SALGIN HASTALIKLAR VE TURİZM: SAĞLIK TURİZMİNE YÖNELİK BİR DERLEME

Year 2023, Volume: 2 Issue: 1, 26 - 58, 21.08.2023

Yağmur Savaşkan

Abstract

Bu çalışmada, dünya genelinde salgın olarak görülen hastalıkların turizm sektörü üzerindeki etkilerinin sağlık turizmi çerçevesinde değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi kullanılmıştır. İlgili alanda yayınlanmış makale, tez, bildiri, haber arşivi gibi belgeler ve ilgili resmî kurumların istatistiksel verileri detaylı bir şekilde incelenerek salgın hastalıklar ve sağlık turizmi arasındaki ilişki hakkında çıkarımlar elde edilmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda salgın hastalıkların sağlık turizmi ile ilişkisini inceleyen çalışmaların, salgın hastalıkların turizm ile ilişkisini inceleyen çalışmalara göre sınırlı kaldığı, salgın hastalıkların seyahat kısıtlamalarına neden olduğu ve seyahat hareketliliğiyle turist tercihlerini etkilediği, salgın dönemlerini başarılı bir şekilde atlatabilen ülkelerin sağlık hizmetlerinde itibarlarını artırarak gelecekte sağlık turizminde rekabet avantajı elde edebilecekleri belirlenmiştir.

Keywords

salgın hastalıklar, turizm, sağlık turizmi, pandemi

References

• Abd Manaf, N. H. (2010). Health tourism in Malaysia: Prospects and challenges. In Second International Conference on Arab-Malaysian Islamic Global Business and Entrepreneurship, Jordan and Syria.(Unpublished).
• Abdullah, A. S. M., Thomas, G. N., McGhee, S. M. & Morisky, D. E. (2004). Impact of severe acute respiratory syndrome (SARS) on travel and population mobility: Implications for travel medicine practitioners. Journal of Travel Medicine, 11(2), 107–111.
• Akbaba, M. (2020). Covid-19 salgını kapsamında turist yorgunluğunun turistlerin satın alma, tavsiye etme ve daha fazla ödeme niyetlerine etkisinin belirlenmesi. International Journal of Social Sciences and Education Research, 6(2), 225-240.
• Akın, L. (2018). Tarihte görülen bulaşıcı hastalık salgınlarından alınan dersler. Erişim adresi: http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/duyurular/tarihtekibulasicihastaliklar.pdf, 19.01.2022 tarihinde erişildi.
• Aktaş, F. (2010). H1N1 aşısı yapılsın mı? Yapılmasın mı?. ANKEM, 24(2), 201- 205.
• Aktaş, S. G. (2020). Küresel sağlıktan sağlık turizmine Covid-19. Türk Coğrafya Dergisi, 76, 107-114.
• Al-Tawfiq, J. A., Zumla, A. & Memish, Z. A. (2014). Travel implications of emerging coronaviruses: SARS and MERS-CoV. Travel Medicine and Infectious Disease, 12(5), 422–428.
• Altıkulaç, S. ve Emir, O. (2022). Evaluation of the effects of the coronavirus (Covid-19) pandemic on health tourism: The case of Eskişehir. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(2), 102-112.
• Arık, F. Ş. (1991). Selçuklular zamanında Anadolu’da veba salgınları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 15(26), 27-57.
• Ayoubian, A., Tourani, S. & Dehaghi, Z. H. (2013). Medical tourism attraction of Tehran hospitals. Int J Travel Med Glob Health, 1(2), 95-98. Bağçı, E., Uzun, C. ve Bostan, A. (2020). Covid-19 ve sağlık turizmi. Journal of Awareness, 5(3), 331-348.
• Bahar, O. ve İlal, N. Ç. (2020). Coronavirüsün (Covid-19) turizm sektörü üzerindeki ekonomik etkileri. International Journal of Social Sciences and Education Research, 6(1), 125-139.
• Bakar, N. A. & Rosbi, S. (2020). Effect of coronavirus disease (COVID-19) to tourism industry. International Journal of Advanced Engineering Research and Science, 7(4), 189-193.
