Kelam’ın Terimleştirdiği Bir Kur’an Kavramı Şefaat

Year 2022, , 1259 - 1280, 30.12.2022

Yusuf Kenan Atılgan

https://doi.org/10.18506/anemon.1196429

Abstract

Şefaat kelimesi Kur’an’da on dokuz surede otuz bir defa geçmektedir. Lügatte “aracı olmak, yardımcı olmak, vesile olmak, tek olan bir şeyin çift olması” gibi anlamlara gelmektedir. Istılah olarak ta, “ahirette günahkâr mü’minlerin günahlarının bağışlanması, günahı olmayanların da derecelerinin yükseltilmesi için Hz. Peygamber’in Allah katında dua etmesi, yalvarması ve onlara yardımcı olmasıdır.” Kur’an’da şefaatin yer aldığı ayetler, bir kısmı şefaatin olmadığı bir kısmı ise Allah’ın dilemesiyle şefaatin olacağı şeklinde tasnif edilmektedir. İlgili ayetlere dayanarak bazı mezhep ya da âlimler ile yine tefsir ve kelam gibi farklı alanlarda çalışma yapan araştırmacılar farklı sonuçlara ulaşmaktadırlar. Konuyu, bütün ön kabulleri bir kenara bırakıp vahyin nüzul sürecini dikkate alarak mekki-medeni ayetler bağlamında siyak-sibak ilişkisi ve Kur’an’ın Kur’an ile tefsirini öncelemek suretiyle incelediğimiz zaman şefaatin sadece Allah’a ait olduğu sonucunun daha makul olduğu anlaşılmaktadır. Çalışmada asıl maksat hicri I. yy.’da tartışılmaya başlanan kavramın hicri II. yy.’a ulaşıldığında artık kelami bir terim halini aldığının tespit edilmesidir.

Keywords

Kelam, Kur'an, Şefaat, Büyük Günah, Aracı

A Qur’an Concept Made A Term by Kalam Shafa’ah

Abstract

The word of shafa’ah (intercession) is mentioned thirty one times in nineteen suras in the Qur’an. It means to be an intermediary, to help, to be an occasion, and one single thing’s becoming a pair in the dictionary. As a term it is the Prophet Muhammad’s praying to, pleading with Allah and helping for the sinner momins (muslims, believers) to be forgiven and for the degree of the sinless ones to be raised in the akhirah (afterlife). The verses where shafa’ah is mentioned are classified as one part implying that there is no shafa’ah and one other part with the meaning that there may be shafa’ah if Allah wants. Based on the relevant verses, some sects or aleems (scholars), or researchers studying in different fields like tafsir and kalam reach different results. When the subject is examined putting aside all preliminary acceptance, considering the deliver process of the wahy (revelation) and within the framework of siyak sibak relationship in the context of the Makkan and Madinan verses and by prioritizing the tafsir of the Qur’an with the Qur’an, the conclusion that shafa’ah belongs only to Allah seems more reasonable. The main purpose of the study is determining that the concept which started to be discussed in the I. Hijri century had become a term of kalam by the II. Hijri century.

