Alevi Kimliğinin İkircikliği: Azınlık mı Asli Unsur mu?

Yıl 2024, , 1 - 18, 31.05.2024

Berkan Güngör

https://doi.org/10.55119/artuklu.1440342

Öz

Bu çalışma, kozmopolit bir imparatorluğun ardından kurulan Türk ulus devleti Türkiye Cumhuriyeti’nde Alevilerin bir azınlık mı olduğunu yoksa devletin doğal kabul gören asli bir unsuru mu olduğunu tartışmaya açmaktadır. Bu amaçla öncelikle ‘kimlik’, ‘yurttaş’ ve ‘azınlık’ kavramları irdelenmiş, akabinde ulus devletlerin sahneye çıkışlarında ulusları ile nasıl kavuştukları ya da uluslarını nasıl oluşturdukları incelenmiştir. Kavramsal tartışmaların ardından Türkiye Cumhuriyeti devletinde Alevilerin ‘kendi kimlikleri’ ile ne kadar var olabildikleri tartışılmıştır. Dini kimlikleri, etnik kökenleri ve Cumhuriyet’in kuruluş sürecinde verdikleri mücadele ile değerlendirildiğinde Aleviler bu toprakların ve Türkiye Cumhuriyeti’nin asli unsurlarıdır. Bu açıdan ele alındığında Alevi toplumunun asli unsur olarak değerlendirilmesi, aynı zamanda toplum içindeki birlik ve beraberliği pekiştirmek adına önemli bir gerçekliktir. Bir diğer taraftan ise kendi inançlarını, ritüellerini, yaşam tarzlarını özgürce yaşayamama ve kimliklerini özgürce ifade edememe gibi problemler yaşadıkları için ise Aleviler, Türkiye Cumhuriyeti’nde azınlık konumundadırlar. Bu bağlamda, Alevilerin hem asli unsur hem de azınlık olarak değerlendirilmesi, Türkiye'nin karmaşık sosyal yapısındaki çeşitli gerçekliklere işaret etmektedir. Bu gerçeklikleri anlamak ve çözümlemek, toplumsal birliği güçlendirmek, hoşgörüyü arttırmak ve eşitliği sağlamak adına kapsamlı bir toplumsal diyalog ve çaba gerektirmektedir. Bu noktada, Alevi topluluğunun kendine özgü kültürünü, inançlarını ve yaşam tarzlarını özgürce sürdürebilmelerini sağlamak amacıyla daha kapsayıcı bir politika ve hukuki çerçeve oluşturulması önemlidir.

Anahtar Kelimeler

alevi, yurttaşlık, kimlik, azınlık, ulus devlet

THE AMBIVALENCE OF ALEVI IDENTITY: MINORITY OR FUNDEMENTAL ELEMENT?

Öz

This study discusses whether Alevis are a minority in the Republic of Turkey, a Turkish nationstate founded after a cosmopolitan empire, or they are a fundamental element of the state that is accepted as natural. For this purpose, first of all, the concepts of 'identity', 'citizen' and 'minority' were examined, and then how nation-states reunited with their nations or formed their nations when they entered the scene were examined. Following the conceptual discussions, it was discussed how Alevis could exist with their 'own identity' in the Republic of Turkey. Considering their religious identity, ethnic origins and the struggle they gave during the establishment of the Republic, Alevis are the fundamental elements of the Anatolian lands and the Republic of Turkey. Considered from this perspective, considering the Alevi community as a fundamental element is also an important reality in terms of reinforcing unity and solidarity within the society. On the other hand, Alevis are a minority in the Republic of Turkey because they experience problems such as not being able to live their own beliefs, rituals, and lifestyles freely and not being able to express their identities freely. In this context, the evaluation of Alevis as both a fundamental element and a minority points to various realities in Turkey's complex social structure. Understanding and analyzing these realities requires comprehensive social dialogue and effort to strengthen social unity, increase tolerance and ensure equality. At this point, it is important to establish a more inclusive policy and legal framework in order to ensure that the Alevi community can freely maintain their unique culture, beliefs and lifestyle.