• Barry, J. M. (2009). White paper on novel H1N1: Prepared for the MIT center for engineering systems fundamentals. Massachusetts Institute of Technology Engineering Systems Division, 1-18.
• Baxter, E. & Bowen, D. (2004). Anatomy of tourism crisis: Explaining the effects on tourism of the UK foot and mouth disease epidemics of 1967–68 and 2001 with special reference to media portrayal. International Journal of Tourism Research, 6(4), 263–273.
• Bell, C. & Lewis, M. (2005). The economic implications of epidemics old and new. SSRN Electronic Journal, 5(4), 137–174. Biri, G. (2021). Türkiye’nin sağlık turizmi gelirini etkileyen faktörlerin eşbütünleşme analizi. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 73-82.
• Blake, A., Sinclair, M. T. & Sugiyarto, G. (2003). Quantifying the impact of foot and mouth disease on tourism and the UK economy. Tourism Economics, 9(4), 449–465.
• Blumberg, L., Regmi, J., Endricks, T., McCloskey, B., Petersen, E., Zumla, A., Barbeschi, M. (2016). Hosting of mass gathering sporting events during the 2013–2016 ebola virus outbreak in West Africa: Experience from three African countries. International Journal of Infectious Diseases, 47, 38–41.
• Budak, F. ve Korkmaz, Ş. (2020). COVID-19 pandemi sürecine yönelik genel bir değerlendirme: Türkiye örneği. Sosyal Araştırmalar ve Yönetim Dergisi, (1), 62-79.
• Bulun, M. A. ve Yarar, O. (2021). The effects of COVID-19 on health tourism and tourist health. Inside Handbook of Research on the Impacts and Implications of COVID-19 on the Tourism Industry, pp. 747-767, IGI Global.
• Chhabra, A., Munjal, M., Mishra, P. C., Singh, K., Das, D., Kuhar, N. & Vats, M. (2021). Medical tourism in the Covid-19 era: opportunities, challenges and the way ahead. Worldwide Hospitality and Tourism Themes. 13(5), 660-665.
• Connor, B. A., Dawood, R., Riddle, M. S. & Hamer, D. H. (2019). Cholera in travellers: a systematic review. Journal of Travel Medicine, 26(8), taz085.
• Çeti, B. ve Ünlüönen, K. (2019). Salgın hastalıklar sebebiyle oluşan krizlerin turizm sektörü üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi. AHBVÜ Turizm Fakültesi Dergisi, 22(2), 109-128.
• Çiftçi, G. (2015). Turizm işletmelerinde kriz yönetimi uygulamalarının örgütsel öğrenme ve işletme performansı açısından ampirik olarak analizi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ.
• Çoban, E. (2020). Eskişehir’deki otel yöneticilerinin Koronavirüs (Covid-19) salgını boyunca uyguladıkları kriz yönetimi stratejilerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Damijanic, A. T. (2019). Wellness and healthy lifestyle in tourism settings. Tourism Review, 74(4), 978–989.
• Delivorias, A. & Scholz, N. (2020). Economic impact of epidemics and pandemics. European Parliamentary Research Service, 1-10.
• Deniz, T. ve Savaşkan, Y. (2018). Taşınmaz kültür varlıkları kapsamında Ayasofya Müzesi'nin İstanbul kültür turizmine katkısı. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(2), 92-103.
• Diamond, J. (2010). Guns, germs, and steel – the fates of human societies. İnce, Ü. (Çev.) Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları Yayınları.
• Douglas W. M. & Gushulak, B. D. (2001). Human mobility and population health: New approaches in a globalizing world. Perspectives in Biology and Medicine, 44(3), 390–401.
• Dunn, H. L. (1959). High-level wellness for man and society. American Journal of Public Health and the Nations Health, 49(6), 786–792.
• Elsayeh, Y. (2020). Post-COVID-19: Potential effects on Egyptians’ travel behavior. Global Journal of Management and Business Research: (F) Real Estate, Event and Tourism Management, 20(3), 25-31.
