Okul Yöneticilerinin Hizmetkâr Okul Liderliği Davranışları İle Öğretmenlerin Örgütsel Vatandaşlık Algıları Arasındaki İlişki

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 57 - 72, 31.12.2021

Ramazan Ertürk

Öz

Bu araştırmanın amacı öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları üzerinde okul yöneticilerinin hizmetkâr liderlik davranışlarının anlamlı bir yordayıcı olup olmadığını belirlemektir. Araştırma, ilişkisel tarama modelinde tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma evrenini Bolu il merkezinde bulunan ilkokullarda görev yapan toplam 425 öğretmen oluşturmuş olup 316 öğretmenden geri dönüt sağlanmıştır. Araştırmanın verileri hizmetkâr okul liderliği ve örgütsel vatandaşlık ölçekleri kullanılarak toplanmıştır. Veriler normal dağılım gösterdiği için parametrik analizler kullanılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre, öğretmenleri görüşleri doğrultusunda okul yöneticilerinin hizmetkar okul liderliği davranışları geliştirme boyutunda düşük düzeyde; ölçek toplam puanı ile hizmet anlayışı ve yönetim becerisi boyutlarında orta düzeyde; iletişim ve dürüstlük boyutlarında yüksek düzeyde tespit edilmiştir. Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık algılarının yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Okul yöneticilerinin hizmetkar okul liderliği davranışları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık algıları arasında pozitif yönlü yüksek düzeyde bir ilişki; hizmetkar okul liderliğinin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık algıları üzerinde anlamlı bir yordayıcı olduğu saptanmıştır. Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı sergilenmesine önemli bir yordayıcı olan hizmetkar okul liderliğinin öğretmenler tarafından orta ve düşük düzeyde algılanması dikkat edilmesi gereken bir durum ve okul yöneticilerinin öğretmenlerin geliştirilmesi, hizmet etme ve yönetim becerisi konularında yeterliliklerinin sorgulanmasını da gerektirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Liderlik, hizmetkâr okul liderliği, örgütsel vatandaşlık, öğretmen, okul yöneticisi.

