Türk Halı ve Düz Dokumaları Üzerine Tartışılması Önerilen Konular

Year 2011, Issue: 6, 94 - 99, 10.11.2011

İsmail Öztürk

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.22

Abstract

Türk halı ve düz dokuma yaygılarına ilişkin yapılan yayınların, tacirler, gezginler, tarihçiler,
sanat tarihçileri, sanatçılar, tasarımcılar, sosyal antropologlar, halkbilimciler, sosyologlar,
ekonomistler, eğitimciler, ziraatçılar gibi farklı alanlarda çalışanlarca yapıldığı görülür. Bu
alanda çalışanların yararlandıkları ana kaynakları, arkeolojik buluntular, tarihsel bilgi ve belgeler, gezginlerin, tacirlerin notları ve yaşayan
örnekler oluşturmaktadır. Ülkemiz ve Türk Dünyası uzman ve araştırmacılarının konuya ilgi
duymaları da çok gerilere gitmez. Buna karşın
Türk Halı ve düz dokumalarına ilişkin küçümsenemeyecek bir yayın birikimi oluşmuştur. Söz
konusu yayınlarda genellikle bu dokumaların,
tarihi, kullanım eşyası olarak insan yaşamındaki yeri, teknik – sanatsal özellikleri ve ticari
boyutu konu edilmiştir.

Bu çalışmada, yayınlanmış kaynaklardaki bilgilerden giderek, Türk halı ve düz dokumalarının
hem günümüz insanına hem de gelecek kuşaklara doğru aktarılmasında yapılması gerekenlerin
tartışılması amaçlanmaktadır. Konu, bildiri içinde daha çok, kelime birikimi, kavram kargaşası
ve yöresel ayrımların değişmesi yönünde tartışılacaktır. Bunun yanı sıra söz konusu dokumaların geleneksel yaşamın parçaları ve ticari mal
olmaları da göz ardı edilmeyecektir. 