• Ertaş, M. (2021). Comparing the effects of COVID-19 pandemic on the tourism industry with other epidemics: A conceptual review. Kulshreshtha, S.K. (Ed.) Virus Outbreaks and Tourism Mobility (Tourism Security-Safety and Post Conflict Destinations), pp. 161-175, Bingley: Emerald Publishing Limited.
• Fan, E. X. (2003). SARS: Economic impacts and implications. Asian Development Bank in Policy Brief Economics and Research Department Series No.15.
• Fenichel, E. P., Kuminoff, N. V. & Chowell, G. (2013). Skip the trip: Air travelers' behavioral responses to pandemic influenza. PLOS ONE, 8(3), 1–10.
• Frisby, E. (2003). Communicating in a Crisis: The British tourist authority's responses to the foot-and-mouth outbreak and 11th September, 2001. Journal of Vacation Marketing, 9(1), 89–100.
• Ganesan, D., Gupta, S. S. & Legros, D. (2019). Cholera surveillance and estimation of burden of cholera. Vaccine, 1-5. Ganguli, S. & Ebrahim, A. H. (2017). A qualitative analysis of Singapore's medical tourism competitiveness. Tourism Management Perspectives, 21, 74-84. Garg, A. (2013). A study of tourist perception towards travel risk factors in tourist decision making. Asian Journal of Tourism and Hospitality Research, 7(1), 47-57.
• Glinos, I. A., Baeten, R., Helble, M. & Maarse, H. (2010). A typology of cross-border patient mobility. Health & Place, 16(6), 1145-1155. Gül, S. (2019). A qualitative research on medical tourism of Samsun (Turkey) in the context of international patients. International Journal of Geography and Geography Education, (40), 283-294.
• Gürleyen, B. ve Çınar, F. (2021). Türkiye’nin medikal turizm SWOT analizi: Covid-19 örneği. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 3(1), 51-60. Han, H. (2013). The healthcare hotel: Distinctive attributes for international medical travelers. Tourism Management, 36, 257–268. Haque, T. H. & Haque, M. O. (2017). The swine flu and its impacts on tourism in Brunei. Journal of Hospitality and Tourism Management, 36, 1-10.
• https://covid19.who.int/ Erişim Tarihi: (23.02.2023).
• https://openwho.org/courses/pandemic-epidemic-diseases Erişim Tarihi: (08.02.2023). https://tr.euronews.com/2020/05/08/cicek-hastal-g-n-n-yok-edilisinin-k-rk-nc-y-l-donumunde-dunya-covid-19-salg-n-yla-mucadele Erişim Tarihi: (08.02.2023). https://tr.euronews.com/2022/12/16/dso-kolera-salgini-yeniden-artista-asi-stoklarimiz-kritik-seviyede Erişim Tarihi: (08.02.2023). https://tr.euronews.com/next/2022/05/20/dunya-sagl-k-orgut-maymun-cicegi-virusunun-avrupa-da-yay-lmas-uzerine-acil-toplan-yor Erişim Tarihi: (08.02.2023).
• https://web.shgm.gov.tr/tr/genel-duyurular/6344-covid-19-tedbirleri-kapsaminda-27-mart-tarihli-ucus-kisitlamalari-hakkinda Erişim Tarihi: (18.05.2023). https://www.bbc.com/turkce/articles/clmgndprxg8o Erişim Tarihi: (09.02.2023).
• https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/12/151204_rusya_krizin_10_gunu Erişim Tarihi: (09.02.2023). https://www.ikv.org.tr/ikv.asp?ust_id=3631&id=3766 Erişim Tarihi: (18.05.2023). https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/cb5590ed725b536_ek.pdf Erişim Tarihi: (09.02.2023).
• https://www.mercycorps.org/blog/ebola-outbreaks-africa-guide/chapter-4 Erişim Tarihi: (11.01.2022). https://www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/HaberListesi?search=%C3%A7i%C3%A7ek+hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1 Erişim Tarihi: (08.02.2023).
• https://www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/HaberListesi?search=ebola Erişim Tarihi: (08.02.2023). https://www.ttb.org.tr/eweb/sars/sars_5.htm Erişim Tarihi: (08.02.2023).
• https://www.tuba.gov.tr/files/images/2020/kovidraporu/T%C3%9CBA%20Covid-19%20Raporu%206.%20G%C3%BCncelleme.pdf Erişim Tarihi: (18.05.2023).
• https://www.tursab.org.tr/istatistikler Erişim Tarihi: (09.02.2023). https://www.who.int/about/governance/constitution Erişim Tarihi: (12.11.2021). https://yigm.ktb.gov.tr/Eklenti/81939,3103turizmistatistikleri2020-4pdf.pdf?0 Erişim Tarihi: (18.02.2023).
• https://yigm.ktb.gov.tr/TR-11492/saglik-ve-termal-turizmi-tanimi.html Erişim Tarihi: (12.11.2021).
• https://yigm.ktb.gov.tr/TR-9851/turizm-istatistikleri.html Erişim Tarihi: (18.02.2023).
• Ivanova, M., Ivanov, I. K. & Ivanov, S. (2020). Travel behaviour after the pandemic: The case of Bulgaria. Anatolia, 32(1), 1-11. İnal, S. (2016). Middle east respiratory syndrome-coronavirus (MERS-CoV) enfeksiyonu: Ortadoğu solunum yetmezliği sendromu-Koronavirüs enfeksiyonu. Okmeydanı Tıp Dergisi, 32(Ek sayı), 37-45.
• Joo, H., Maskery, B. A., Berro, A. D., Rotz, L. D., Lee, Y. K. & Brown, C. M. (2019). Economic impact of the 2015 MERS outbreak on the republic of Korea’s tourism-related industries, Health Security, 17(2), 1-9.
• Kadıoğlu, Y. (2021). Türkiye’de sağlık turizmi kapsamında medikal turizm ve ekonomik yönü: İstanbul örneği. (Doktora tezi). T. C. Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul. Kılıç, P. ve Çınar, F. (2021). Pandemi ve medikal turizme genel bakış. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 3(1), 77-86. Kongoley-MIH, P. S. (2015). The impact of ebola on the tourism and hospitality industry in Sierra Leone. International Journal of Scientific and Research Publications, 5(12), 542-550.
• Kumar, G. S. & Raj, R. K. (2015). Status, growth and impact of medical tourism in India. Int. J. Pharm. Sci. Rev. Res., 34(1), 284-291. Kuo, H-I., Chang, C-L., Huang, B-W., Chen, C-C. & McAleer, M. (2009). Estimating the impact of avian flu on international tourism demand using panel data. Tourism Economics, 15(3), 501–511.
• Lee, C. C. & Chen, C. J. (2011). The reaction of elderly Asian tourists to avian influenza and SARS. Tourism Management, 32(6), 1421–1422. Leslie, D. & Black, L. (2005). Tourism and the impact of the foot and mouth epidemic in the UK. Journal of Travel & Tourism Marketing, 19(2-3), 35–46. Lyon, A. & Worton, A. (2007). A proposed model for tourism crisis management: The UK’s foot and mouth disease crisis analysed. Inside Crisis Management in Tourism, pp. 200- 216, Wallingford UK: CABI. Mainil, T., Eijgelaar, E., Klijs, J., Nawijn J. & Peeters, P. (2017). Research for TRAN committee-health tourism in the EU: A general investigation. European Parliament, Brussels.
• Maital, S. & Barzani, E. (2020). Global economic impact of COVID-19: A summary of research. Samuel Neaman Institute for National Policy Research. Erişim adresi: https://www.neaman.org.il/EN/Files/Global%20Economic%20Impact%20of%20COVID-19_20200322163553.399.pdf 08.01.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Maphanga, P. M. & Henama, U. S. (2019). The tourism impact of ebola in Africa: Lessons on crisis management. African Journal of Hospitality, Tourism and Leisure, 8(3), 1-13.
