Emrî Divanı’nda Âh Mefhumu

Year 2025, Volume: 13 Issue: 37, 37 - 69, 30.09.2025

Fatıma Aydın

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1672671

Abstract

Âh kavramı klasik Türk şiirinde geniş bir kullanıma sahiptir. 16. yüzyılın önemli isimlerinden Emrî, divanında âh kelimesine sıkça yer vermiştir. Bu çalışmada, Emrî’nin bu kelimeyi divanında nasıl ele alındığını incelenerek örneklendirilmiştir. Emrî, âhı bir nida olarak şiirlerinde acı, inleme, özlem gibi olumsuz hislerin yanında beğenme ve destekleme gibi olumlu hisleri de ifade edecek şekilde kullanmıştır. Emrî, âhı beddua anlamında kullandığında bu sözün gücüne dikkat çekmiştir. Mazlum âşığın bedduasıyla gök delinebilir, devletler yıkılabilir. Şâir, âhı yakıcılığıyla ateşe benzetmiştir. Âhın dumanı, göğe yükselen serviye, geceye ve çevgân sopasına benzetilmiştir. Emrî, gökyüzüyle âh arasında bağlantılar kurarak gök cisimlerini ve hava olaylarını âhına bağlamıştır. Klasik Türk şiirinde şâir, kendisini acı çeken bir âşık tipi olarak görmektedir. Şiar, dert ülkesinin padişahıdır. Bir padişahın sahip olması gereken her şeyi âh, âşığa sağlamaktadır. Âşığın sarayı, tacı, çadırı, askeri, silahı ve ulağı âhtır. Âh ve güzellik arasında ilişki kuran Emrî, sevgilinin siyah renkli olan güzellik ögelerini âhın dumanına benzetmiştir. Yaşadığı dönemin önemli muamma ustalarından biri olan Emrî, şiirlerinde âh kelimesiyle çeşitli harf oyunları yapmıştır. Ünlü aşk hikâyelerine şiirlerinde yer veren şâir, âh ile bu hikâyeleri birlikte anmıştır. Alışılmadık benzetmeler de yapan şâir âhı; zaman zaman zar, meyhane halkası, çapa, takı, zincir, giysi gibi objelere ve hutbe okuyan, büyü yapan, yas tutan veya güreşen bir kişiye benzetmiştir. Emrî, âhı tanımlarken halk kültürü ögelerine yer vermiştir. Bu çalışmada 16. Yüzyıl şairlerinden Emrî’nin Divanı’nda âhın nelere benzetildiği, âhın özellikleri ve hangi sebeplerle kullanıldığı tespit edilmesi amaçlanmıştır.

Keywords

Klasik Türk edebiyatı , Emrî , Âh , Divan , Beddua

The Concept of Âh in Emrî’s Divan

Abstract

The concept of âh has a wide usage in classical Turkish poetry. Emrî, one of the important names of the 16th century, frequently used the word âh in his divan. This study examines and exemplifies how Emrî handled this word in his divan. Emrî used the word âh as a cry in his poems to express positive feelings such as admiration and support as well as negative feelings such as pain, moaning, and longing. When Emrî uses âh as a curse, he draws attention to the power of this word. With the curse of the oppressed lover, the sky can be pierced and states can be destroyed. The poet likens âh to fire with its burning power. The smoke of 'âh is likened to a cypress rising to the sky, to the night, and to a agitating stick. Emrî establishes connections between the sky and âh and links celestial bodies and weather events to âh. In classical Turkish poetry, the poet sees himself as a suffering lover. Shi'ar is the sultan of the land of sorrow. Everything that a sultan should have is provided to the lover by âh. The lover's palace, crown, tent, soldier, weapon and messenger is âh. Emrî, who establishes a relationship between âh and beauty, likens the black-colored beauty elements of the lover to the smoke of âh. Emrî, who was one of the important enigma masters of his time, made various letter games with the word âh in his poems. The poet, who included famous love stories in his poems, mentioned these stories together with âh. The poet, who also makes unusual similes, sometimes likens âh to objects such as dice, tavern ring, anchor, jewelry, chain, clothing, and a person who recites a sermon, casts a spell, mourns or wrestles. Emrî includes elements of folk culture while defining âh. In this study, it is aimed to determine what âh is likened to in the Divan of Emrî, one of the 16th century poets, the characteristics of âh and the reasons for its use.

