-sadece-100-bini-kayitli
• Bodine, Rachel. “Motorcycle vs. Car Accidents (2023) | AutoInsurance.Org”. 17 Mart 2020. Erişim 02 Mayıs 2023. https://www.autoinsurance.org/motorcycle-vs-car-accidents/
• Burawoy, Michael. Manufacturing Consent: Changes in the Labor Process under Monopoly Capitalism. Chicago London: The University of Chicago press, 1982.
• Burke, Andrew. The Role of Freelancers in the 21st Century British Economy: Report. Century British Economy, 2012. https://www.ipse.co.uk/resource/the-role-of-freelancers-in-the-21st-century-british-economy-report.html
• Ceylan, Burak. Labor Process and Work in Platform Capıtalısm: A Study on Motor Couriers of Digital Platforms in Istanbul. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 2022.
• Cieślik, Jerzy - Stel, André van. “Solo Self-Employment––Key Policy Challenges”. Journal of Economic Surveys n/a/n/a (2023), 1-34. https://doi.org/10.1111/joes.12559
• Cresswell, Tim. “The Production of Mobilities”. The cultural geography reader. ed. Tim Oakes - Patricia Lynn Price. London ; New York: Routledge, 2008.
• Cresswell, Tim. “Towards a Politics of Mobility”. Environment and Planning D: Society and Space 28/1 (01 Şubat 2010), 17-31. https://doi.org/10.1068/d11407
• De Oliveira, Leise Kelli vd. “Identification of factors to improve the productivity and working conditions of motorcycle couriers in Belo Horizonte, Brazil - ScienceDirect”. Erişim 02 Mayıs 2023. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2213624X21001577?via%3Dihub
• E-Ticaret Bilgi Platformu. “2022 Yılı İlk 6 Ay E-Ticaret Verileri Açıklandı”. https://www.eticaret.gov.tr/. Erişim 08 Nisan 2023. https://www.eticaret.gov.tr/
• Eurofound. Employment and Working Conditions of Selected Types of Platform Work. Luxembourg: Publications office of the European union, 2018. https://www.eurofound.europa.eu/publications/report/2018/employment-and-working-conditions-of-selected-types-of-platform-work
• European Commission. “Guidelines on Collective Agreements by Solo Self-Employed”. Official Journal of the European Union 374/2 (2022). https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_5796
• Gandini, Alessandro. “Labour process theory and the gig economy”. Human Relations 72/6 (01 Haziran 2019), 1039-1056. https://doi.org/10.1177/0018726718790002
• Kurnaz, Zeynep. Türkiye’de siyasal korku ve akademik hayatın inşası. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Hacettepe Üniversitesi, 2016.
• Lehdonvirta, Vili. “Flexibility in the Gig Economy: Managing Time on Three Online Piecework Platforms”. New Technology, Work and Employment 33/1 (2018), 13-29. https://doi.org/10.1111/ntwe.12102
• NTV. “Türk-İş’ten motokurye açıklaması”. Erişim 06 Nisan 2023. https://www.ntv.com.tr/ekonomi/turk-istenmotokurye-aciklamasi,jeEnJ_rHv0CaBvLVT4M-uQ
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri (Ciltsiz). Pegem Akademi Yayıncılık, 2014.
• Thompson, Paul - Broek, Diane van den. “Managerial Control and Workplace Regimes: An Introduction”. Work, Employment and Society 24/3 (01 Eylül 2010), 1-12. https://doi.org/10.1177/0950017010384546
• Veen, Alex vd. “Platform-Capital’s ‘App-Etite’ for Control: A Labour Process Analysis of Food-Delivery Work in Australia”. Work, Employment and Society 34/3 (01 Haziran 2020), 388-406. https://doi.org/10.1177/0950017019836911
• Wang, Yuting vd. “Understanding the Experience and Meaning of App-Based Food Delivery from a Mobility Perspective”. International Journal of Hospitality Management 99 (01 Ekim 2021), 103070. https://doi.org/10.1016/j.ijhm.2021.103070
• Woodcock, Jamie - Graham, Mark. The Gig Economy: A Critical Introduction. Cambridge ; Medford, MA: Polity, 2020.
• Wu, Qingjun vd. “Labor Control in the Gig Economy: Evidence from Uber in China”. Journal of Industrial Relations 61/4 (01 Eylül 2019), 574-596. https://doi.org/10.1177/0022185619854472
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 12. Basım, 2021. https://www.seckin.com.tr/kitap/176755156
• Kurnaz, Z. (2016). Türkiye’de Siyasal Korku ve Akademik Hayatın İnşası (Yayımlanmış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev.). Pegem Akademi
• Yıldırım, A. Ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.