• McAleer, M., Huang, B. W., Kuo, H. I., Chen, C. C. & Chang, C. L. (2010). An econometric analysis of SARS and avian flu on international tourist arrivals to Asia. Environmental Modelling & Software, 25(1), 100–106.
• Menegaki, A. N. (2020). Hedging feasibility perspectives against the COVID-19 for the international tourism sector. Preprints, 1-18. Muğan Ertuğral, S. ve Gedik Arslan, S. (2020). Salgın hastalıklardan kaynaklanan krizlerin turizm sektörü üzerindeki ekonomik etkileri. Journal of Institute of Economic Development and Social Researches, 6(24), 438-447. Mulder, N. (2020). The impact of the Covid-19 pandemic on the tourism sector in Latin America and the Caribbean and options for a sustainable and resilient recovery. International Trade Series, No. 157 (LC/TS.2020/147), Santiago: Economic Commission for Latin America and the Caribbean (ECLAC). Öksüz, B. ve Altıntaş, V. (2017). Sağlık turizminde dijital iletişim kanallarının kullanımı. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 14(1), 59-75.
• Öz, G. (2022). Türkiye’nin Covid-19 pandemi tecrübesinin sağlık turizminin tanıtımında kullanılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar. Özçelik Heper, F. (2022). Covid-19 salgınının dünya turizm hareketleri ve turist tercihlerinde meydana getirdiği değişimlere genel bir bakış. Turizm ve İşletme Bilimleri Dergisi, 2(1), 1-18.
• Özçelik, A., Gül, İ. ve Kızılırmak, İ (2021). Sağlık turizmi işleyiş sürecinin seyahat acentaları açısından değerlendirilmesine yönelik bir uygulama, İstanbul örneği. Turizm Çalışmaları Dergisi, 3(1), 55-69. Özdemir, M. A. ve Yıldız, S. (2020). How Covid-19 outbreak affects tourists’ travel intentions? A case study in Turkey. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 6(32), 1101-1113.
• Öztürk, M. ve Bayat, M (2011). Uluslararası turizm hareketlerinde sağlık turizminin rolü ve kalite çalışmalarının önemi bir literatür çalışması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 135-156.
• Page, S. & Yeoman, I. (2006). How VisitScotland prepared for a flu pandemic: Lessons for businesses. Journal of Business Continuity & Emergency Planning, 1(2), 1-16.
• Partoip, E. (2016). Impact of the outbreak of ebola virus in West Africa on performance of tourism industry in Kenya (2014-2016). Doctoral dissertation, University of Nairobi.
• Pine, R. & McKercher, B. (2004). The impact of Sars on Hong Kong’s tourism industry. Int. J. Contemporary Hospitality Management, 16(2), 139–143.
• Rack, J., Wichmann, O., Kamara, B., Günther, M., Cramer, J., Schönfeld, C., Henning, T., …. Jelinek, T. (2005). Risk and spectrum of diseases in travelers to popular tourist destinations. Journal of Travel Medicine, 12(5), 248–253.
• Rogerson, C.M. & Rogerson, J.M. (2021). Covid-19 and changing tourism demand: Research review and policy implications for South Africa. African Journal of Hospitality, Tourism and Leisure, 10(1), 1-21.
• Ross, K. (2001). Health tourism: An overview. HSMAI marketing review. Erişim adresi: https://www.hospitalitynet.org/news/4010521.html?query=%22health+tourism%22, 31.01.2022 tarihinde erişildi. Santus, K. D. & Shohel, M. N. (2020). Impact of covid-19 pandemic on tourism: perceptions from Bangladesh. Article in SSRN Electronic Journal, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3632798. Sarman, A. ve Sarman, E. (2021). Covid-19 pandemisinin sağlık turizmi üzerindeki etkisi. Journal of Applied Tourism Research, 2(2), 117-124. Selvi, M. S. (2008). Sağlık turizmi. Turistik Ürün Çeşitlendirmesi İçinde. Hacıoğlu, N. ve Avcıkurt, C. (Ed.), ss.275-294. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Semenova, Z. A., Chistobaev, A. I. & Grudtcyn, N. A. (2020). Management of the Public-Private Partnership in Health Tourism. Revista ESPACIOS, 41(15).