Keywords

Kalam, Qur'an, Shafa'ah/Intercession, Big Sin, Intermediary

References

• Abdulbâkî, M. F. (1990). el-Mu’cemu’l-Müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Akbulut, A. (1992). Nübüvvet Meselesi Üzerine. Ankara: Birleşik Dağıtım.
• Alıcı, M. (2010). Şefaat, TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 38, ss. 411-412). İstanbul: TDV Yayınları.
• Altıntaş, R. (2007). Bütün Yönleriyle Cahiliyye, İstanbul: Pınar Yayınları.
• Alûsî, E. S. Ş. M. b. A. b. M. el-Bağdâdî. (1994). Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-kur’âni’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. (C. 1-15). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• A’şâ, E. B. M. b. K. b. C. el-Bekrî. (ty.) Dîvânu’l-A’şâ el-Kebîr. Kahire: Mektebtu’l-Adab.
• Ateş, S. (1998). Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. (C. 1-12). İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Bağdâdî, E. M. A. b. T. b. M. et-Temîmî. (2002). Usûlü’d-dîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Bahçeci, M. (1977). Peygamberlik ve Peygamberler. İstanbul: Türdav Yayınları.
• Bâkıllânî, E. B. M. b. T. b. M. el-Basrî. (2000). el-İnsâf fîmâ Yecibü İ’tikâdühü ve lâ Yecûzü’l-Cehlü bihî. Kahire: el-Mektebetü’l-ezheriyye.
• ________, (1987). et-Temhîdü’l-evâil ve telhîsu’d-delâil. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyyeti.
• Beyzâvî, N. E. S. A. b. Ö. b. M. eş-Şirâzî. (ty.). Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl/Tefsîru’l-Beyzâvî. (C. 1-5). Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî.
• Buhârî, E. A. M. b. İ. b. İ. el-Cu‘fî. (1987). Sahîh-i Buhârî. (C. 1-16). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Cebecioğlu, E. (2020). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları.
• Cevherî, İ. b. H. (1990). Mu’cem es- Sıhâh. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn.
• Cürcânî, S. Ş. E. H. A. b. M. (1985). et- Ta’rifât. Beyrut: Mektebetü Lübnân.
• ________, (1998). Şerhu’l-Mevâkıf. (C. 1-8). Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Cüveynî, İ. H. E. M. R. A. b. A. b. Y. et-Tâî en-Nîsâbûrî. (1950). Kitâbu’l-İrşâd ilâ kavâtı'i'l-edilleti fî usûli'l-i'tikâd. Kahire: Mektebetü'l-Hancî.
• ________, (1992). el-Akîdetü’n-Nizâmiyye fi’l-Erkâni’l-İslâmiyye. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-Türâs.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. (2020). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Düzenli, Y. (2008). Üslub ve Semantik Açıdan Kur’an ve Şefaat. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Ebû Dâvûd, S. b. E. b. İ. S. el-Ezdî. (2008). Sünen-i Ebî Dâvûd. (C. 1-5). İstanbul: Erkam Yayınları.
• Ebû Hâtim er-Râzî, A. b. H. (2015). Kitâbu’z-Zînê, (C. 1-2). Beyrut: Menşûrâti’l-Cemel.
• Ebu’l-Bekâ, E. b. M. el-Huseynî. el-Külliyât. Beyrut: Müesseseti’r-Risâle.
• Ebû Seffâne, H. b. A. b. S. et-Tâî el-Kahtânî. (1990). Divanu Şi’ri Hâtim b. Abdillâh et-Tâî ve Ahbarihi. Kahire: Mektebetu Hanci.
• Ebû Şüreyh, E. b. H. et-Temîmî. (1979). Divan-ı Evs b. Hacer, Beyrut: Daru’s-Sadr.
• Elmalılı, M. H. Y. (2020). Hak Dini Kur’an Dili, (C. 1-10). İstanbul: Azim Dağıtım.
• Esen, M. (2012). Kur’an’da Peygamberlik. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Eş‘arî, E. H. A. b. İ. b. E. B. İ. b. S. el-Basrî. (1990). Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. (C. 1-2). Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye.
• ________, (2011). el-İbâne ʿan usûli’d-diyâne. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn.
• Ezherî, E. M. M. b. A. (1964). Mu’cemu Tehzîbu’l-Luğâ. (C. 1-16). Kahire: Darü’l-Mısriyye.
• Ferâhîdî, E. A. H. b. A. (2003). Kitâbu’l-Ayn. (C. 1-4). Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Fığlalı, E. R. (2008). İmâmiyye Şîası. İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Gazzâlî, E. H. M. b. M. b. M. b. A. et-Tûsî. (1985). Kavâidü’l-Akâid. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
• Hakîm es-Semerkandî, E. K. İ. b. M. b. İ. el-Kâdî. (2004). Es-Sevâdü’l-A’zam. İstanbul: Yasin Yayınevi.
• Hocaoğlu, M. (2019). Konulu Tefsir ve Problemleri. Rize: Samer Yayınları.
• İbn Ebü’l-İz, E. H. S. A. b. A. A. b. M. ed-Dımaşkî. (2002). Şerhu’l-ʿAkîdeti’t-Tahâviyye, Mısır: Dâru İbnü Receb.
• İbn Fâris, E. H. A. b. Z. (1979). Mekâyîsu’l-Luğâ, (C. 1-6). Yy.: Dâru’l-Fikir.
• İbn Fûrek, E. B. M. b. H. el-İsfahânî en-Nîsâbûrî. (2005). Mücerredü Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eşʿarî, Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye.
• İbn Hazm, E. M. A. b. A. b. S. el-Endelüsî el-Kurtubî. (1996). el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-nihal. (C. 1-5). Beyrut: Mektebetü’s-Selâmi’l-Âlemiyye.