Keywords

Classical Turkish Literature , Emrî , âh , Divan , Curse

References

• Akalın, Kürşat (2014). Yunan-Roma Uygarlığında İnsan-Tanrılara Tapınma Töreni Olarak: Kilise Ekmek-Şarap Ayini. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41, 129-160.
• Aladaş, Tuğba (2023). Türk mitolojisinde tek gözlü varlıklar. Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE.
• Armutlu, Sadık (2009). Kelebeğin Ateşe Yolculuğu: Klasik Fars ve Türk Edebiyatında Şem’ ü Pervâne Mesnevileri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15/39, 877-907. Âşık Çelebi, (2010). Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ: İnceleme-Metin (haz. Filiz Kılıç), (3 cilt). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Avcı, İsmail (2014). Divan Şiirinde İskender-i Zülkarneyn. Journal of Internati-onal Social Research, 7/29, 47-69.
• Aydın, Fatıma (2023). Dalgaları Arasında Şiir Taşıyan Taş: Divan Şiirinde Mermer. Anasay, 7/26, 1-11, https://dx.doi.org/10.33404/anasay.1376222
• Aydın, Fatıma (2025). Aşk, Büyü ve Şiir: Divanlarda Aşk Büyüleri Uygulamaları. Turkish Studies, 20, 97-121. https: //dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.79969
• Aydın, Metin, Adnan Gül (2024). Revânî Dîvânında Âh Kavramı. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 10/21, 175-188.
• Babacan, İsrafil (2019). Ferheng-İ Istılâhât-I Nücûmî ve Divan Şiiri Araştırmaları Açısından Önemi. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2/1, 109-124.
• Bayat, Ali Haydar (2016). Tıp tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları.
• Cebecioğlu, Ethem (1997). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Anka Yayınları.
• Çakiroğlu, Tuba Onat (2013). Fuzûlî Divânı'nda Âh Kavramı. Turkish Studies, 8/9, 1969-1982.
• Devellioğlu, Ferid (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat (26. bs.). Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, Ramadan (2016). Emrî’de Kelime Oyunları yahut Harf Simgeciliği. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6/12, 67-91.
• Duman, Ali (2002). Klasik Türk Şiirinde Savaş Aletleri (XV- XVI. Yüzyıl Divanlarına Göre). Doktora Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi SBE.
• Ebüzziya, Tevfik (1891). Lügat-ı Ebüzziya. I–II. Matbaa-i Ebüzziya.
• Erdoğan, Esra (2022) Sûrnâmelerde Eğlence. Gencîne Klasik Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2/1, 31-46.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2001). Ateş İstidası İslâm-Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü. Filiz Kitabevi.
• Eyduran, Aysun (2009). Türk Kültürü ve Edebiyatında Çevgan Oyunu. Erdem, 53, 83-114. Koca, Salim (1995). Türkiye Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykâvus' un Aldığı ve Kullandığı Hâkimiyet Sembolleri. Belleten, 59(224), 55-74.
• Latîfî (2000). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (haz. Rıdvan Canım). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Onay, Ahmet Talat (2009), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü -Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (haz. Cemâl Kurnaz). H yayınları.
• Özgen, Mutlu (2010). Osmanlı şenliklerinde bir gösteri sporu: kabak oyunu. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 2(1), 378-393.
• Özyürek, Dursun (2017). Nâbî’nin Gazellerinde Âh Kavramı. İnsan ve Toplum, 1, 161-185.
• Pakalın, M. Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. MEB Yayınları.
• Pala, İskender (1989). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Pezük, Zehra (2012). Ahmed Paşa Divânında Ah Kavramı. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1/2, 142-151.
• Remzi, Hüseyin (1888). Lugat-ı Remzî. Matbaa-ı Hüseyin Remzi.
• Sami, Şemseddin (1989). Kâmûs-ı Türkî. Enderun Yayınevi.
• Saraç, M. A. Yekta (2002). Emrı̂ Divanı. Eren Yayınevi.
• Saraç, M. A. Yekta (2010). Emrî’nin Hayatı ve Edebî Kişiliği. Journal of Turkology, 20, 315-331. https://doi.org/10.18345/tm.68881
• Sehî Beg (2017). Heşt-Bihişt (haz. Haluk İpekten, Günay Kut, Mustafa İsen, Hüseyin Ayan, Turgut Karabey), Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Taşa, Fatıma Zeynep (2021). 15. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Ah Kavramı. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi SBE.
• Uludağ, Süleyman (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Marifet Yayınevi.
• Üst, Sibel (2014). Hüsrev, Şîrîn ve Ferhâd Kahramanları Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 51, 47-62.
• Yıldıran, İbrahim (2002). Türk Kültüründe Atlı Hedef Okçuluğu Olarak Kabak Oyunu ve Osmanlılardaki Görünümü. (Ed. Hasan Celal Güzel vd.), Türkler içinde, (625-634 ss.). Yeni Türkiye Yayınları.
• Yıldırım, Nimet (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. Kabalcı Yayınları.