GÖRSEL SANATLARDA TEKİNSİZLİĞİN ESTETİK ARACI OLARAK YÜZÜN METAMORFOZU

Year 2025, Volume: 19 Issue: 36, 485 - 510, 30.07.2025

Birsel Bahar Bacak , Umut Kayapınar

https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.1670461

Abstract

Tekinsiz kavramını yüz teması üzerinden okuyarak, sanatsal üretimde yüzün biçimsel bozumu ve metaforik anlatım dilini incelemek makalenin konusunu oluşturmaktadır. Resim sanatında portre ile başlayan süreçte yüz, tasvir edilen kimliğin temsili için yaygın bir anlatım ögesi olarak öne çıkar. Araştırma, görsel sanatlarda kimliğin tasvirinde birincil bir yere sahip olan yüzün temsil edilemez niteliklerinin örneklerine bakmayı amaçlıyor. Araştırma için literatür tarama yönteminden yararlanılmış olup, araştırma kapsamında yer alan eserler üzerine çözümleyici bir yaklaşım gerçekleştirilmiştir. Bu eserlerin, örtük ya da eksiltilmiş temsil ile kimliği tahrip ederek, canlı ve cansız arasındaki sınırları belirsizleştirerek ve izleyicisinin alışılmış gerçeklik algısını bozarak tekinsiz kavramı ile örtüşen bir sanatsal deneyim sundukları görülmüştür.

Keywords

Sanat , Tekinsiz , Portre , Metafor , Yüz

METAMORPHOSIS OF THE FACE AS AN AESTHETIC TOOL OF UNCANNY IN VISUAL ARTS

Abstract

By reading the concept of the uncanny through the theme of the face, the subject of the article is to examine the formal distortion of the face in artistic production and the language of metaphorical expression. In the process starting with the portrait in the art of painting, the face stands out as a common narrative element for the representation of the depicted identity. The research aims to look at examples of the unrepresentable qualities of the face, which has a primary place in the depiction of identity in visual arts. The literature review method was used for the research and an analytical approach was carried out on the works within the scope of the research. It has been observed that these works offer an artistic experience that overlaps with the concept of the uncanny by destroying identity through implicit or subtractive representation, blurring the boundaries between the animate and inanimate, and disrupting the viewer's perception of reality.

