Bir Zamanlar Anadolu’da’nın Muhtar Sahnesinde Erkekliğin Söylem Analizi

Year 2025, Volume: 3 Issue: 1, 38 - 71, 30.06.2025

Burak Şahin

https://doi.org/10.71313/asa.1621266

Abstract

Nuri Bilge Ceylan’ın yönetmenliğini yaptığı Bir Zamanlar Anadolu’da (2011), erkeklerin bürokrasi, otorite, hiyerarşi, suç ve ölüm ile ilişkisini farklı karakterler üzerinden anlatmaktadır. Ayrıca film erkeklerin dünyasındaki kadın temsillerini sunmaktadır. Filmin hikâyesi bir cesedin aranmasına dayanmakta, bu arayış karakterlerin kendileriyle ve diğer karakterle olan hesaplaşmalarını açığa çıkarmaktadır. Filmdeki ‘muhtar sahnesi’ bir eşik oluşturmakta, bu sahnede hikâyeye dâhil olanlar kahramanların olgulara bakış açılarını anlamamıza yardımcı olmakta ve filmin bir diğer safhaya geçişini sağlamaktadır. Bu çalışmanın amacı, Bir Zamanlar Anadolu’da filminin muhtar sahnesinde yer alan erkeklik performanslarını ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, söylem ile güç arasındaki ilişkiye odaklanan eleştirel söylem analizi kullanılmıştır. Teun A. van Dijk’in söylemi anlamak için oluşturduğu düzeylerden yararlanılarak filmin erkeklerinin bürokrasiden taşra kültürüne, hegemonik erkeklikten iktidar krizlerine kadar yayılan söylem stratejilerine odaklanılmaktadır. Film, erkeklik ideolojisini yaymayı amaçlayan bir propaganda olarak ele alınmamış; yönetmen, senaristler ve kahramanların erkeklik temsillerine yönelik yaklaşımları bağlamında incelenmiştir. Bazı kategoriler aracılığıyla, muhtar sahnesindeki erkeklik söylemine ilişkisel olarak bakmak hedeflenmiştir.

Keywords

toplumsal cinsiyet , erkeklik , hiyerarşi , Nuri Bilge Ceylan , Bir Zamanlar Anadolu’da.

Discourse Analysis of Masculinity in the Mukhtar Scene of Once Upon a Time in Anatolia

Abstract

Directed by Nuri Bilge Ceylan, Once Upon a Time in Anatolia (2011) tells the story of men’s relationship with bureaucracy, authority, hierarchy, crime and death through different characters. Additionally, the film presents representations of women in a men’s world. The story of the film is based on the search for a body, and this search reveals the characters’ reckoning with themselves and the other characters. The “mukhtar scene” in the film acts as a threshold, with the characters introduced in this scene helping us understand the protagonists’ perspectives on the events and leading the film into the next phase. The aim of this study is to reveal the performances of masculinity in the mukhtar scene of Once Upon a Time in Anatolia. For this purpose, critical discourse analysis was used, focusing on the relationship between discourse and power. Utilizing the levels that Teun A. van Dijk created to understand discourse, the focus is on the discourse strategies of the men in the film, ranging from bureaucracy to provincial culture, from hegemonic masculinity to crises of power. The film was not considered as a propaganda aiming to spread the ideology of masculinity; it was examined in the context of the director, scriptwriters and characters’ approaches to the representation of masculinity. Through some categories, it was aimed to look at the discourse of masculinity in the muhtar scene relationally

Keywords

gender , masculinity , hierarchy , Nuri Bilge Ceylan , Once Upon a Time in Anatolia.

