Hukuk Tarihinde “Mutlak Egemen Baba” ve Yetkileri

Year 2025, Volume: 27 Issue: Aile Özel Sayısı, 47 - 63, 19.10.2025

Mehmet Aykanat

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1730214

Abstract

İlk Çağ aile hukukunda baba, aile üyeleri üzerindeki geniş yetkileri ile dikkat çekmektedir. Ülkemizde Roma hukukundaki pater familias aile üyeleri üzerindeki patria potestas yetkisi ile çalışmalara konu olmuştur. Diğer İlk Çağ medeniyetlerindeki benzer geniş yetkilere sahip baba figürü ise incelenmemiştir. İlk Çağ ailelerinde baba aile üyelerini öldürme, köle olarak satma, rehin verme, cezalandırma gibi yetkilere sahip olmuştur. Bu yetkilerden dolayı baba aile üyeleri üzerinde mutlak egemen olarak nitelenmiştir. Bu çalışmanın konusu mutlak egemen babanın yetkileri, sebepleri, gelişimi, İlk Çağ medeniyetlerindeki görünümüdür. Çalışma konunun ilk kez ele alınması bakımından önemlidir. Çalışmada tarihsel yöntem, literatür tarama yöntemi ve karşılaştırmalı yöntemle bulgular ve sonuçlar elde edilmiştir. İlk Çağ hukuki düzenlemeleri taranmış ve konuya ilişkin hukuki hükümler yorumlanmıştır. İncelenen dokuz medeniyette babaların mutlak egemenlik veren yetkileri üzerinde durulmuştur. Egemenlik anlayışı baba kavramının farklı dillerdeki kullanımına yansımıştır. Mutlak egemen baba İbrani, Çin, İran, Antik Yunan ve Roma medeniyetlerine öldürme dahil yetkilere sahip olmuştur. Babillerde babaya aile üyeleri üzerinde çok çeşitli yetkiler verilmiştir. Roma hukuku en sert ve geniş yetkilerin verildiği medeniyettir. Mutlak egemen baba anlayışını doğuran dini, sosyal ve ekonomik sebeplerin değişmesi ile babanın yetkileri zamanla azalmıştır. Mutlak egemen baba anlayışının 19. yüzyıla uzanan etkileri olsa İlk Çağ’ın bir kavramıdır. Babanın yetkileri ataerkil yapı, kadının statüsü ve kölelik gibi kavramlarla ilişkili görünmektedir.

Keywords

Aile hukuku , hukuk tarihi , İlk Çağ medeniyetleri , baba , pater familias

The “Absolute Sovereign Father” and His Powers in Legal History

Abstract

In ancient family law, the father draws attention with his extensive authority over family members. In Türkiye, the pater familias in Roman law have been the subject of studies. The father figure, who had similar extensive authority in other ancient civilizations, has not been examined. In ancient families, the father had the authority to kill family members, sell them as slaves, and give them as pawns. Due to these authorities, the father was described as an absolute sovereign over family members. The subject of this study is the authority of the absolute sovereign father, its development, and its appearance in ancient civilizations. In the study, findings and results were obtained with the historical method, literature review method and the comparative method. The absolute sovereign father had the authority, including killing, in Hebrew, Chinese, Iranian, Ancient Greek and Roman civilizations. Roman law is the civilization that was given the strictest and most extensive authority. The authority of the father decreased over time with the change of religious, social and economic reasons that gave rise to the concept of the absolute sovereign father. Although the effects of the concept of the absolute sovereign father extend to the 19th century, it is a concept of the Ancient Age.

