Antakya’ya Rihle: Antakya’nın Muhaddis Misafirleri

Year 2025, Issue: 25, 222 - 254, 30.06.2025

İsmail Kurt

https://doi.org/10.18498/amailad.1632709

Abstract

Rihle olarak isimlendirilen râvi hareketliliği İslâm dininin temel kaynağı olan hadislerin farklı beldelere taşınmasında çok önemli bir yere sahip olmuştur. Bu kapsama giren yerlerden birisi de Bizans ile İslam beldeleri arasında Sugūr ismiyle anılan bölgenin bir parçası olan Antakya şehridir. Bu çalışmanın konusunu da Antakya şehrine gelmiş ve Antakî nisbesini alarak bu şehirle anılmış râviler oluşturmaktadır. Bu şehre kimlerin hangi zaman diliminde geldiği, hadis ilmîne dair hangi birikimlere sahip oldukları ve ricâl tenkidi açısından durumları araştırmanın temel başlıklarını oluşturmaktadır.
Mevcut çalışmayla benzer muhtevaya sahip farklı araştırmalar bulunmakla birlikte bu incelememizin temel odak noktasını Antakya şehrine dışarıdan gelerek oraya yerleşen ya da başka bölgelere gitse de Antâkî nisbesini alacak derecede bu şehirle anılan râviler oluşturmaktadır. Dolayısıyla çalışmamız bu yönüyle alandaki bir boşluğu gidermektedir. Bu bağlamda “سكن أنطاكية” ve “نزيل ‌أنطاكية, نزل أنطاكية” ifadeleri üzerinden genel bir tarama gerçekleştirilmiş ve 25 râvi tespit edilmiştir. Söz konusu râviler hakkında el-Mektebetü’ş-şâmile üzerinden biyografi türü eserler, ricâl tenkit kaynakları ve hadisleri içeren eserler taranmış ve elde edilen bulgular üzerinden analizler yapılmıştır.
Antakya’ya gelen râvilerin memleketleri çeşitlilik arz etmekle birlikte büyük oranda bugünkü Irak ve Şam bölgesinden oldukları görülmektedir. Bu ikisi arasında Irak daha fazla ön plana çıkmaktadır. İncelemeye konu olan râvilerin Antakya şehrine geliş zamanları da genel olarak III. asır olarak tespit edilmiştir. Bu dönem bir açıdan Hadis ilminin en canlı olduğu tarih aralığını ifade ederken diğer yandan Mihne gibi çeşitli siyasî ve ilmî tartışmaların da yaşandığı zaman dilimine karşılık gelmektedir. Her ne kadar Antakya’ya doğru gerçekleşen râvi hareketliliği için somut gerekçeler tespit edilemese de eldeki veriler üzerinden bazı tahminlerde bulunulabilir. Buna göre ilim elde etme ve ilmî birikimi farklı şehirlere yayma, Antakya gibi merkezi bir yerde olma vb. gibi hususlar temel motivasyon kaynağı olmalıdır.
Hadis ilminin gelişim seyri dikkate alındığında râvi hareketliliğinin gerçekleştiği zaman aralığının Antakya şehrinin ilmî ortamına etki etme açısından önemli bir yere sahip olduğu dile getirilebilir. Başka bir ifadeyle Antakya civarındaki insanlar şehre gelen râviler üzerinden Bağdat, Kûfe, Dımeşk gibi hadis ilmine dair faaliyetlerin yoğun olduğu şehirlerdeki ilmî birikime ulaşma imkanı elde etmişlerdir. Antakya ehlinin şehre gelen bazı kimselerden hadis dinlediğine dair ifadeler bu durumu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Ayrıca incelemenin konusu olan râvilerden bazılarının da Antâkî nisbesi zikredilmek suretiyle farklı şehirlerde hadis aktardığı görülmüştür. Bu durum şehirler arası ilmî etkileşim ve bilgi alışverişinin daha detaylı bir yönüne işaret etmektedir.
Antakya şehrine gelen ve haklarında değerlendirme yapılan râvilerin genel olarak tevsik ifadeleriyle nitelendirildiği, bununla birlikte bazı râviler hakkında da zabt kusurlarına işaret edildiği görülmektedir. Bunlara ilaveten bir râvinin uydurma rivâyet aktardığı, başka bir râvinin de bid’at ehli olduğuna dair iddialar da tespit edilmiştir. Ayrıca bazı râviler hakkında da herhangi bir değerlendirme lafzına ulaşılamamıştır.
Rivâyet faaliyeti açısından Antakya’ya gelen isimlerin durumlarının ortaya konulması da önemli bir başlıktır. Buna göre elde edilen bulgular, söz konusu isimlerden bazılarının III. asırda eser kaleme almış meşhur muhaddislerle irtibatlarını göstermektedir. Ancak bu durumun kısıtlı olduğu vurgulanmalıdır. Hadis rivâyet faaliyetleri açısından daha çok Kütüb-i Sitte dışı kaynakların söz konusu olduğu görülmektedir. Bu noktada el-Muʿcemü’l-kebîr, el-Muʿcemü’l-evsat, el-Muʿcemü’l-sağîr ve Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, Müstahrec, Müstedrek, el-Verâʾ, et-Tevbe, el-Cihâd, Şerhu Meâni’l-âsâr, Şerhu Müşkili’l-âsâr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm gibi eserler zikredilebilir. Ayrıca nadiren de olsa usûl ve suâlât türü eserlerde de çalışmamıza konu olan râvilerin nakilleri yer almaktadır. Yukarıdaki eserler arasında özellikle Taberanî’nin kitapları ön plandadır. Bu durumun muhtemel sebepleri arasında Taberânî’nin, Şamlıların rivayetlerini toplamak üzere eser kaleme alması zikrolunabilir.