References

• Abdulmecid, M. (2023). ‘Mulan’ filminin Çin milliyetçiliği bağlamında söylem analizi. Doğu Asya Araştırmaları Dergisi, 6(12), 1-29.
• Akalın, K. H. (2016). Göğün kraliçesi İsis’in geri dönüşü: Hristiyanlıkta Meryem Ana tapınması. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, (45), 81-107.
• Akca, E. B., & Tönel, E. (2011). Erkek(lik) çalışmalarına teorik bir çerçeve: Feminist çalışmalardan hegemonik erkekliğe. Erdoğan, İ. (Ed.), Medyada hegemonik erkek(lik) ve temsil (s. 11-39). Kalkedon Yayınları.
• Aksakal, E. (2021). Bürokrasi ve erkeklik halleri üzerinden taşra kültürü; Bir Zamanlar Anadolu’da. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 29-48.
• Argın, Ş. (2011). Bir Zamanlar Anadolu’da: Asimetrik şikâyet toplumu, Birikim, (272), 18-25.
• Aydın, D., & Atalay, S. (2021). Hegemonik erkekliğin inşası: İzmir’de ‘daha’ erkeklik. Moment Dergi, 8 (1), 47-65.
• Bayraktar, Ö., & Kaynar, M. K. (2023). Taşrada öteki olmak, milliyetçi-muhafazakâr çerçevenin dışında kalanlar: Karaman örneği. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 25(44), 556- 583.
• Bilis, A. E. (2014). ‘Selam’ filmi örneğinde İslami düşüncenin sinemada temsili. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (21), 9-27.
• Bora, T. (2005). Taşralaşan ve taşrasını kaybeden Türkiye. Bora, T. (Ed.), Taşraya bakmak (s. 37-66). İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P. (2014). Eril tahakküm. (Bediz, Yılmaz Çev.). Bağlam Yayıncılık.
• Certeau, M. (2009). Gündelik hayatın keşfi. (Lale Arslan, Özcan Çev.). Dost Kitapevi.
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal cinsiyet ve iktidar. (Cem, Soydemir Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Connell, R. W. (2000). The men and the boys. Allen & Unwin.
• Chodorow, N. J. (2007). Duyguların gücü: Psikanalizde, cinsiyette ve kültürde kişisel anlam. (Jale Özata, Dirlikyapan Çev.). Metis Yayınları.
• Demez, G. (2011). Armağanın değişen sosyo-kültürel anlamları: Tüketim toplumu bağlamında bir hediyeleşme örneği olarak çiçek gönderme. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 1(2), 87-103.
• Demirel, G. (2016). Toplumsal cinsiyet mağduriyetinde erkek. Kahya, H. (Ed.) 1st.International Scientific Researches Congress Humanity an Social Sciences (s. 254–264). E-Kitap Projesi.
• Diken, B., Gilloch, G. & Hammond, C. (2018). Nuri Bilge Ceylan sineması. (Ahmet Nüvit, Bingöl Çev.). Metis Yayınları.
• Elmacı, T. (2017). Kara film anlatısı olarak Bir Zamanlar Anadolu’da otopsisi. Turkish Studies. 12(21), 265-286.
• Erdoğan, N. (2000). Devleti idare etmek. Toplum ve Bilim, (83), 8-32.
• Ergin Zengin, S. (2021). Av tutkusu: Avlanma, ekofeminizm ve erkeklikler. Moment Dergi, 8(1), 205-226.
• Eriksen, T. H. (2002). Ethnicity and nationalism: Anthropological perspectives. Pluto Press.
• Gal, S. (1995). Language and the ‘arts of resistance’. Cultural Anthropology, 10(3), 407-424.
• Goodwin, G. A., & Scimecca, J. A. (2015). Klasik sosyolojik teori: Sosyolojinin vaadinin yeniden keşfi. (Hasan, Güven Çev.). Say Yayınları.
• Günay, İ. E. (2022). Van Dijk’in eleştirel söylem analizi bağlamında Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki savaşa ilişkin Le Monde ve Le Figaro’da kullanılan haber başlık ve girişlerinin analizi. Aksaray İletişim Dergisi, 4(1), 46-65.
• İpek, Ö. (2023). Bir Zamanlar Anadolu’da filmini belirsizlik duygusu üzerinden okumak. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(3), 918-928.
• Kaba, S. (2019). Ölü bedenin politikası: ‘Bir Zamanlar Anadolu’da’da abject karşılaşmaları. Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, 6(17), 2-17.
• Kale, E. (2018). Yeni Türk sinemasında anlatı bağlamında sinemasal bir mekân olarak taşra: ‘Bir Zamanlar Anadolu’da’ örneği. Turkish Studies Social Sciences, 13(10), 857-874.
• Kaplan, T. (2016). Varoluşsal bir yolculuk: Bir Zamanlar Anadolu’da. SineFilozofi Dergisi, 1(2), 125-146.