Kaynakça

• Acar, Z. A. (2006). Örgütsel yurttaşlık davranışı: Kavramsal gelişimi ile kişisel ve örgütsel etkileri. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(1), 1-14.
• Akdemir, Y. (2018) Yönetsel davranış becerileri ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışlarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Alarçin, S. (2020). Okul müdürlerinin karizmatik liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. (Yüksek lisans tezi), Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Allison, B. J., Voss, R. S. ve Dryer, S. (2001). Student classroom and career success: The role of organizational citizenship behavior. Journal of Education for Business, 76(5), 282-288.
• Altınkurt, Y., ve Yılmaz, K. (2012). Okul yöneticilerinin kullandığı güç kaynakları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(3), 1833-1852.
• Amah, O. E. (2018). Determining the antecedents and outcomes of servant leadership. Journal of General Management, 43(3), 126-138.
• Balcı, A., Baltacı, A., Fidan, T., Cereci, C., ve Acar, A. (2012). Örgütsel sosyalleşmenin, örgütsel özdeşleşme ve örgütsel vatandaşlıkla ilişkisi: İlköğretim okulu yöneticileri üzerinde bir araştırma. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 47-74.
• Barbuto, J. E., ve Wheeler, D.W. (2006). Scale development and construct clarification of servant leadership. Group ve Organization Management, 31(3), 300-326.
• Bayrak, Ö. (2017). Okul öncesi öğretmenlerinin örgütsel bağlılıkları ve örgütsel vatandaşlık davranışları (Yayımlanmamış yüksel lisans tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Baytok, A., ve Ergen, F. D., (2013). Hizmetkar liderliğin örgütsel vatandaşlık davranışına etkisi: İstanbul ve Afyonkarahisar’daki beş yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5(4), 105-132.
• Berber, A. (2010). Çalışanların örgütsel adalet algılamaları ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesine yönelik bir uygulama (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Bolat, O. İ., Bolat, T., & Seymen, O. A. (2009). Güçlendirici lider davranışları ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkinin sosyal mübadele kuramından hareketle incelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 215-239.
• Bolino, M. C., Turnley, W. H., & Bloodgood, J. M.(2002). Citizenship behavior and the creation of social capital in organizations. Academy of Management Review, 27(4), 505-522.
• Cinay, F. (2015) İlkokul öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksel lisans tezi), Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çelik, M. (2007). Örgüt kültürü ve örgütsel vatandaşlık davranışı bir uygulama (Doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Çelik, O. T., ve Üstüner, M. (2020). Ortaokul öğretmenlerinin örgütsel politika algıları ile örgütsel bağlılıkları ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 120-135.
• Demirel Y., Seçkin, Z., ve Özçınar M. F., (2011). Örgütsel iletişim ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20 (2), 33-48.
• Demiröz, S. (2014). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları, örgütsel imaj algıları ve öğrenci başarıları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dinçer, M. K., ve Öksüz, B. (2011). Hizmetkâr liderlik ile örgütsel vatandaşlık davranışı geliştirmek. Erciyes İletişim Dergisi, Akademia, 2(2), 2-18.
• DiPaola, M. F., Tarter, C. J., & Hoy, W. K. (2005). Measuring organizational citizenship ofschools: The OCB scale, in W. Hoy & C. Miskel (Eds.), Educational Leadership and Reform, (4), 319-341. Greenwich, CN: Information Age Publishing. Ehrhart, M. G. (2004). Leadership and procedural justice climate as antecedents of unit level organizational citizenship behavior. Personnel Psychology, 57(1), 61-94.
• Ekinci, A. (2015). Okul müdürlerinin hizmetkâr liderlik davranışları ölçeğinin geliştirilmesi ve hizmetkâr liderlik davranışlarının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 179(40), 341- 360.
• Ertürk, R. (2018). Okul yöneticilerinin paternalist liderlik davranışları, öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık ve duygusal bağlılık algıları arasındaki ilişki, E. Babaoğlan, E. Kıral, A. Çilek (E.,), Eğitimden kareler içinde (24-44). Eyuder Yayınları.
• Göksal, M. (2017). Sınıf öğretmenlerinin beş faktör kişilik özellikleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Graham, Jill W., & Van Dyne, Linn (2006). Gathering Information and Exercising Influence: Two Forms of Civic Virtue Organizational Citizenship Behavior, Employ Respons Rights Journal, DOI 10,1007/s 10672-006-9007.
• Greenberg, J., & Baron, R.A. (2000) Behavior in organizations (7th Edition). Prentice-Hall, Newjersey.
• Greenleaf, R. K. (1977). Servant leadership: A journey into the nature of legitimate power and greatness. New York: Paulist Press.
• Greenleaf, R. K. (1998). The power of servant-leadership. San Fransisco: Berrett Koehler.
• Greenleaf, R. K. (2002). Focus on leadership. L. C. Spears (Ed.). Essentials of servantleadership (s. 19-26). New York: John Wiley ve Sons, Inc.
• Güçel, C., ve Begeç, S. (2012). The effect of the servant leadership on organizational citizenship behavior: case study of a university. International Journal of Social Sciences and Humanity Studies, 4(1), 107- 116.
• Gürbüz, S., ve Dikmenli, O. (2007). An empirical study on identifying performance appraisal biases in a public organization in Turkey, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), 108- 138.
• Hardin, F. (2003). Impacting texas public schools through a student servant leader model: A case study. (Unpublished doctoral thesis), Texas Tech University, Texas.
