From Holy Madness To Mediaatic Madness: Appearances Of Madness In Turkish Culture

Year 2024, Volume: 12 Issue: 3, 935 - 949, 30.12.2024

Mehmet Emin Bars

https://doi.org/10.18506/anemon.1418309

Abstract

Madness is one of the important elements that have shaped people’s lives from past to present. The madness we encounter in every society has been seen in different ways over time. Madness has a great contribution to the current order established by humans on earth. Madness and wisdom come from the same source. Many truths that the mind cannot reach have been obtained by madness. In the Turkish-Islamic society, madness and mads have been seen in all settlements from rural to urban areas. From myths to folk tales, madness has taken place in almost every genre of folk narratives and in every segment of society. Madness has two different dimensions, medical and cultural. While madness is a psychological condition, it is also a cultural phenomenon. Medical madness is the subject of medicine, psychology. In this study, cultural madness and its types that emerged in various stages of Turkish culture, from Shamanism to the cinema industry, were discussed. Madness, which is seen in different forms in the oral, written and electronic cultural environments of Turkish culture, is also important in terms of reflecting the socio-cultural structure of the society in which it occurs. Madness has emerged in Turkish culture in different forms, from shamanism to epics, from Islamic mysticism to classical literature, from the world of humor to modern art and literature. It has been seen that one of the most important factors underlying the richness of Turkish culture is madness. Among the large mass of people who create, keep alive and transmit Turkish culture, there are mads as well as wises. The types of madness seen in the history of Turkish culture have qualities that complement each other. Each type of madness was formed on the legacy of the previous one, fed from this source, and recreated the next type of madness. In this sense, there is a cultural continuity between the types of madness. Humans live in a new world created by madness. Turkish cultural history is a history of madness in a way.

Keywords

cultural madness, Turkish culture, mads, history of madness

Kutlu Delilerden Medyatik Delilere: Türk Kültüründe Deliliğin Görünümleri

Abstract

Delilik geçmişten günümüze insanların hayatını şekillendiren önemli unsurlardan biridir. Her toplumda karşımıza çıkan delilik, zamanla farklı şekillerde görülmüştür. Deliliğin insanların yeryüzünde kurduğu mevcut düzene büyük katkısı vardır. Delilik ile bilgelik aynı kaynaktan gelmektedir. Aklın ulaşamadığı nice gerçekler delilik ile elde edilmiştir. Türk-İslam toplumunda delilik ve deliler, kırdan kente tüm yerleşim birimlerinde görülmüştür. Delilik mitlerden halk hikâyelerine kadar halk anlatılarının hemen her türünde ve toplumun her kesiminde geniş biçimde yer almıştır. Deliliğin tıbbi ve kültürel olmak üzere iki farklı boyutu vardır. Delilik psikolojik bir durum olmakla birlikte aynı zamanda kültürel bir olgudur. Tıbbi delilik tıbbın, psikolojinin konusudur. Bu çalışmada Şamanizm’den sinema endüstrisine kadar Türk kültürünün çeşitli evrelerinde ortaya çıkan kültürel delilik ve türleri ele alınmıştır. Türk kültürünün sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamlarında farklı şekillerde görülen delilik, meydana geldiği toplumun sosyo-kültürel yapısını yansıtması açısından da önemlidir. Türk kültüründe delilik, Şamanizm’den destanlara, tasavvuftan klasik edebiyata, mizah dünyasından modern sanat ve edebiyata kadar farklı biçimlerde ortaya çıkmıştır. Türk kültürünün zenginliğinin altında yatan en önemli unsurlardan birinin delilik olduğu görülmüştür. Türk kültürünü yaratan, yaşatan, aktaran geniş halk kitlesi içinde akıllılar kadar deliler de vardır. Türk kültür tarihinde görülen delilik türleri birbirilerini tamamlayan niteliklere sahiptir. Her delilik türü bir öncekinin mirası üzerinde şekillenmiş, bu kaynaktan beslenerek bir sonraki delilik türünü yeniden yaratmıştır. Bu anlamda delilik türleri arasında kültürel bir süreklilik söz konusudur. İnsanlar deliliğin yarattığı yeni bir dünyada yaşamaktadır. Türk kültür tarihi bir bakıma delilik tarihidir.

Keywords

kültürel delilik, Türk kültürü, deliler, delilik tarihi

References

• Albayrak, N. (2006). Nasreddin Hoca. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul: 418-420.
• Artvinli, F. (2022). Delilik, siyaset ve toplum - topbaşı bimarhanesi (1873-1927). İstanbul: Telemak Kitap.
• Başgöz, İ. (2005). Geçmişten günümüze Nasreddin Hoca. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Bayat, F. (2015). Türk kültüründe kadın şaman. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2018). Türk kültüründe deli ve delilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, P. N. (2018). Nasreddin Hoca. İstanbul: Islık Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2006). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Demirbilek, S. (2013). Türk kültüründe “deliler” ve bunların Dede Korkut oğuznâmelerine yansıması. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3(5), 69-77.
• Doğan, Ö. V. (2013). 1980 sonrası Türk sinemasında delilik okumaları. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 37, 78-86.
• Dols, M. W. (2023). Mecnun: ortaçağ İslam toplumunda deli. (D. G. Dinç, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Eliade, M. (2006). Şamanizm. (İ. Birkan, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Erasmus, [D.]. (2022). Deliliğe övgü. (Y. Sivri, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ergin, M. (1997a). Dede Korkut kitabı I giriş-metin-faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (1997b). Dede Korkut kitabı II indeks-gramer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Foucault, M. (2017). Deliliğin tarihi. (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (2000). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Hancığaz, E. (2016). Türkiye’nin toplumsal ve kültürel yapısındaki delilik olgusunun Türk sinemasına yansıması. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1/2, 1-20.
• İlhan, D. (2020). Foucaultcu perspektifle 2000 sonrası Türkiye sinemasında delilik (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Karamustafa, A. T. (2022). Tanrının kuraltanımaz kulları- İslam dünyasında derviş toplulukları 1200-1550. (R. Sezer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kerem ile Aslı. (2006). (İ. Öztürk, Haz. ve Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kocakaplan, İ. (2004). Dede Korkut’un delileri. Millî Folklor, 64, 18-24.
• Koçak, A. & Uğurcan, F. Z. (2021). Gerçekleri ters yüz eden aykırı kahramanlar. Millî Folklor, 131, 87-96.
• Köprülü, M. F. (2004). Edebiyat araştırmaları 2. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köroğlu destanı (Behçet Mahir dnlatması). (1973). (M. Kaplan & M. Akalın & M. Bali, Haz.). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Narlı, M. (2013). Edebiyat ve delilik -Türk roman ve öyküsünde deliler ve delilik. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Pala, İ. (1995). Ansiklopedik divan şiir sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Saydam, M. B. (2017). Deli Dumrul’un bilinci - “Türk-İslam ruhu” üzerine bir kültür psikolojisi denemesi. İstanbul:
• Metis Yayınları.
• Schimmel, A. (2018). İslamın mistik boyutları. (E. Kocabıyık, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Uludağ, S. (1992). Behlûl-i Dânâ. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: 352-353.
• URL-1: https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 26.11.2024).
• URL-2: https://www.youtube.com/watch?v=4_or9A71FlU (Erişim Tarihi: 26.11.2024).
• URL-3: https://filmmax.org/vizontele/ (Erişim Tarihi: 26.11.2024).