TÜİK Verileri Işığında Aile Yapısındaki Değişimlerin Sosyolojik Değerlendirmesi

Year 2025, Volume: 27 Issue: Aile Özel Sayısı, 177 - 198, 19.10.2025

Suat Alan

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1707921

Abstract

İnsanlık tarihi toplumsal değişim tarihi olarak da düşünülebilir. Bu değişim süreci düz çizgi halinde gerçekleşmekten ziyade inişli çıkışlı bir vaziyet alarak gerçekleşmektedir. Toplumsal değişme açısından önemli sayılabilecek kırılma noktalarından birisi de sanayileşmenin etkisiyle meydana gelen değişimdir. Gelenekselden moderne geçiş olarak da ifade edilen bu süreç toplumsal yapıyı tüm kurumlarıyla değişime zorlamıştır. Diğer tüm toplumsal kurumlar gibi aile kurumu da bundan kaçınamamıştır. Geleneksel dönemin ideal aile tipi geniş aile olarak kabul edilirken modern dönem için uygun görülen aile tipi çekirdek aile olmuştur. Post-modern döneme geçiş ile birlikte çekirdek ailenin de yerini çeşitlenmiş yeni aile modellerine bıraktığı görülmektedir. Bu çalışmada bu değişim sürecinin Türkiye’deki yansıması Türkiye İstatistik Kurumu’nun verileri esas alınarak ele alınmıştır. Çalışmada ulaşılan sonuç; özellikle Batının yarım asır önce karşılaştığı durum ile Türkiye’nin de günümüzde karşı karşıya kalmış olmasıdır. Özellikle tek ebeveynli ve çocuksuz aile oranlarındaki artış, evlilik yaşının yükselmesi, boşanma oranlarının artması, doğurganlık oranlarının azalması gibi durumlar bunun bir sonucudur. İstatistiki veriler ile sabit olan bu duruma karşı sosyal politikaların geliştirilmesi hayati önem taşımaktadır.

Keywords

Aile , boşanma , çocuksuz aileler , doğurganlık oranları , tek ebeveynli aileler.

Sociological Assessment of Changes in Family Structure in Light of TÜİK Data

Abstract

The history of humanity can also be considered as the history of social change. This process of change does not occur in a straight line but rather takes place in a fluctuating manner. One of the breaking points that can be considered important in terms of social change is the change that occurred under the influence of industrialization. This process, also referred to as the transition from traditional to modern, forced the social structure to change with all its institutions. Like all other social institutions, the family institution could not avoid this. While the ideal family type of the traditional period was accepted as the extended family, the family type that was considered appropriate for the modern period was the nuclear family. With the transition to the post-modern period, it is seen that the nuclear family has given way to diversified new family models. In this study, the reflection of this process of change in Turkey is discussed based on the data of the Turkish Statistical Institute. The conclusion reached in the study is that Turkey is also facing the same situation that the West faced half a century ago. In particular, the increase in the rates of single-parent and childless families, the increase in the age of marriage, the increase in divorce rates, and the decrease in fertility rates are the results of this. It is of vital importance to develop social policies against this situation, which is fixed by statistical data.

Keywords

Family , divorce , childless families , fertility rates , single-parent families.