• Kara, O. (2021). Hegemonik erkeklik iktidarının her yerdeliği: Kelebekler ve Bizi Hatırla. Moment Dergi, 8(1), 188-204. Kesal, E. (2014). Evvel zaman. İthaki Yayınları.
• Kimmel, M. S. (2005). The gender of desire: Essays on male sexuality. State University of New York Press.
• MacInnes, J. (1998). The end of masculinity: The confusion of sexual genesis and sexual difference in modern society. Open University Press.
• Messerschmidt, J. W. (2019). Hegemonik erkeklik: Formülasyon, yeniden formülasyon ve genişleme. (Kolektif, Çev.). Özyegin Üniversitesi Yayınları.
• Monaghan, L., & Atkinson, M. (2014). Challenging myths of masculinity: Understanding physical cultures. Ashgate Publishing Limited.
• Mosse, G. L. (1996). The Image of man: The Creation of modern masculinity. Oxford University Press.
• Nişanyan Sözlük. (2017, 6 Eylül). Klark. Erişim tarihi: Ekim 21, 2024, https://www.nisanyansozluk.com/kelime/klark.
• Özgül, G. E., & Tahan, K. (2014). Bir ceset arayışı olarak hatırlamanın eleştirisi: Bir Zamanlar Anadolu’da zaman, mekân ve gerçeklik. Global Media Journal: TR Edition, 4(8), 241-259.
• Öztürk, A. B. (2020). Bebekten katile erkeklik: Kadına şiddet uygulayan erkekler. Nika Yayınevi.
• Parsa, A. F. & Akmeşe, Z. (2012). Nuri Bilge Ceylan sinemasında anlatı kodları ve arketipler: ‘Bir Zamanlar Anadolu’da’ (1-10), 13. Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler Konferansı: Sinema ve Bellek, İstanbul, Türkiye.
• Peksel, Ö. (2012). Women in new Turkish cinema: An analysis of ‘Climates’, ‘Three Monkeys’ and ‘Once upon a time in Anatolia’ [Master’s Thesis]. Stockholm University.
• Perkün, D. G. (2019). Hayalet kadınlar: Bir Zamanlar Anadolu’da ve Abluka filmleri üzerinden Türkiye’nin yeni yönetmen sinemasında kadın temsili. (Tez No. 555541) [Yüksek Lisans tezi, Kadir Has Üniversitesi ]. YÖK Tez Merkezi.
• Sakallı, N., & Türkoğlu, B. (2019). ‘Erkek’ olmak ya da olmamak: Sosyal psikolojik açıdan erkeksilik/erkeklik çalışmaları. Türk Psikoloji Yazıları, (22), 52-76.
• Sallan Gül, S. & Kahya Nizam, Ö. (2021). Sosyal bilimlerde içerik ve söylem analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42(1), 181-198.
• Schnapper, D. (2005). Sosyoloji düşüncesinin özünde öteki ile ilişki. (Ayşegül, Sönmezay Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Scott, J. C. (1995). Tahakküm ve direniş sanatları: Gizli senaryolar. (Alev, Türker Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Selek, P. (2018). Sürüne sürüne erkek olmak. İletişim Yayınları.
• Sim, Ş., & Göncü, S. (2019). Milliyetçilik bağlamında Bahoz/Fırtına filminin söylem analizi. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 327-352.
• Simmel, G. (2008). Bireysellik ve kültür. (Tuncay, Birkan Çev.). Metis Kitap.
• Slattery, M. (2008). Sosyolojide temel fikirler. (Kolektif, Çev.). Sentez Yayıncılık.
• Şah, U. (2020). Eleştirel söylem analizi: Temel yaklaşımlar. Kültür Araştırmaları Dergisi, (7), 210-231.
• Tunalı, D. (2014). Hareketli durağanlık izlenimi: Bir Zamanlar Anadolu’da. Yedi, Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, (11), 39-51.
• Türköne, M. (1989). Eski Türk toplumunun cinsiyet kültürü. Ark Yayınevi.
• Ugur, Z. B. (2024). Türkiye’de kadınlar mı erkekler mi daha mutlu? Değerlerin ve sosyal baskı hissinin rolü. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, (29), 31-47.
• van Dijk, T. A. (2003a). Critical discourse analysis. Schiffrin, D., Tannen, D. & Hamilton, H. E. (Eds.), The handbook of discourse analysis (s. 352-371). Blakwell Publishing.
• van Dijk, T. A. (2003b). Söylem ve ideoloji: Çokalanlı bir yaklaşım. Çoban, B. & Özarslan, Z. (Ed.), Söylem ve ideoloji (s.13-112). Su Yayınları.
• Yetimova, S. & Aslan, M. (2018). Nuri Bilge sinemasının uluslararası basındaki eleştirileri üzerine bir söylem analizi: Bir Zamanlar Anadolu’da örneği. Asya Studies, (5), 73-86.
• Yıldırım, C. (1997). Bilimsel düşünme yöntemi. Bilgi Yayınevi.
• Zengin, A. (2011). İktidarın mahremiyeti: İstanbul’da hayat kadınları, seks işçiliği ve şiddet. Metis Yayınları.