Anahtar Kelimeler

Political science and public administration, alevi, citizenship, ıdentity, minority, nation state

Kaynakça

• Referans1 Althusser, Louis. Devletin İdeolojik Aygıtları (5. Baskı). Çev. Yusuf A. ve M. Özışık. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Referans2 Altun, Fermani. "Bir Dışlanma Vardır Ama Aleviler Azınlık Değildir." Yeni Şafak, 13 Ekim 2004. Erişim Adresi: https://www.yenisafak.com/gundem/altun-bir-dislanma-vardir- ama-aleviler-azinlik-degildir-2684217.
• Referans3 Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler (7. Baskı). Çev. İ. Savaşır. İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Referans4 Balandier, Georges. Siyasal Antropoloji (2. Baskı). Çev. D. Çetinkasap. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2016.
• Referans5 Baykal, Doğan. "Aleviler Azınlık Değil, Toplumun Özüdür." Dünya, 20 Temmuz 2008. Erişim Adresi: https://www.dunya.com/gundem/quotaleviler-039azinlik039-degil-toplumun- ozudurquot-haberi-49609.
• Referans6 Bottomore, Tom. "Kırk Yıl Sonra Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar." Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar içinde. Ed. Marshall ve T.M. Bottomore. Çev. A. Kaya. Ankara: Gündoğan Yayınları, 2000, 83-134.
• Referans7 Breuilly, John. "Sunuş." Uluslar ve Ulusçuluk (3. Baskı) içinde. Yaz. E. Gellner. Çev. B. Ersanlı ve G.G. Özdoğan. İstanbul: Hil Yayın, 2018, 13-82.
• Referans8 Demir, Fatma Betül ve İpek, Zehra. Alevilere Yönelik Ayrımcılık Bir Saha Çalışması: İstanbul. İstanbul: İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği, 2015.
• Referans9 Doğan, İsmail. "Azınlık değil, asli unsuruz." Hürriyet, 8 Ekim 2004. Erişim Adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/dehap-ve-aleviler-azinlik-degil-asli-unsuruz- 38654401.
• Referans10 Duman, İlker Hasan."Azınlık Hakları ve Lozan Antlaşması." Türkiye Barolar Birliği Dergisi 57 (2005): 307-321.
• Referans11 Erçe, Cuma. "Talepler belli, sorun eşit yurttaşlık: Aleviliği asla bitiremeyeceksiniz." Birgün, 4 Şubat 2023. Erişim Adresi: https://www.birgun.net/haber/talepler-belli-sorun-esit- yurttaslik-aleviligi-asla-bitiremeyeceksiniz-420094.
• Referans12 Erdem, Tevfik. Sosyoloji Notları (5. Baskı). Antalya: Otorite Kitap, 2020.
• Referans13 Erden, Atilla "Azınlık değil, asli unsuruz." Hürriyet, 8 Ekim 2004. Erişim Adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/dehap-ve-aleviler-azinlik-degil-asli-unsuruz- 38654401.
• Referans14 Geçmez, Ercan. "Kayyım atandı." Euronews, 8 Ekim 2022. Erişim adresi: https://tr.euronews.com/2022/10/08/erdoganin-acikladigi-alevi-cemevleri-baskanligi- projesine-tepki-kayyim-atandi.
• Referans15 Gellner, Ernest. Uluslar ve Ulusçuluk (3. Baskı). Çev. B. Ersanlı ve G. G. Özdoğan. İstanbul: Hil Yayın, 2018.
• Referans16 Giddens, Anthony. Ulus Devlet ve Şiddet (2. Baskı). Çev. C. Atay. İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2008.
• Referans17 Heater, Derek. Yurttaşlığın Kısa Tarihi. Çev. M. Delikara Üst. Ankara: İmge Kitabevi, 2007.
• Referans18 Heywood, Andrew. Siyaset (6. Baskı). Çev. B. B. Özipek, B. Şahin, M. Yıldız, Z. Kopuzlu, B. Seçilmişoğlu ve A. Yayla. İstanbul: Adres Yayınları, 2012.
• Referans19 Heywood, Andrew. Siyaset Teorisine Giriş (10. Baskı). Çev. Hızır Murat Köse. İstanbul: Küre Yayınları, 2019.