Keywords

Halı, kilim, düz dokumalar, geleneksel dokumalar, kavram kargaşası

References

• Acar (Balpınar), Belkıs (1975), Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar, İstanbul: Apa Ofset Basımevi, Ak Yayınları Türk Süsleme Sanatları Serisi 3.
• Acar (Balpınar), Belkıs (1982), Kilim, Cicim, Zili, Sumak, Türk Düz Dokuma Yaygıları, İstanbul: Çeltüt Matbaacılık Sanayi ve Tic A.Ş., Eren Yayınları No:3, Sanat Dizisi No:1.
• Anatolian Kilims I. (1995), Ankara: Dumat Ofset Ltd. (001-100 No’lu Kilim Fotoğrafları), T.C. Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü.
• Anatolian Kilims II. (1995), Ankara: Dumat Ofset Ltd., (101-200 No’lu Kilim Fotoğrafları), T.C.Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü.
• Aslanapa, Prof. Dr. Oktay (1972), Türk Halı Sanatı, İstanbul: Binbirdirek Matbaacılık Sanayi A.Ş. Basımevi, Yapı ve Kredi Bankası Kültür ve Sanat Hizmetleri.
• Aslanapa, Prof. Dr. Oktay, Türk Sanatı (Selçuk ve Osmanlı Devri Halıları, Çini ve Minyatür Sanatı) İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları A.Ş.
• Aslanapa, Oktay (1987), Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul: Çeltüt Matbaası, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık.
• Aslanapa, Prof. Dr. Oktay - Durul, Yusuf (1973, Selçuklu Halıları (Başlangıçtan 16.yy. Ortalarına Kadar Türk Halı Sanatı.) İstanbul: Apa Ofset Basımevi, Ak Yayınları Türk Süsleme Sanatları Serisi:2.
• Atalay, Besim (1968), Türk Halıcılığı ve Uşak Halıları. Ankara: Ajans Türk Matbaacılık Sanayi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ayata, Sencer (1987) Kapitalizm ve Küçük Üreticilik-Türkiye’de Halı Dokumacılığı, Ankara: Maya Matbaacılık Yayıncılık Ltd. Şti., Yurt Yayınları, No:15, Türkiye Araştırmaları Dizisi:14.
• V. Vakıf Haftası Halıcılık Semineri (1988), Türk El Halıcılığının Sorunları ve Çözüm Yolları, Ankara, Türkiye Kalkınma Vakfı.
• 1.Milletlerarası Türk Halı Kongresi Tebliğ Özetleri (07-14 Ekim 1984), (1984), İstanbul: Ak Reklamcılık.
• 1.Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri (18-21 Kasım 1981), (1984), Hazl.: İsmail Öztürk, İzmir: Müh.-Mim. Fak. Matbaası, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları No:18.
• 1.Uluslararası Eşme Kilim Festivali. Türkiye Kilimciliğinin Üretim ve Pazarlama Sorunları Sempozyumu (13-14 Mayıs 1994 Eşme-Uşak), (1995), Ankara: Turizm Geliştirme Vakfı Yayını.
• 1.Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri (1977), 5.cilt Etnografya, Ankara: Akın Matbaası, T.C. Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 22, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi:7.
• Curatola, Giovanni (1985), Tapetti, Italy.
• Deniz, Bekir (1998), Ayvacık (Çanakkale) Yöresi Düz Dokuma Yaygıları (Kilim-Cicim-Zili). Ankara: Dumat Ofset, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi.
• Deniz, Bekir (2000), Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 215.
• Dirik, Kazım (1938), Eski ve Yeni Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri Panoraması İstanbul: Alaeddin Kral Basımevi, Halıcılık Kongresi Münasebetiyle İktisat Vekaletince Bastırılmıştır, İktisat Vekaleti Yayını.
• Diyarbekirli, Nejat (1972), Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları.
• Durul, Yusuf (1969), Baraj Gölü Çevresi Dokuma Sanatları. Ankara: T.T.K. Basımevi, ODTÜ Keban Projesi Yayınları Seri:2, Etnografya Araştırmaları Yayın:1.
• Durul, Yusuf (1977), Yörük Kilimleri (Niğde Yöresi), İstanbul: Apa Ofset, Ak Yayınları Türk Süsleme Sanatları Serisi:6.
• Durul, Yusuf (1980), Anadolu Kilimlerinden Örnekler, 2. baskı, İstanbul: Grafik Sanatlar Matb. ve Ambalaj San. A.Ş., Ak Yayınları Türk Süsleme Sanatları Serisi 13.
• Durul, Yusuf (1987), Türk Kilim Motifleri, Ankara: Ankara Üniv. Basımevi, Türk Kültürünü Araşt. Enst. Yay.: 62, seri:V, S. A.3.
• Erbek, Güran (1988), Kilim Catalogue No:I. İstanbul: Ana Basım A.Ş.
• Erdem (Halı Özel Sayısı I) (1999), cilt:10, sayı: 28, 10.
• Erdem (Halı Özel Sayısı II) (1999), cilt:10, sayı: 29, 10.
• Erdem (Halı Özel Sayısı III) (1999), cilt:10, sayı: 30, 10.
• Erdmann, Kurt (1957), Der Türkische Teppich des 15 Jahrhunderts.15. Asır Türk Halısı, Çev.: Haldun Taner, İstanbul: Maarif Basımevi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları:715.
• Eski Türk Halılarından ve Kilimlerinden Örnekler-Samples of the Old Turkish Carpets and Kilims (1961), İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası, Sümerbank Genel Müdürlüğü.
• Eşberk, Tevfik (1939), Türkiye’de Köylü El Sanatlarının Mahiyeti ve Ehemmiyeti, Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Çalışmalarından, s. 44.
• Gantzhorn, Volkmar (1998), Oriental Carpets, Taschen.
• Görgünay, Neriman (1976), Doğu Yöresi Halıları. Ankara: Ajans Türk Matbaacılık Sanayi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 163, Sanat Dizisi:23.
• Görgünay, Prof. Dr. Neriman (1984), Doğu Anadolu Köy Halılarının Kalite ve Desenleri. Ankara, Tarım-Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Md.’lüğü.
• Gülgönen, Ayan (1997), 17.-19.Yüzyıl Konya Kapadokya Halıları, İstanbul: Mas Matbaası, (Bu kitap 27 Eylül 30 Ekim 1997 tarihleri arasında T.C. Kültür Bakanlığı Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde gerçekleştirilen sergi dolayısıyla yayınlanmıştır.)