Keywords

Hadis, Cerh-ta‘dîl, Rihle, Antakya, Antakyalı Râviler

The Rihla to Antioch: The Guest Muhaddiths of Antioch

Abstract

The narrator mobility, termed "Rihle," held a very important place in the transmission of hadiths, which are the fundamental source of the Islamic religion, to different regions. One of the places is the city of Antakya, a part of the region known as Sughur, located between Byzantine and Islamic territories. The subject of this study is the narrators who came to the city of Antakya and called Antaki after this journey. The main topics of the research are who came to this city and in what time period, what kind of accumulation they had in terms of hadith science, and their status in terms of rijal criticism.
While there are different studies with similar content to our work, the main focus of our examination is the narrators who came to the city of Antakya from outside and settled there, or those who, even if they went to other regions, became so associated with this city that they acquired the nisba "Antaki." Therefore, our study fills a gap in the field in this respect. In this context, a general search was conducted using the expressions "سكن أنطاكية" and "نزيل ‌أنطاكية, نزل أنطاكية", and 25 narrators were identified. Biographical works, narrator criticism sources, and books containing hadiths were scanned for these narrators via al-Maktebatu's-Shamela, and analyses were made the findings.
Although the homelands of the narrators show diversity, it is seen that they were largely from the present-day Iraq and Syria regions. Iraq stands out more prominently. The arrival times of the narrators were generally determined as the 3rd century of Hijra. This period, on the one hand, represents the most vibrant date range for the science of Hadith, while on the other hand, it corresponds to a period when various political and scientific discussions, such as the Mihna, also took place. Although concrete reasons for the narrators mobility towards Antakya could not be determined, some estimations can be made. Accordingly, matters such as acquiring knowledge and spreading scientific accumulation to different cities, and being in a central location like Antakya, must have been the primary sources of motivation.
Considering the development course of the science of Hadith, it can be stated that the time interval in which the narrator mobility took place has an important place in terms of its impact on the scientific environment of the city of Antakya. In other words, the people around Antakya had the opportunity to access the hadith accumulation in cities such as Baghdad, Kufa, and Damascus, through the narrators who came to the city. Expressions indicating that the people of Antakya listened to hadiths from some of those narrators clearly reveal this situation. Furthermore, it has been observed that some of the narrators transmitted hadiths in different cities by mentioning their "Antaki" nisba. This situation points to a more detailed aspect of intercity scientific interaction and information exchange.
It is seen that the narrators who came to the city of Antakya and about whom evaluations were made are generally characterized by expressions of authentication (tawsîq), but some narrators were also criticized for their dabts. In addition to these, claims were found about one narrator narrating fabricated hadiths and another being an adherent of bid'ah. Furthermore, no evaluation terms were found for some narrators.
Revealing the status of the individuals who came to Antakya in terms of their narration activity is also an important topic. According to the findings obtained, some of these individuals show connections with famous muhaddiths who wrote books in the 3rd century of Hijra. However, it should be emphasized that this situation is limited. In terms of hadith narration activities, it is seen that sources other than the Kutub-i Sitte are more frequently involved. In this regard, books such as al-Muʿjam al-kabir, el-Muʿjam al-awsat, el-Muʿjam al-sagir, Musnad Shamiyyin, al-Mustahrec, al-Mustadrak, al-Waraʿ, al-Tawbah, el-Jihad, Sharh Meani’l-athar, Sharh Mushkil al-athar, and Tafsiru’l-Kur’ani’l-‘azim can be mentioned. Moreover, although rarely, the narrations of some narrators who are the subject of our study are also found in book of uṣul and sualat (questions about hadith). Among above works, those of Tabarani are particularly prominent. A possible reason for this is that Tabarani compiled works to collect the narrations of the people of Damascus.