• Referans20 Kaleli, Lüfi. "Azınlık değil, asli unsuruz." Hürriyet, 8 Ekim 2004. Erişim Adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/dehap-ve-aleviler-azinlik-degil-asli-unsuruz- 38654401.
• Referans21 Kaya, Ayhan. "Yurttaşlık, Azınlıklar ve Çokkültürlülük." Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar içinde. Ed. A. Kaya. Ankara: Gündoğan Yayınları, 2000, 135-181.
• Referans22 Kışlalı, Ahmet Taner. Siyaset Bilimi. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018.
• Referans23 Kymlicka, Will. Çağdaş Siyaset Felsefesine Giriş (2. Baskı). Çev. Ebru Kılıç. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Referans24 Marshall, Thomas Humphrey. "Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar." Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar içinde. Ed. T.M. Marshall ve T. Bottomore. Çev. A. Kaya. Ankara: Gündoğan Yayınları, 2000, 13-82.
• Referans25 Mutluer, Nil. "Aleviler ve Yeni Merkezileştirme Politikaları." Alternatif Politika 7/2 (2015): 351-368.
• Referans26 Okutan, Çağatay. "Teori ve Uluslararası Metinlerde Azınlık Tanımı." Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 59/2 (2004): 59-75.
• Referans27 Ova, Nalan ve Kubilay, Çağla. "Köşe Yazılarında Azınlık Tartışmaları: 2004 Yılı Avrupa Birliği İlerleme Raporu ve Aleviler." Kültür ve İletişim 14/2 (2011): 99-132.
• Referans28 Özipek, Bekir Berat. "Alevî Sorunu: İmkânlar ve Engeller." Liberal Düşünce 16, no. 63 (2011): 73-85.
• Referans29 Perinçek, Doğu. "Aleviler Azınlık mı?." Aydınlık, 10 Kasım 2013. Erişim Adresi: https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/aleviler-azinlik-mi-5857. PİRHA. "İzmir’de 7 yılda 16 Alevi ailenin evi işaretlendi, 62 mezar tahrip edildi."
• Referans30 Pirha, 18 Aralık 2019. Erişim Adresi: https://pirha.org/izmirde-7-yilda-16-alevi-ailenin-evi- isaretlendi-62-mezar-tahrip-edildi-199974.html/18/12/2019.
• Referans31 Sezer, Zeki. "Aleviler Azınlık Değildir." Milliyet, 4 Eylül 2006. Erişim Adresi: https://www.milliyet.com.tr/siyaset/sezer-aleviler-azinlik-degildir-170260.
• Referans32 Sidanius, Jim. "Ethnicity of National Identity: A Comparison of Three Perspectives." Re-Thinking Democracy in the New Millenium konferansında sunulan bildiri. Houston, Texas, 16-19 Şubat 2000, 1-45.
• Referans33 Solgun, Cafer. Alevilerin Kemalizmle İmtihanı. İstanbul: Hayykitap, 2008.
• Referans34 Tekin, Funda, Türay, Aras ve Yıldırım, Mine. Türkiye’de Din, İnanç veya İnançsızlık Temelli Nefret Suçları (2021 Raporu). İnanç Özgürlüğü Girişimi, 2022. Erişim adresi: https://inancozgurlugugirisimi.org/turkiyede-din-inanc-veya-inancsizlik-temelli-nefret-suclari-2021-raporu-yayimlandi/.
• Referans35 Tunç, Hasan. "Uluslararası Sözleşmelerde Azınlık Hakları Sorunu ve Türkiye." Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 8/2 (2004).
• Referans36 Uluslararası Azınlık Hakları Grubu. Bir Eşitlik Arayışı: Türkiye’de Azınlıklar. Londra: Kavita Graphics, 2007. Uyanık, Zeki. "Son Dönem Türk Sinemasında Alevi Kimliğinin Görünümü." Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 21 (2014): 42-60.
• Referans37 Wallerstein, Immanuel. Dünya Sistemleri Analizi (3. Baskı). Çev. Ender Abadoğlu ve Nuri Ersoy. İstanbul: BGST Yayınları, 2018.
• Referans38 Yılmaz, Ahmet Yusuf ve Erdem, Tevfik "Osmanlı Millet Sistemi ve Milliyetçilik ile İlişkisi." Turkish Studies-Economy 15/4 (2020): 2563-2577.