Keywords

Family law , legal history , Ancient civilizations , father , pater familias

References

• Akgündüz, A. (1991). Umumi hukuk tarihi ders notları. Konya: Mimoza Yayınları.
• Allen, T. D. (2008). The Ancient Egyptian family: kinship and social structure. New York: Routledge.
• Alp, S. (2000). Hitit çağında Anadolu: Çiviyazılı ve hiyeroglif yazılı kaynaklar. İstanbul: Tübitak Yayınları.
• Anderson, M. (1980). Approaches to the history of the Western family. London: The Macmillan Press Ltd.
• Arbel, V. D., Burns, P. C., Cousland, J. R. C., Menkis, R., Neufeld, D. (2015). Not sparing the child: Human sacrifice in the ancient world and beyond. London: Bloomsbury.
• Aries, P. (1962). Centuries of childhood: A social history of family life (Robert Baldick, Fransızcadan İngilizceye Çev). New York: Alfred A. Knopf.
• Arsal, S. M. (1948). Umumi hukuk tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Arsal, S. M. (2014). Türk tarihi ve hukuk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Baber, R. E. (1935). Marriage and family life in Ancient Egypt. Social Forces, 13(3), 409-414.
• Bardis, P. D. (1963). Main features of the Ancient Roman family. Social Science, 38(4), 225-240.
• Baumgarten, E. (2004). Mothers and children: Jewish family life in medieval Europe. New Jersey: Princeton University Press.
• Bozkurt, G. (1981). Eski hukuk sistemlerinde kölelik. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 38(1), 65-103. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000803
• Bryce, T. (2003). Hitit dünyasında yaşam ve toplum (Müfit Günay, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• De Souza, G. B., ve Klingbeil, M. G. (2014). You are my son: God as father in Psalms and Ancient Near Eastern Iconography. Revista Hermeneutica (descontinuada), 14(1), 91-114.
• Doğan, E. (2019). Hitit hukuku. Ankara: Güncel Yayıncılık.
• Doğancı, K., Kocakuşak, F. (2014). Eski Roma ailesinde “pater familias” ve “patria potestas” kavramları. U. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(27), 233-250.
• Ekinci, E. B. (2011). Hukukun serüveni. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Erdoğmuş, B. (1995). Roma hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Galanti, A. (2002). Üç Sami kanun koyucu (Eyyüp Tanrıverdi, Haz.). İstanbul: Anka Yayınları.
• Goody, J. (1990). The oriental, the ancient and the primitive: systems of marriage and the family in the pre-industrial societies of Eurasia. New York: Cambridge University Press.
• Jacob, B. (1923). The Decalogue. The Jewish Quarterly Review, 14(2), 141-187. https://doi.org/10.2307/1451172
• Johns, C. H. W. (1904). Babylonian and Assyrian laws, contracts and letters. New York: Charles Scribner’s Sons.
• Kayak, S. (2018). Roma hukukunda aile kurumu. Hacettepe HFD, 8(2), 249-302.
• Kayak, S. (2022). Arkaik dönem Roma toplumunda hukuki statüsü bakımından çocuk. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXVII(1), 245-275. https://doi.org/10.18513/egetid.1148745
• Korkmaz, S. (2024). Uygur hukuku: IX-XIV. asır Uygur hukuk vesikalarına göre. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Koschaker, P., Ayiter, K. (1977). Modern özel hukuka giriş olarak Roma özel hukukunun ana hatları. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Kozak, İ. E. (2015). Kadim dönemler genel hukuk tarihi. Konya: Palet Yayınları.
• Közbe, G. (2001). Mezopotamya’da aile ve evlilik. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, (103-104), 27-33.
• Kraemer, S. (1991). “The origins of fatherhood: An ancient family process.” Family Process, 30(4), 377-392.
• Kramer, S. N. (2002). Tarih Sümer’de başlar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Macdowell, D. M. (1989). The oikos in Athenian law. The Classical Quarterly, 39(01), 10-21.
• Madajczak, J. (2017). Life-Giver: the Pre-Hispanic Nahua Concept of “Father” through Colonial Written Sources. Ancient Mesoamerica, 28(2), 371-381.
• Mahmud Esad Efendi (2012). Tarih-i ilm-i hukuk. Haz. Fethi Gedikli ve diğerleri. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Maynes, M. J., Waltner, A. (2012). The family: A world history. New York: Oxford.
• Miers, S. (2004). Slavery: A question of definition. Structure of slavery in Indian Ocean Africa and Asia (ss. 1-15). Routledge.
• Mitchell, L. E. (2007). Family life in the middle ages. Connecticut: Greenwood Press.
• Nişanyan, S. Nişanyan sözlük. nisanyansozluk.com/kelime/baba (Erişim Tarihi: 18.05.2025)
• Okandan, R. G. (1951). Umumi hukuk tarihi dersleri. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Richardson, M. E. J. (2004). Hammurabi’s Law. London: T&T Clark International.
• Roth, M. T. (1997). Law collections from Mesopotamia and Asia minör (Vol. 6). Atlanta: SBL Press.
• Schaps, D. M. (1998). What was free about a free Athenian woman?, Transactions of the American Philological Association, (128), 161-188.
• Schloen, J. D. (2001). Patrimonialism in Ugarit and the ancient near east. Indiana: Eisenbrauns.
• Schneider, I. (2007). Freedom and slavery in early Islamic time (1st/7th and 2nd/8th centuries). al-Qantara,28(2), 353-382.
• Sünbül, N. (2020). Eski Mezopotamya hukukunda aile ve evlilik. OANNES- Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(1), 99-113.
• Sütken, E. (2019). Roma aile hukukunda patria potestas. Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(1). 67-100.
• Tanilli, S. (2009a). Yüzyılların gerçeği ve mirası I. Cilt İlkçağ: Doğu, Yunan, Roma. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tanilli, S. (2009b). Yüzyılların gerçeği ve mirası II. Cilt Ortaçağ: Feodal Dünya. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tevrat. kutsalkitap.info.tr (Erişim Tarihi: 01.06.2025).
• Tosun, M. ve Yalvaç, K. (1989). Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Üçok, C., Mumcu, A. ve Bozkurt, G. (2017). Türk hukuk tarihi. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Van der Toorn, K. (2008). Family religion in second millenium West Asia (Mesopotamia, Emar, Nuzi). John Bodel and Saul M. Olyan (Eds), Household and family religion in antiquity içinde (20-36). Malden: Blackwell Publishing.
• Westermann, W. L. (1955). The slave systems of Greek and Roman antiquity. Philadelphia: American Philosophical Society.