Keywords

Ḥadīth, al-Jarḥ wa-l-taʿdīl, Riḥla, Antioch, Antiochian Narrators.

References

• Açıkel, Yusuf. Hadisler Uğrunda İlmî Seyahetler/Rıhle. Ankara: Nobel Yayın, 3. Basım, 2020.
• Arslan, Halil. Mihne Sonrası Teopolitik Durumun Sünni Kelama Etkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Ateş, Ali Osman. “İlk Dört Asırda Adana ve Çevresinde Yaşayan Hadis Alimleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2002).
• Aşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta‘dîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/349-401. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. https://islamansiklopedisi.org.tr/cerh-ve-tadil
• Aşıkkutlu, Emin. “Tabaka Kavramı ve Muhaddislerin Tabaka Anlayışı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2007), 5-18.
• Avcı, Casim. “Sugūr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2009. https://islamansiklopedisi.org.tr/sugur
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2009.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Hatîb. Târîḫu Baġdâd. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l- İslâmî, 1422.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhalik el-Basrî. Müsnedü’l-Bezzâr. nşr. Mahfuzu’r-Rahman Zeynullah, Âdil b. Sa‘d, Sabri Abdülhâlık eş-Şâfiî. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-‘Ulum ve’l-Hikem, 1988.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed. et-Târîḫü’l-kebîr. nşr. Muhammed Abdulmuîd Han. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dairetü Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Cemmâîlî, Ebû Muhammed Takiyyüddîn Abdülganî. el-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. nşr. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Âl-i Nu‘mân. 10 Cilt. Kuveyt: el-Hey’etü’l-Amme li’l-İnâyet bi-Tıbâ‘a ve Neşri’l-Kur’âni’l-Kerîm ve’s-Sünneti’n-Nebeviyye ve Ulûmihimâ, 1437.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî. Su’âlâtü’s-Sülemî li’d-Dâreḳuṭnî. nşr. Sa‘d b. Abdillah el-Humeyyid, Hâlid b. Abdirrahman el-Cüreysî. Riyad: y.y., 1427.
• Dulâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed b. Hammâd. el-Künâ ve’l-esmâ. nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el- Fâryâbî. Beyrut-Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1421.
• Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî, Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. nşr. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1411.
• Ebû Avâne, Ya‘kûb b. İshâk el-İsferâyînî. el-Musnedu’s-Sahîhu’l-Muharrec alâ Sahîhi Muslim. 24 Cilt. Medine: el- Câmiatü’l-İslâmiyye, 1435.
• Ebû Tâhir, el-Hasan b. Ahmed b. İbrâhim b. Fîl el-Bâlisî. Cüz’ü İbn fîl. Kudüs: Matbaatü Masvadî, 1421.
• Erkaya, Musa. “Hicri III. Asır İtibariyle Bağdat’ta Hadis Faaliyetlerine Genel Bir Bakış”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2008).
• Erul, Bünyamin. “Ta‘n”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/558-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. https://islamansiklopedisi.org.tr/tan--hadis
• Evgin, Abdülkâdir. “Tarsuslu Hadis Âlimlerinin Rivayetlerinde Ahlakî Motifler”. Türkiye Diyanet Vakfı.
• Evgin, Abdülkâdir. İlk Dönem Tarsuslu Hadis Âlimleri. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı, 2011.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî ḍu‘afâʾi’r-ricâl. nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd- Ali Muhammed Muavviz. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. Hasen. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. nşr. Muhibbüddin Ebî Saîd Ömer b. Garame el-Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415.