• Güngör, Hulusi (1984), Türk Halıları. I. cilt, İstanbul: Keskin Color Basımevi, Türk Halıları Serisi: Çanakkale Bölgesi Halıları.
• Haack, Hermann (1975), Doğu Halıları. Çev.: Neriman Girişken, Ankara: Baylan Matb., Atatürk Üniv. Yayınları No:404, Ziraat Fak. Yay. No:193, Tercüme Yayınları No:16.
• Işıksaçan, Güngör (1964), Batı Anadolu’nun Başlıca Halı Merkezlerinde İmal Edilen Halıların Desen ve Kaliteleri Üzerinde Araştırmalar, (Doktora Tezi) İzmir: Ege Üniv. Matb., Ege Üniv. Ziraat Fak. Yay. No:91.
• Karapınar Tülü Carpets. (1989), Hazl.: Ferit Edgü, İstanbul: Ada Yayınları.
• Kaya, M.K. (1999), Milli Saraylar Koleksiyonunda Hereke Dokumaları ve Halıları. İstanbul: T.B.M.M.:illi Saraylar Daire Başkanlığı Yayını.
• Kırşehir Vilayetinde Halıcılık-Kilimcilik-Yapağı-Tiftik (1959), Ankara: Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Matb.,Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Yayını.
• Kırzıoğlu, Neriman Görgünay (1994), Eşme Kilimleri, Ankara: Cantekin Matbaacılık ve Yayıncılık Tic. Ltd. Şti., Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Koç, Mustafa (1954), Isparta Halıcılık Albümü, İstanbul: Şevket Ünal Matbaası.
• Kotan, Vasfi: Türkiye’de Halıcılık (1949), İstanbul: Marifet Basımevi, İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Neşriyatından Seri:2, No:5.
• Küçükerman, Önder (1987), Anadolu’nun Geleneksel Halı ve Dokuma Sanatı İçinde Hereke Fabrikası, Saraydan Hereke’ye Giden Yol, İstanbul.
• Küçükerman, Önder (1990), Batı Anadolu’daki Türk Halıcılık Geleneği İçinde İzmir Limanı ve Isparta Halı Fabrikası, İstanbul: Cömertler Matbaası.
• Küçükkurt, Ülkü: İzmir Etnografya Müzesinde Bulunan Çeşitli Yörelere Ait Halı ve Kilimler (1999), Afyon: Uyum Ajans, Afyon Kocatepe Üniv., Yay. No.22.
• Milletlerarası 1.Türk Sanatları Kongresi (19-24 Ekim 1959 - Ankara), (1962), Hazırlayanlar: Ord. Prof. Dr. Suut Kemal Yetkin, Kamer Ağaoğlu, Mahmut Akok, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk ve İslam Sanatları Tarihi Enstitüsü Yayınları:7.
• Ölçer, Nazan (1988), Türk ve İslam Eserleri Müzesi Kilimler. İstanbul: Çeltüt Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş., Eren Yayıncılık.
• Özbel, Kenan (1949), Anadolu Tefriş Halıları, Ankara: Ulus Basımevi, Kılavuz Kitaplar: 23, El Sanatları: 12.
• Özbel, Kenan (1949), Anadolu Halı Seccadeleri. Ankara: Ulus Basımevi, Kılavuz Kitaplar: 22, El Sanatları: 11.
• Özbel, Kenan (1947), Cicim ve Sili, Ankara, Kılavuz Kitaplar: 17, El Sanatları: 7.
• Özbel, Kenan (1948), Anadolu Kilimleri, Ankara, Kılavuz Kitaplar: 22, El Sanatları: 9.
• Öztürk, Yeşim (1992), Balıkesir-Sındırgı Yöresi Yağcıbedir Halıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Kültür Bakanlığı Yayınları: 1395, Tanıtma Eserleri Dizisi: 20.
• Sümerbank Dergisi Halı Semineri Özel Sayısı (1965), C. 5, S. 49-52, s. 7-10.
• Sümerbank Halı Desenleri Kataloğu (1965), İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
• Tanrıya Adanmış Halılar – Transilvanya Kiliselerinde Anadolu Halıları 1500 – 1750. Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, 19 Nisan – 19 Ağustos 2007. (Katalog)
• Tekçe, E. Fuat (1993), Pazırık, Altaylardan Bir Halının Öyküsü, Ankara: Levent Ofset Matbaacılık ve Yayıncılık Tic. Ltd. Şti., Kültür Bakanlığı Yayınları:1542, Yayınlar Dairesi Başkanlığı Sanat-Sanat Tarihi Dizisi: 64-5.
• Turkish Handwoven Carpets Catalogue No: 1, (1987), Hazl.: Güran Erbek, Ankara: Ünal Ofset, 2. Baskı Mayıs 1992, Sevinç Matb.,
• T.C. Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü.
• Turkish Handwoven Carpets Catalogue No: 2, (1988), Hazl.: Güran Erbek, İstanbul, 2. baskı Haziran 1992. Sevinç Matb., T.C. Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü.
• Turkish Handwoven Carpets Catalogue No: 3, (1990), İstanbul: Ana Basım A.Ş.; 2. baskı (1992), Sevinç Matb., T.C. Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü.
• Turkish Handwoven Carpets Catalogue No: 4, (1990), İstanbul: Ana Basım A.Ş., T.C. Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü.
• Turkish Handwoven Carpets Catalogue No:5. (1995), Ankara: Pelin Ofset Ltd., (Güran Erbek Anısına), T.C. Kültür Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü.
• Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi (Türk Halıları Özel Sayısı), (1984), S. 32.
• Not: Bu sayıda 7-14 Ekim 1984 tarihleri arasında İstanbul’da yapılan 1. Milletlerarası Türk Halı Kongresine sunulan bildirilerden bazılarına yer verilmiştir.
• Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, (27-31 Mayıs 1996 Kayseri), (1998) Hazl.: Dr. Azize Aktaş Yasa, Serap Leloğlu Ünal, Şebnem Ercebeci, Erol Kalender, Ankara: Varan Matbaacılık, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını:155, Kongre ve Sempozyum Bildirileri Dizisi: 11.
• Türkiye’de Halıcılık (1959), Ankara: Doğuş Ltd. Şti. Matbaacılık, Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği.
• Yalman (Yalkın), Ali Rıza (1977), Cenupta Türkmen Oymakları, 2 cilt, Hazl.: Sabahat Emir, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 256, Kültür Eserleri: 14.
• Yetkin, Şerare (1974), Türk Halı Sanatı, İstanbul: Çeltüt Matbaacılık Koll. Şti.; 2. basım (1991), Ankara: Tisa Matbaacılık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları:150, Sanat Serisi: 20.