References

• Adak, N. (2022). Evlilik mi? birlikte yaşama mı?. N. Adak (Ed), Değişen toplumda değişen aile içinde (ss. 221-246). (5. Baskı). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Aktay, Y. (2014). Modern dünyada ailenin dönüşümü ve muhtemel geleceği üzerine mülahazalar ve geleneğe dayalı problemler. M. Aydın (Ed), Aile sosyolojisi yazıları içinde (ss. 181-188). Ankara: Açılım Kitap.
• Alan, S. (2023). Kent ve siyaset ekseninde aşiretin dönüşümü: Bingöl Tavz Aşireti örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Van Yüzüncüyıl Üniversitesi, Van.
• Aydın, M. (2019). Ailede çocuk ve ebeveynle ilişkisi. M. Aydın (Ed), Sistematik aile sosyolojisi içinde (ss. 167-182). (4. Baskı). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Aysan, M. F. (2016). Türkiye’de demografik değişim ve aile yapıları. B. Kıran (Ed), Toplumsal değişim sempozyumu bildiriler kitabı içinde, (ss. 305-321). İstanbul: İnsan ve Medeniyet Hareketi.
• Bayer, A. (2013). Değişen toplumsal yapıda aile. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(8), 101-129.
• Beck, U. & Beck-Gernsheim, E. (2012). Aşkın normal kaosu (N. Ermiş, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Blackstone, A. (2023). Gönüllü çocuksuzluk: Aileyi baştan tanımlayan ve yeni bir bağımsızlık çağı yaratan hareket (H. Dikmen, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Can, B. (2010), Türkiye’nin kanayan yarası: Aile. Ümran Dergisi, (187), 19-27.
• Can, İ. (2014). Moderniteden postmoderniteye ailenin ontolojisi ya da modern çekirdek aile çerezleşiyor mu?, M. Aydın (Ed), Aile sosyolojisi yazıları içinde (ss. 51-81). Ankara: Açılım Kitap.
• Can, İ. (2019). Ailenin tarihsel gelişimi: Dünü, bugünü ve yarını. M. Aydın (Ed), Sistematik aile sosyolojisi içinde (ss. 57-80). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Canatan, K. (2011a). Aile kavramının tanımı. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 53-64). (2. Baskı). Ankara: Açılım Kitap.
• Canatan, K. (2011b). Türk ailesinin tarihsel gelişimi. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 97-119). (2. Baskı). Ankara: Açılım Kitap.
• Çobanoğlu, A. (2020). Türk aile yapısında ve kültüründe yakın gelecekte önem kazanacağı öngörülen değişimler. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(2), 68-80.
• Dikeçligil, F. B. (2012). Aileye dair kabullerin ezber bozumu. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 8(31), 21-52.
• Engin, M. (2022). Türkiye’de aile yapısının dönüşümü: Sorunlar ve beklentiler. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 2(1), 123-136.
• Giddens, A. (1998). Sosyoloji: Eleştirel bir yaklaşım (3. Baskı). (M. R. Esengün ve İ. Öğretir, Çev.). İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Giddens, A. (2005). Sosyoloji (H. Özel ve C. Güzel, Yayına Haz. ve Çev.), Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Giddens, A. (2014). Mahremiyetin dönüşümü (3. Baskı). (İ. Şahin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Göle, N. (2011). Melez desenler: İslam ve modernlik üzerine. (4. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
• Güler, K. ve Kalafat, B. (2022). Boşanma ve boşanmanın yetişkinler üzerindeki etkilerinin incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (135), 207-232.
• Gülmez, A., ve Öztürk, M. (2023). Boşanma sürecinde olan/yeni boşanan bireylerin kaygı ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi: Tunceli ili örneği. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 64-85.
• Karataş, K. (2001). Toplumsal değişme ve aile. Toplum ve Sosyal Hizmet, 12(2), 89-98.
• Kaya, Ş. (2020). Toplumsal yapı içinde aile kurumunun işlevleri. E. Dikici, O. Tire, ve Z. Sevim Adıgüzel (Ed), Aile ve sosyoloji içinde (ss. 31-57). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Koç, İ. (2019). Türkiye’de aile yapısının değişimi sürecinde tek ebeveynli ailelerin oluşumu, belirleyicileri ve refah durumu (2006-2016), Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi, 2018 içinde (ss. 36-85). Ankara: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Koç, İ. ve Saraç, M. (2019). Türkiye’de ilk evlilik yaşının ve evliliğe ilişkin pratiklerin değişimi ve boşanma ile ilişkisi (2006-2016), Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi, 2018 içinde (ss. 88-133). Ankara: T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Köse, B. (2022). Geçmişten günümüze aile. N. Adak (Ed), Değişen toplumda değişen aile içinde (ss. 15-38). (5. Baskı). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü (O. Akınhay ve D. Kömürcü, Çev.) Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Mutlu, S. (2020). Postmodern aile. E. Dikici, O. Tire ve Z. Sevim Adıgüzel (Ed), Aile ve sosyoloji içinde (ss. 213-227). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Öztürk, M. ve Temiz, S. (2020). Aile ve boşanma. E. Dikici, O. Tire ve Z. Sevim Adıgüzel (Ed), Aile ve sosyoloji içinde (ss. 127-156). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Özyurt, C. (2011). Çocuk sosyolojisi: Bir giriş denemesi. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 155-181). (2. Baskı). Ankara: Açılım Kitap.
• SEKAM, (2016). Türkiye’de aile (aile’nin yapısal özellikleri işlevleri ve değişimi), (sosyal ekonomik araştırmalar merkezi araştırma raporu), İstanbul: Sekam Yayınları.
• Subaşı, N. (2014). Toplumsal değişme, aile ve yeni risk alanları. M. Aydın. (Ed), Aile sosyolojisi yazıları içinde (ss. 101-117). Ankara: Açılım Kitap.
• Şentürk, Ü. (2008). Aile kurumuna yönelik güncel riskler. Aile ve Toplum, 4(12), 7-31.
• Şentürk, Ü. (2021). Aile Sosyolojisi’ne bir katkı. (2. Baskı). Bursa: Dora Basın Yayım.
• TAYA, (2016). Türkiye aile yapısı araştırması. T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara: TDV Matbaacılık.
• TBNA, (2015). Türkiye boşanma nedenleri araştırması TBNA 2014. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, İstanbul: Ipsos Sosyal Araştırmalar Enstitüsü.
• Tekin, M. (2014). Sekülerleşme bağlamında aile ve kadın. M. Aydın (Ed), Aile sosyolojisi yazıları içinde (ss. 259-273). Ankara: Açılım Kitap.
• Timurturkan, M. (2022). Aile birliğinin bozulması: Boşanma ve yeniden evlenme. N. Adak (Ed), Değişen toplumda değişen aile içinde (ss. 201-219). (5. Baskı). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Tire, O. (2020). Geçmişten günümüze aile ve evlilik. E. Dikici, O. Tire ve Z. Sevim Adıgüzel (Ed), Aile ve sosyoloji içinde (ss. 7-30). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Tire, O. (2023). Sosyal bir problem olarak boşanma ve aldatma, V. Bilican Gökkaya ve M. Öztürk (Ed), Pandora’nın kutusu açılıyor: Gölgedeki sosyal sorunlar 1 içinde (ss. 91-114). Ankara: Nobel Yayınları.
• Turğut, F. (2017). Tarihsel süreçte aile kurumunun dönüşümü ve geleceğine yönelik çıkarımlar. Medeniyet ve Toplum, 1(1), 93-117.
• TÜİK, (1 Nisan 2022). Türkiye aile yapısı araştırması, 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Aile-Yapisi-A-rastirmasi-2021-45813 (Erişim tarihi: 03.02.2025).
• TÜİK, (24 Şubat 2025). Evlenme ve boşanma istatistikleri, 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Marriage-and-Divorce-Statistics-2024-54194 (Erişim tarihi: 04.03.2025).
• TÜİK, (18 Nisan 2025). İstatistiklerle çocuk, 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Cocuk-2024-54197&dil=1 (Erişim tarihi: 20.04.2025).
• TÜİK, (13 Mayıs 2025). Doğum istatistikleri, 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2024-54196&dil=1 (Erişim tarihi: 13.05.2025).
• TÜİK, (14 Mayıs 2025). İstatistiklerle aile, 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2024-53898&dil=1 (Erişim tarihi: 14.05.2025).
• Türkdoğan, O. (1991). Aile sosyolojisi modeli, Türk aile ansiklopedisi-1 içinde (ss. 24-36). Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları.
• Varışlı B., Kurdoğlu İ. ve Ergin S., (2024). Değişen toplumda dünya aileleri: Aile örüntüleri ve hastalıkta, sağlıkta evlilikler. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 24(62), 115-136.
• Yavuz, S., ve Yüceşahin, M. M. (2012). Türkiye’de hanehalkı kompozisyonlarında değişimler ve bölgesel farklılaşmalar. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 15(1), 75-118.
• Yıldırım, N. (2004). Türkiye’de boşanma ve sebepleri. Bilig, (28), 59-81.
• Yıldırım, E. (2011a). Toplumsal değişim sürecinde aile. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 121-138). (2. Baskı). Ankara: Açılım Kitap.
• Yıldırım, E. (2011b). Aile ve evlilik türleri. K. Canatan ve E. Yıldırım (Ed), Aile sosyolojisi içinde (ss. 65-81). (2. Baskı). Ankara: Açılım Kitap.
• Zencirkıran, M. (2019). Türkiye’de aile. M. Zencirkıran (Ed), Türkiye’nin toplumsal yapısı içinde (ss. 151-178). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Zeynekoğlu Dündar, Ö. (2022). Değişen ve değiş(e)meyen yönleriyle aile: Yapısı, türleri, işlevleri. N. Adak (Ed), Değişen toplumda değişen aile içinde (ss. 39-64). (5. Baskı). Konya: Eğitim Yayınevi.