• İbn Batta, Ebû Abdillâh Ubeydullah b. Muhammed. el-İbâne an şerîʿati’l-fıraḳı’n-nâciye ve mücânebeti’l-fıraḳı’l- meẕmûme. nşr. Rızâ b. Na‘sân Mu‘tî. 9 Cilt. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1415.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Haydarâbâd: Meclisi Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1271.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân er-Râzî. Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-‘aẓîm. nşr. Esad Muhammed Tayyib. 13 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr İbnü’n-Nebîl. Kitâbü’l-Cihâd. nşr. Ebû Abdirrahman b. Müsâid b. Süleyman er-Râşid. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1409.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. el-Vera‘. nşr. Muhammed b. Hamed el-Hamûd. Kuveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1408.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. et-Tevbe. nşr. Mecdî es-Seyyid İbrâhim. Mısır: Mektebetü’l-Kur’ân, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fi tavdîhi Nuhbeti’l- fiker. nşr. Abdullah b. Dayfillah er-Rahilî. Riyâd: Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 1422.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. nşr. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşid, 1406.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-‘İlel ve Ma‘rifetü’r-ricâl. Riyâd: Dâru’l- Hânî, 1422.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebû Hâtim et-Temimî el-Büstî. Kitâbu’s-Sikât. nşr. Muhammed b. Abdülmuîd Hân. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1319/1973.
• İbn Hibbân. Kitâbü’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. nşr. Hamdî Abdülmecid es-Silefî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Sumeyi‘, 1420.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim Abdullah. Te’vîlü müşkili’l-Ḳurʾân. nşr. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed. es-Sünen. nşr. Şuayb Arnaût vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l-Alemiyye, 1430.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer. Târîẖu esmâ’i’s̱-s̱iḳât mimmen nuḳile anhümü’l-ilm. Küveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1404.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddin Osman b. Salâhiddin b. Musa Şehrezûrî. Mukaddimetü İbnu’s-Salâh. nşr. Nureddin Itr. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1406.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kâsım Kemâlüddin Ömer. Bugyetü’t-taleb fî tarihi Haleb. nşr. Süheyl Zekkâr. 12 Cilt. Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Ca‘d, Ali. Müsnedü İbni’l-Ca‘d. nşr. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1410.
• İbnü’l-Müstevfî, Ahmed b. el-Mübârek el-Erbîlî. Nebâhatü’l-beledi’l-ḫâmil bi-men veredehû mine’l-emâs̱il (Târîḫu İrbil). 2 Cilt. Dâru’r-Reşîd, 1400.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh. Ma‘rifetü’s-s̱iḳât min ricâli ehli’l-ḥadîs̱ ve mine’d-ḍu‘afâi ve zikri meẕâhibihim ve aḫbârihim. nşr. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1405.
• Kaya, Ali. “İbn Hibbân’ın Antakya Risâlesi ve Burada Hadis Dinlediği Hocaları”. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (ts.).
• Köycü, Erdoğan. “Hadîs Metinlerinin Tedvîn ve Tasnîfinde Önemli Bir Yere Sahip Olan ‘er-Rihle fî Talebi’l-Hadîs’in Rolü Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi 6/2 (2020), 407-423.
• Kutlay, Halil İbrahim. Hadiste Senet Tenkidi. İstanbul: Elif Yayınları, 2015.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemaleddîn Yûsuf b. Abdurrahman b. Yûsuf. Tehzîbu’l-Kemâl fi esmâi’r-ricâl. 35 Cilt. Beyrut: Müssesetü’r-Risâle, 1400.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillah Alâuddin. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fi esmâi’r-ricâl. nşr. Âdil b. Muhammed-Üsâme b. İbrahim. 12 Cilt. Kahire: el-Fârûk el-Hadîsiyye li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşr, 1422.