• Seo, B-R. & Kim, K-L. (2021). The post pandemic revitalization plan for the medical tourism sector in South Korea: A brief review. Iranian Journal of Public Health, 50(9), 1766-1772. Shabaninejad, H., Gorgi, H. A. & Niri, A. Z. (2016). Ranking the effective factors in attracting health tourists in Tehran: Application of multi-criteria decision-making model. Journal of Biology and Today’s World, 5(11), 203-208. Smorfitt, D. B., Harrison, S. R. & Herbohn, J. L. (2005). Potential economic implications for regional tourism of a foot and mouth disease outbreak in North Queensland. Tourism Economics, 11(3), 411-430.
• Speakman, M. (2017). Revisiting the 2001 foot and mouth tourism crisis from a complexity theory perspective. Ottoman Journal of Tourism and Management Research, 2(3), 102-118. Şengel, Ü., Işkın, M., Genç, G. ve Çevrimkaya, M. (2020). Covid-19 ile ilgili ölüm kaygısının seyahat davranışına etkisi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 105-121. Şengül, C. ve Çora, H. (2020). Healthcare tourism in second decade of 21st century-a review of Turkey as the new global center for international patients. Journal of Health Systems and Policies, 2(1), 56-86.
• Terziyska, I. & Dogramadjieva, E. (2021). Should ı stay or should ı go? global COVID19 pandemic influence on travel intentions of Bulgarian residents. In SHS Web of Conferences (Vol. 92, No. 010, p. 2021). 21 – 22 October 2020 EDP Sciences. Slovak Republic, Rajecke Teplice. Tontuş, H. Ö. (2017). Sağlık turizmi nedir?. Erişim adresi: https://shgmturizmdb.saglik.gov.tr/Eklenti/10944/0/02pdf.pdf, 12.11.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Turak, G. (2021). Salgın hastalıkların turistik satın alma kararlarına etkisi: Covid-19 pandemisine ilişkin bir çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. TÜİK. (2023). Türkiye’ye sağlık amacıyla gelen yabancı turist sayıları. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=egitim-kultur-spor-ve-turizm-105&dil=1, 02.02.2023 tarihinde erişilmiştir. Türk, A., Ak Bingül, B. ve Ak, R., (2020). Tarihsel süreçte yaşanan pandemilerin ekonomik ve sosyal etkileri. Gaziantep University Journal Of Social Sciences 2020 Special Issue, 19(Covid-19), 612-632.
• TÜRSAB. (2014). 2014 sağlık turizmi raporu. file:///C:/Users/ASUS/Downloads/saglikturizmiraporu_11430_3841225.pdf, adresinden 15.02.2023 tarihinde erişilmiştir. USHAŞ, (2022). Sağlık turizmi verileri. Erişim adresi: https://www.ushas.com.tr/saglik-turizmi-verileri/, 06.02.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Wachyuni, S. S. & Kusumaningrum, D. A. (2020). The effect of COVID-19 pandemic: How are the future tourist behavior?. Journal of Education, Society and Behavioural Science, 33(4), 67-76.
• Wen, Z., Huimin, G. & Kavanaugh, R. R. (2005). The impacts of SARS on the consumer behaviour of Chinese domestic tourists. Current Issues in Tourism, 8(1), 22–38.
• Wong, B. K. M. & Sa’aid Hazley, S. A. (2020). The future of health tourism in the industrial revolution 4.0 Era. Journal of Tourism Futures, 7(2), 267-272.
• Yaşar, İ. (2020). Pandemi (Covid 19 Salgını) sürecinin bireylerin tatile çıkma eğilimlerine etkisi. Turizm Çalışmaları Dergisi, 2(2), 1-14.
• Zhou, Y., Yang, Y., Huang, J., Jiang, S. & Du, L. (2019). Advances in MERS-CoV vaccines and therapeutics based on the receptor-binding domain. Viruses, 11(1), 1-18.