Keywords

Art , Uncanny , Portrait , Metaphor , Face

References

• Acar, G. (2021). Feminizm, Dada ve Hannah Höch: Feminist kuram bağlamında Dada sanatçılarından Hannah Höch’ün çalışmaları üzerine bir araştırma. Sanat Yazıları, 44, 15‑30.
• Akyazıcı, S. (2021). Sanat ve sanatçı‑2: Odilon Redon. Wannart. Erişim adresi: https://wannart.com/icerik/28586-sanat-ve-sanatci-2-odilon-redon#google_vignette
• Ancet, P. (2010). Ucube bedenlerin fenomenolojisi (E. Topraktepe, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Antmen, A. (2021). 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Batur Çay, M. (2021). Odilon Redon Resimlerindeki Semboller, İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 7 (1), 88-100.
• Batur, R. (2021). Makine, sanat ve sanatçı üçgeninde dönüşümler. Hacettepe Üniversitesi Sanat Yazıları Dergisi, 44, 139–156.
• Baudrillard, J. (2017). Tüketim toplumu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Benson, T. (1987). Raoul Hausmann: The Dada years (Doktora tezi). The University of Iowa.
• Bolla, P. (2006). Sanat ve estetik (K. Koş, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Büyükparmaksız, M. A. (2021). Postmodern sanattan güncel sanata yapıbozuma uğrayan bedenler. Sanat Tarihi Dergisi, 30(1), 105–147.
• Clark, T. (2004). Sanat ve propaganda: Kitle kültürü çağında politik imge (E. Hoşsucu, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Deleuze, G. (2003). Francis Bacon: The logic of sensation (D. Smith, Çev.). London: Continuum.
• Deleuze, G. (2009). Francis Bacon: Duyumsamanın mantığı (C. Batukan ve E. Erbay, Çev.). İstanbul: Norgunk.
• Di Certo, A. (2006). The unconventional photographic self-portraits of John Coplans, Carla Williams and Laura Aguilar (Yüksek lisans tezi). Georgia State Üniversitesi.
• Ekici, F. (2010). Dada’dan günümüze plastik sanatlarda anti‑estetik form olarak beden (Sanatta Yeterlik tezi). YÖK Tez Merkezi. (Tez No. 274418).
• Fisher, M. (2020). Tuhaf ve tekinsiz (B. Şimşek, Çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Fleming, J. ve Honour, H. (2016). Dünya sanat tarihi. İstanbul: Alfa Kitap.
• Foster, H. (2011). Zoraki güzellik (Ş. Kaptan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Freud, S. (2019). Tekinsizlik üzerine (H. Şahin, Çev.). İstanbul: Laputa Kitap.
• Güldemet, A. (2018, 24 Eylül). Bitmeyen yeniden yorumlar. Kontrast Fotoğraf ve Görsel Kültür Dergisi. Erişim adresi: https://kontrastdergi.com/joel-peter-witkin-yeniden-yorumlar-52-sayi/
• Güzer, O. (2020). Simgelerin alacakaranlığı: Klinger, Munch ve Ensor’da tekinsizlik. e-skop. Erişim adresi: https://www.e-skop.com/skopbulten/simgelerin-alacakaranligi-klinger-munch-ve-ensorda-tekinsizlik/6038 (Erişim tarihi: 02.04.2025).
• Heidegger, M. (2018). Varlık ve zaman (K. Ökten, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Henderson, G. E. (2018). Çirkinliğin kültürel tarihi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Jentsch, E. (2019). Tekinsizliğin psikolojisi üzerine (H. Şahin, Çev.). İstanbul: Laputa Kitap.
• Karakuş, G. (2012). Tomografik portreler (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi. (Tez No. 312591).
• Kayıran, N. ve Demircan, H. (2012). Plastik sanatlardan adli vaka imgeleri. Adli Tıp Bülteni, 17(3), 19‑24.
• Koraşlı, D. (2016). Joel Peter Witkin: Yaşayan maestro. Kontrast Dergisi, 42.
• Lelik, T. A. (2019). Blurred boundaries: Francis Bacon’s portraits. World Literature Studies, 11(4), 84‑96.
• Leppert, R. (2002). Sanatta anlamın görüntüsü: İmgelerin toplumsal işlevi (İ. Türkmen, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Levinas, E. (2003). Sonsuza tanıklık. İstanbul: Metis Yayınları.
• Lieberman, W. S. ve Redon, O. (1952). Redon: Drawings and lithographs. The Museum of Modern Art Bulletin, 3‑15.
• Lynton, N. (1982). Modern sanatın öyküsü (C. Çapan, Çev.). Ankara: Remzi Kitabevi.
• Olguin, S. (2012). Beyond horror: Taking pictures of dead in Mexico. Revista Sans Soleil – Estudios de la Imagen, 4, 182‑195.
• Oskay, H. A. (2016). Cansız bedenin, sanatın konusu haline gelmesi ve post mortem fotoğraf. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 5(27), 2001‑2014.
• Özdemir, G. (2020). Travmatik bir geçmişin etkilerinden doğan ölü(!) doğa resimleri. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sonbahar Özel Sayısı, 22‑29.
• Passeron, R. (1990). Sürrealizm sanat ansiklopedisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Peppiatt, M. (2008). Francis Bacon: Studies for a Portrait, New Haven and London: Yale University Press.
• Topçuoğlu, N. (2010). Fotoğraf ölmedi ama tuhaf kokuyor. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ümer, E. (2019). Tekinsiz ve temsil- Romantizmden postmodernizme bir inceleme. İstanbul: Pales Yayınları.
• Yücel, B. (2022). Sanatın reddetme içgüdüsü ve imha etme pratiğinde var oluşu. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 10(69), 93‑108.
• Zweig, C. ve Abrams, J. (2022). Gölgeyle buluşma: İnsan doğasındaki karanlık yüzün gizli gücü (Ö. Ertana, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.