• Nazlıgül, Habil. “Sebep ve Sonuçlarıyla Hadis Yolculukları (er-Rıhle fî Talebi’l- Hadis)”. Hikmet Yurdu 6/11 (2013), 13- 37.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. nşr. Hasan Abdülmünîm Şelebi. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1421.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Tesmiyetü Meşâyihi Ebî Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali Ellezîne semi‘a Minhum ve Zikrü’l-Müdellisîn. nşr. Şerîf Hâtim b. Ârif el-Avnî. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1423.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen el-Fârisî. el-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâ‘î. nşr. Muhammed Muhibbiddin Ebu Zeyd. Dâru’z-Zehâir, 2016.
• Sahillioğlu, Halil. “Antakya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 228-232. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. https://islamansiklopedisi.org.tr/antakya
• Savaş, Yusuf. Ebû Sehl Heysem b. Cemîl el-Antakî (v.213/823)’nin Hayatı ve Rivayet Ettiği Hadisler. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Sem‘ânî, Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. 13 Cilt. Haydarâbâd: Dairetü’l-Maârif’il-Osmâniyye, ts.
• Şuayb el-Arnaût-Beşşâr Avvâd Ma‘ruf. Tahrîru Takrîbü’t-Tehzîb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân. el-Mu‘cemü’l-kebîr. nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî. el-Mu‘cemü’l-evsat. nşr. Ebu Muaz Tarık b. İvadullah Muhammed-Ebu’l-Fadl Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l- Harameyn, 1415.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân. el-Mu‘cemü’s-saġîr. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1405.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. nşr. Hamdi Abdülmecid es-Selefî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1410.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed. Şerḥu me‘âni’l-âs̱âr. nşr. Muhammed Seyyid Cadelhak-Muhammed Zührî en-Neccâr. 5 Cilt. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1414.
• Tomar, Cengiz. “Şam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 311-315. TDV Yayınları, 2010. https://islamansiklopedisi.org.tr/sam--suriye#1
• Tuzcu, Recep. “Klasik Hadis Kitaplarında Rivayetleri Bulunan Antakyalı Hadis Âlimleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2011), 25.
• Yazıcı, Nesimi. İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 25. Basım, 2024.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Avâsım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991. https://islamansiklopedisi.org.tr/avasim
• Zehebî, Ebû Abdillah Ahmed. Divânü’ḍ-ḍu‘afâ ve’l-metrûkîn. Mekke: Mektebetü Nahdati’l-Hadîse, 1387.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Kâşif fi ma’rifeti men lehû rivayetün fi’l- kütübi’s-sitte. nşr. Ahmed Muhammed Nemr Hatîb-Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Kıbleti li’s-Sekâfeti’l- İslâmiyye & Mevsûʿâtu ‘Ulûmi’l-Kur’an, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Muğnî fi’d-du‘afâ. nşr. Nureddin Itr. 2 Cilt, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Kitâbu Tezkirati’l-huffâz. nşr. Zekeriyya Umeyrât. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslam ve vefayâti’l-meşahiri ve’l-a’lâm. nşr. Beşâr Avvâd Ma‘ruf. 17 Cilt. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1423.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî naḳdi’r-ricâl. nşr. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1382.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Siyerü alâmi’n-nübela. nşr. Şuayb el-Arnaût-Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405.