• İşbaşı, J. Ö. (2000). Çalışanların yöneticilerine duydukları güvenin ve örgütsel adalete ilişkin algılamalarının örgütsel vatandaşlık davranışının oluşumundaki rolü: Bir turizm örgütünde uygulama (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Karacan, K. (2017). İlkokul ve ortaokul öğretmenlerinin algılarına göre örgütsel sağlık ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. (Yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Karaman, A. ve Aylan, S. (2012). Örgütsel vatandaşlık. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 35-48.
• Kumari, P. and Thapliyal, S. (2017). Studying the impact of organizational citizenship behavior on organizational effectiveness. International Academic Journal of Organizational Behavior and Human Resource Management, 4(1), 9-21.
• Karaaslan, A., Özler, D. E., & Kulaklıoğlu, A. S. (2009). Örgütsel vatandaşlık davranışı ve bilgi paylaşımı arasındaki ilişkiye yönelik bir araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 11(2), 135- 160.
• Karaman, K., Yücel, C., & Dönder, H. (2008). Öğretmen görüşlerine göre, okullardaki bürokrasi ile örgütsel vatandaşlık arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 14(1), 49-74.
• Laub, J. A. (1999), Assessing the servant organizations: development of the servant organizational leadership assessment (sola) instrument. (Yayınlanmamış doktora tezi), Florida Atlantic University.
• Liden, R. C., Wayne, S. J. Zhao, H., & Henderson, D. (2008), Servant leadership: Development of a multidimensional measure and multi-level assessment, The Leadership Quarterly, 19(2), 161-177.
• Lievens, F., & Anseel, F. (2004). Confirmatory factor analysis and ınvariance of an organizational citizenship behavior measure across samples in a Dutch-speaking context. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 77, 299-306.
• Luu, T. T. (2019). Building employees’ organizational citizenship behavior for the environment: The role of environmentally-specific servant leadership and a moderated mediation mechanism. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 31(1), 406-426.
• Mercan, M. (2006). Öğretmenlerde örgütsel bağlılık örgütsel yabancılaşma ve örgütsel vatandaşlık. (Yüksek lisans tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.
• Özdevecioğlu, M. (2003). Örgütsel vatandaşlık davranışı ile üniversite öğrencilerinin bazı demografik özellikleri ve akademik başarıları arasındaki ilişkilerin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 20, 117-135.
• Öter, M. Ö., & Dağlı, A. (2020). Hizmetkâr okul liderliği: Bir ölçek geliştirme çalışması. OPUS– Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(27), 397-423. DOI: 10.26466/opus.749822.
• Page, D., & Wong, P. T. (2000). A conceptual framework for measuring servant leadership, Adjibolosoo, S. (Ed.) içinde, The human factor in shaping the course of history and development, Boston, University Press of America. Patterson, K. A. (2003). Servant Leadership: A Theoretical Model. Doctoral Dissertation, Regent University. AAT 3082719.
• Podsakoff, P. M., Mackenzıe, S. B., Paine, J. B., & Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management, 26(3), 513-563.
• Polat, S. (2007). Ortaöğretim öğretmenlerinin örgütsel adalet algıları, örgütsel güven düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki (Yayımlanmamış doktora tezi). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Russell, R. F. (2001). The role of values in servant leadership. Leadership & Organization Development Journal, 22, 76-84.
• Russell, R. F., & Stone, A. G. (2002). A review of servant leadership attributes: developing a practical model. Leadership & Organization Development Journal, 23, 145.
• Songür, N. H,. Basım, N., ve Çeçen, H. (2008). Örgütsel vatandaşlık davranışında adalet algısının öncüllük rolü. Amme İdaresi Dergisi, 41(4), 79-100.
• Schnake, M. E., & Dumler, M. P. (2003). Levels of measurement and analysis issues in organizational citizenship behaviour research. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 76(3), 283- 301, https://doi.org/10.1348/096317903769647184.
• Sönmez, E., ve Cemaloğlu, N. (2017). İlköğretim okulu öğretmenlerinin mesleki imaj algısı ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(4), 2117-2141.
• Stone, A. G., Russel, R. F., & Patterson, K. (2004). Transformational versus servant leadership: A difference in leader focus. The Leadership & Organization Development Journal, 25(4), 349-361.
• Şanal, M. (2013). Örgütsel vatandaşlık davranışının işletmeler açısından önemi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(1), 529-538.
• Taşdan, M., & Yılmaz, K. (2008). Organizational citizenship and organizational justicescales’adaptation to Turkish. Eğitim ve Bilim Dergisi, 33(150), 87-96.
• Taylor, T. A. (2002). Examination of leadership practices of principals ıdentified as servant leaders. Dissertation Abstracts International, 63(5), 1661. (Umi No. 3052221).
• Trompenaars, F., & Voerman, E. (2009). Servant-leadership across cultures: Harnessing the strengths of the world’s most powerful management philosophy. New York: The McGraw- Hill Companies. Trong Tuan, L. (2017). Knowledge sharing in public organizations: The roles of servant leadership and organizational citizenship behavior. International Journal of Public Administration, 40(4), 361-373. https://doi.org/10.1080/01900692.2015.1113550.
• Tuğyan, N. (2017). Hizmetkâr liderliğin oluşmasında etkili olan unsurların belirlenmesine yönelik ampirik bir çalışma (Yüksek lisans tezi), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Vinod, S., & Sudhakar, B. (2011). Servant leadership: A unique art of leadership!. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 2(11), 456-467.
• Vondey, M. (2010). The relationships among servant leadership, organizational citizenship behavior, person-organization fit, and organizational ıdentification. International Journal of Leadership Studies, 6(1), 3-27.
• Walumbwa, F. O., Hartnell, C. A., & Oke, A. (2010). Servant leadership, procedural justice climate, service climate, employee attitudes, and organizational citizenship behavior: A cross-level investigation. Journal of Applied Psychology, 95(3), 517.