• İbn Mâce, E. A. M. b. Y. M. el-Kazvînî. (2013). Sünen-i İbn Mâce. (C. 1-10). İstanbul: Kahraman Neşriyat.
• İbn Sîde, E. H. A. b. İ. el-Mursî. (2000). el-Muhkem ve’l- Muhit el-A’zam, (C. 1-11). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• İsferâyînî, E. M. İ. Ş. b. T. b. M. el-İsfahânî. (1955). et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ʿani’l-fırakı’l-hâlikîn. Mısır: Mektebetü’l-Hanci.
• ________, (1989). Akîde, Paris: yy.
• Kâdî Abdülcebbâr, E. H. el-Hemedânî. (1996). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Kahire: Mektebetü Vehbe.
• Kitâb-ı Mukaddes. (2001). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi.
• Konyalı Mehmed V. E. (2018). Akaid-i Hayriye. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Kurtubî, E. A. M. b. A. el-Ensârî. (2006). el-Câmi’ lî Ahkâmi’l-Kur’ân. (C. 1-24). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mâtürîdî, E. M. M. b. M. b. M. (2005). Tevilâtü Ehli’s-Sünne/Te’vilâtu’l-Kur’ân. (C. 1-12). İstanbul: Dâru’l-Mîzân.
• ________, (2001). Kitâbü’t-Tevhîd. Beyrut: Dârü’s-Sadr.
• Mâverdî, E. H. A. b. M. (ty.). en-Nuket ve’l-Ûyûn/Tefsîru’l-Maverdî. (C. 1-6). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Mukâtil, b. S. b. B. (2002). Tefsiru Mukâtil b. Süleymân. (C. 1-5). Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî.
• Mutarrizî, E. F. N. (1979). el-Muğrib fî Tertîb’l-Mu’rib. Halep: Mektebetü Usame b. Zeyd.
• Müslim, E. H. M. b. H. b. M. el-Kuşeyrî. (1988). Sahîh-i Muslim. (C. 1-8). İstanbul: İrfan Yayınları.
• Nâbiga ez-Zübyânî, E. Ü. Z. b. M. b. D. b. C. (1976). Divanu Nabiğa ez-Zübyani. Cezair: eş-Şeriketu et-Tunusiyye.
• Nesâî, E. A. A. b. Ş. b. A. (2005). Sünen-i Nesâî. (C. 1-3). Konya: Konya Kitapçılık.
• Nesefî, E. M. M. b. M. b. M. b. M. (1990-1993). Tebsıratü’l-edille fî usulü’d-dîn. (C. 1-2). Dımeşk: el-Ma‘hedü’l-İlmiyyü’l-Fransiyyü li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye.
• ________, (2014). Bahrü’l-kelâm fî ʿakâʾidi ehli’l-İslâm. Amman: Darü’l-Feth.
• ________, (1986). et-Temhîd li-kavâʿidi’t-tevhîd. Kahire: Dârü’t-Tıbâatü’l-Muhammediyye.
• Nesefî, E. H. N. Ö. b. M. (2013). Akâidü’n-Nesefî. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Nesefî, A. b. A. b. Mahmûd. (1998). Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl/Tefsîru’n-Nesefî. (C. 1-3). Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib.
• Okuyan, M. (2013). Kur’an-ı Kerim’de Çok Anlamlılık. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Öztürk, Y. N. (2022). Kur’an’ın Temel Kavramları. (C. 1-2). İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Pezdevî, E. Y. M. b. M. b. H. b. A. (2003). Usûlü’d-Dîn. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye.
• Râzî, E. A. F. M. b. Ö. b. H. et-Taberistânî. (2013). Mefâtîhu’l-Ğayb/Tefsîru’l-Kebîr. (C. 1-32). Beyrut: Kütübi’l-İlmiyye.
• ________, (2010). Şerhu meʿâlim fî usûli’d-dîn. Amman: Dârü’l-Feth.
• Sâbûnî, E. M. N. A. b. M. b. E. B. el-Buhârî. (1969). el-Bidâye fî Usûlü’d-Dîn. Mısır: Dâru’l-Meârif.
• Şehristânî, E. F. T. M. b. A. b. A. (ty.). Nihâyetü’l-ikdâm fî ʿilmi’l-kelâm, Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye.
• Şimşek, M. S. (2012). Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. (C. 1-5). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Tabâtabâî, M. H. b. M. b. M. H. (1998). el-Mîzân Tefsîru’l-Kur’ân. (C. 1-21). Beyrut: Müessesetü’l-Âlemi li’l-Matbûât.
• Taberî, E. C. M. b. Cerîr. (2001). Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. (C. 1-26). Beyrut: Dâru Hicr.
• Tâhir b. Âşûr, M. (1984). Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. (C. 1-30). Tunus: Dâru’t-Tûnûsiyye.
• Teftâzânî, S. M. b. F. Ö. b. B. A. el-Herevî el-Horâsânî. (1998). Şerhu’l- Makâsıd. (C. 1-5). Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
• ________, (1987). Şerhu’l-Akâid. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye.
• Tehânevî, M. A. b. A. b. M. (ty.). Keşşafu Istılahatu’l-Funun. (C. 1-2). Beyrut: Mektebetü Lübnan.
• Tirmizî, E. Î. M. b. Î. b. S. (2007). Sünen-i Tirmizî. Konya: Konya Kitapçılık.
• Topaloğlu, B., & Çelebi, İ. (2019). Kelam Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Yayınları.
• Üsmendî, E. F. A. M. b. A. b. H. es-Semerkandî. (2019). Lübâbü’l-kelâm. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2010). Şefaat. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 38, ss. 412-415). İstanbul: TDV Yayınları.
• Zemahşerî, E. K. C. M. b. Ö. b. M. (1998). Esâsu’l-Belâğa. (C. 1-2). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• ________, (1998). el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûnu’l-Ekâvîl fî Vucûhu’t-Te’vîl. (C. 1-6). Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan.