İslam Aile Hukukunda Kocanın Hapsinin Boşanmaya Etkisi

Year 2025, Volume: 1 Issue: 5, 131 - 147, 31.10.2025

Muhammed Fatih Turan

Abstract

İslam Hukukunda evliliğin sonra erdirilmesi hem fert hem de sosyal düzeni ilgilendirdiğinden üzerinde titizlikle durulan mevzulardan biri olmuştur. Evliliğin sürekliliği için eşlere karşılıklı sorumluluklar yükleyen İslam, zaruret bulunmadıkça keyfi uygulamalarla evliliği sona erdirecek davranışlarda bulunulmasını tasvip etmemiştir. Her ne kadar İslam’da ideal olan, evlilik akdinin ömür boyu devam etmesi olsa da tüm çabaların sonuçsuz kalması ve evliliğin çekilmez bir yük, katlanılmaz bir hal alması durumunda boşanma yolları açık tutulmuş, kâğıt üzerinde evli olan ancak aralarında sevgi ve bağlılığın söz konusu olmadığı, gönül ve bedenlerin ayrı olduğu evlilikler tasvip edilmemiştir. Evliliklerin sona ermesinde en başta gelen nedenlerden biri şiddetli geçimsizlik olsa da bazen evliliğin gerektirdiği hak ve yükümlülüklerin taraflarca yerine getirilmemesi de boşanmaya sebep olabilmektedir. İslam hukukunda kocanın tek taraflı iradesiyle boşama hakkı bulunduğu halde, kadının bu şekilde bir boşama yetkisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, kadının boşanma imkânı bütünüyle engellenmemiş; muhâlea, tefvîz-i talâk ve kaza-i boşama (tefrik) gibi çeşitli yollarla evliliğin sona erdirilmesine imkân tanınmıştır. Böylece boşama yetkisi yalnızca erkeğin keyfî tasarrufuna bırakılmamış, kadının da belirli şartlar altında evliliği sona erdirme hakkı korunmuştur. Kocanın kaybolması, nafaka sağlamaması, cinsel rahatsızlığı ya da iyileşmesi umut edilemeyen bir rahatsızlığının bulunması, hapsedilmiş olması fukaha arasında tartışmalı olmakla birlikte genel olarak boşanma sebeplerinden sayılmıştır. Çalışmamızın da konusunu teşkil eden kocanın hapsedilmesinin boşama sebebi olup olamayacağı meselesi fıkıh kitaplarında geniş bir şekilde ele alınmamış, daha çok mefkud ve gaib kocanın durumu ile ilgili bilgiler verildiği ve bu bilgilere kıyasen kocanın hapsinin ele alındığı müşahede edilmiştir. Fıkıh kaynaklarında yapılan araştırmalarda bu konuda iki farklı görüşün ortaya çıktığı görülmüştür. Hanefiler kaza-i boşama huşundaki genel kanaatlerine paralel olarak kocanın hapsi durumunda kadının mahkemeden boşanma talebinde bulunamayacağını ifade etmiş, Şafiilerin de bu konuda Hanefilerle aynı kanaati paylaştıkları anlaşılmıştır. Malikiler ve bazı Hanbeli fakihlerinin ise mefkud ve gaib koca hakkındaki görüşlerine uygun olarak kadının bu durumda boşanma talebinde bulunabileceği görülmüştür.

Öne Çıkanlar
• Bu çalışma İslam Hukukunda kocanın hapsi gerekçesiyle kadının boşanma hakkını ele almaktadır.
• Mâlikî ve Hanbelî mezhebi kocasının hapsedilmiş olmasını gerekçe göstererek kadının boşanma davası açabileceğini ve mahkeme tarafından boşanmaya hükmedileceğini savunmaktadır.
• Hanbelîler bu şekildeki bir boşamayı hukuki sonucu itibarıyla fesih kabul ederken, Mâlikîler bir bâin talak saymaktadır.
• Hanefiler ve Şafiiler hangi sebeple olursa kocanın evden ayrı kalması gerekçesiyle kadının boşanma talebine sıcak bakmamaktadır.
• Ülkemizde ve bazı İslam ülkelerinde kocası hapsedilmiş kadının belirli şartlar dahilinde boşama hakkının bulunduğu kabul edilmektedir.

Atıf Bilgisi (ISNAD)
Turan, Muhammed Fatih. “İslam Aile Hukukunda Kocanın Hapsinin Boşanmaya Etkisi”. ÂSÂR Akademik Dinî Araştırmalar Dergisi 1/5 (Ekim 2025), 131-147. https://doi.org/10.5281/zenodo.17416522

Keywords

İslam Hukuku , Evlilik , Hapis , Boşama , Kaza-i Boşama

Ethical Statement

Bu makale, özgün bir çalışma olup; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik, ilke ve kurallarına uygun davranılmıştır.

The Effect of the Husband’s Imprisonment on Divorce in Islamic Family Law

Abstract

In Islamic law, the termination of marriage has been regarded as a matter of great importance since it concerns both the individual and social order. Islam, which imposes mutual responsibilities on spouses for the continuity of marriage, does not approve of arbitrary actions that would dissolve the marital bond unless there is a state of necessity. Although the ideal in Islam is for the marriage contract to last a lifetime, when all efforts prove fruitless and the marital relationship becomes an unbearable burden, divorce is permitted. Marriages that exist only on paper, without love and affection, where hearts and bodies are separated, are not endorsed. While one of the primary causes of divorce is severe discord between spouses, the failure to fulfill marital rights and obligations can also lead to dissolution. In Islamic law, while the husband has the unilateral right to divorce, the wife does not hold such authority. Nevertheless, her right to divorce has not been entirely denied; through mechanisms such as khulʿ (mutual divorce with compensation), tafwīḍ al-ṭalāq (delegation of the right of divorce), and judicial divorce (tafrīq), she has avenues to terminate the marriage. Thus, the right to dissolve the marriage has not been left solely to the husband’s discretion; rather, under certain conditions, the wife has also been granted the right to end the marital bond. The absence of the husband, his failure to provide maintenance, impotence, incurable illness, or imprisonment have, though debated among jurists, generally been considered valid grounds for divorce. The issue that constitutes the subject of our study—whether the husband’s imprisonment may be regarded as a legitimate cause for divorce—has not been elaborated extensively in the classical works of Islamic jurisprudence. Instead, discussions are often connected to the rulings concerning the missing (mafqūd) or absent (ghāʾib) husband, and by analogy, applied to the case of imprisonment. Research in the juristic sources shows that two main opinions emerged. The Ḥanafīs, in line with their general stance on judicial divorce, held that the wife cannot seek dissolution from a court if her husband is imprisoned; the Shāfiʿīs are also understood to share this view. On the other hand, the Mālikīs and some Ḥanbalī scholars, consistent with their rulings regarding the missing and absent husband, allowed the wife in such a situation to petition for divorce.

Highlights
• This study examines the wife’s right to divorce on the grounds of the husband’s imprisonment in Islamic law.
• The Mālikī and Ḥanbalī schools maintain that a wife may file for divorce on the grounds of her husband’s imprisonment, and that the court may grant the dissolution of the marriage.
• The Ḥanbalīs regard such a dissolution as fasakh (annulment) in its legal effect, whereas the Mālikīs consider it a bāʾin ṭalāq (irrevocable divorce).
• The Ḥanafīs and Shāfiʿīs do not accept the wife’s request for divorce on the grounds of the husband’s absence from the home, regardless of the reason.
• In our country and in some Islamic states, it is recognized that a wife has the right to seek divorce on the grounds of her husband’s imprisonment, under certain conditions.

Citation (ISNAD)
Turan, Muhammed Fatih. “The Effect of the Husband’s Imprisonment on Divorce in Islamic Family Law”. ÂSÂR Akademik Dinî Araştırmalar Dergisi 1/5 (Ekim 2025), 131-147. https://doi.org/10.5281/zenodo.17416522

Keywords

Islamic Law , Marriage , Imprisonment , Divorce , Judicial Divorce

Ethical Statement

This article is an original work, and all stages of its preparation, including data collection, analysis, and presentation of information, have been conducted in accordance with scientific ethical principles and standards. It is not subject to ethical approval.

References

• Acar, H. İbrahim. İslam Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi. Erzurum: EKEV Yay., 2000.
• Acar, “Tefrik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/ 277-279. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Adevî, Ali b. Ahmed es-Saîdî. Hâşiyetü’l-Adevî alâ şerhi’l-Huraşî bi hâmişi şerhi’l-Huraşî. thk. Yusuf eş-Şeyh. Beyrut: Dâru’l-Fıkr, 1412.
• Aslan, Mehmet Selim. İslam Aile Hukuku.Bursa: Emin Yayınları, 2022.
• Aslan, Nasi. “Kur’ân ve Sünnete Göre Sanık ve Mahkûm Hakları”. Kur’ân ve Sünnete Göre Temel İnsan Hakları. ed. Muhsin Demirci. 531-557. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/397-401. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Aydın, Mehmet Akif. “Liân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/172-173. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Bardakoğlu, Ali. “İstishâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/376-381. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Cündî, Halil b. İshâk. Muhtasaru Halîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
• Derdir, Ebu’l-Berekât Ahmed b. Muhammed. Şerhü’l-kebir alâ muhtasari Halîl. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fıkr, ts. Ebû Yûsuf, Yakûb b. İbrahim. Kitabü’l-harâc. Umman: y.y., 2009.
• Ebû Zehra, Muhammed. Ahvâli’ş-şahsiyye. Kahire: Dâru’l-Fıkri’l-Arabî, 2005.
• Ersöz, Oğuz. “Suç İşleme ve Haysiyetsiz Hayat Sürme Sebebiyle Boşama”. Hukuk Fakültesi Dergisi 4/2 (Aralık 2018), 111-146.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullāh b. Ömer b. Îsâ. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. nşr. Halîl Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Döndüren, Hamdi. “Îlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/61, 62. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Dural, Mustafa, Aile Hukuku. İstanbul: Filiz Kitapevi, 2001.
• el-Fetâva’l-Hindiyye. 6 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ, 1310.
• Gözübenli, Beşir. “Mefkûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/353-356. Ankara: TDV Yayınları, 2003. Hallâf, Abdu’l-Vehhâb. Ahkâmu’l-ahvâli’ş-şahsiyye. Beyrût: Dâru’l-Fıkr, 1971.
• İbn Rüşd, Muhâmmed b. Ahmed b. Muhâmmed, Bidayetü’l-müctehid nihayetü’l-müktasid. 4 Cilt. Mısır: Mektebetu Mustafa, 1975/1395.
• İbnu’l-Humâm, Kemâluddîn, Muhâmmed b. Abdulvâhîd es-Sivâsî, Şerhu fethi’l-kadir. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fıkr, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhâmmed Muvaffâkuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî, el-Muğni. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fıkr, 1405.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn el-Hanefî. el-Bahrû’r-râik şerhu kenzi’d-dekâîk. 7 Cilt. Beyrût: y.y., ts.
• İbn Müflih Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed, el-Furû' ve bi zeylîhi tashîhi'l-furû. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003/1424.
• İmam Malik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes, Muvatta. Beyrut: Dâru’t-Turâsi’l-Arabî, 1316.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâiu’s-senai’ fi tertibi’ş-şerâi. 6 Cilt. Beyrût; Dâru’l-Kitâbu’l-Arabî, 1982.
• Köprülü, Bülent- Kaneti, Selim, Aile Hukuku. İstanbul: Özdem Kardeşler Matbaası, 1985/1986.
• Merdâvî, Ebu’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed. el-İnsâf fî ma'rifeti'r-râcih min el-hilâf. 30 Cilt. Mısır: y.y., 1995/1415.
• Merginânî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr Abdilcelil, el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedi. 4 Cilt. İstanbul: y.y., 1986.
• Mevsılî, Ebu’l-Fadl Mecduddîn Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyar li ta’lili’l-muhtar, thk. Abdullatif, Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005/1426.
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kāsım. et-Tâc ve’l-iklîl ʿalâ muḫtaṣarı Ḫalîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994, 1416.
• Oğuzman, Kemal – Oğuzoğlu, Cahit. Medeni Hukuk I Şahsın Hukuku. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası, 1985.
• Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi. haz. Orhan Çeker. Konya; Mehir Vakfı Yayınları, 2026.
• Öztan, Bilge. Aile Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2015.
• Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ebi’l-Abbas Ahmed b. Hamza. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l- minhâc. 8 Cilt. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduh, 1967.
• San’anî, Muhammed b. İsmail. Sübülü’s-selâm şerhü bulûği’l-merâm. 9 Cilt. Suudi Arabistan; Dâru’l-İbni’l-Cevzi,1433.
• Saymen, Ferit H.- Elbir, Halid K. Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku. İstanbul: Hak Kitapevi, 1957.
• Semerkandi, Alâeddin. Tuhfetu’l-fukaha. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984/1405.
• Sehnûn, Abdusselâm b. Said et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ahkâmu’l-usre fî’l-İslâm. Beyrut: ed-Dâru’l-Camiiyye, 1983.
• Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1431.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. el-Muhezzeb. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995/1416.
• Şirbinî, Muhammed el-Hâtib. Muğni’l-muhtaç ilâ marifeti meâni elfâzi’l-minhâc. 4 Cilt. Mısır: y.y., 1958. Tekinay, Selahattin Sulhi. Türk Aile Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1990.
• Turan, M. Fatih. “Hanefilerin Kinâyi Sözlerle Yapılan Boşamaları Bâin Talak Sayması Üzerine Bir Analiz”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi (2016), 421-442.
• Uyanık, M. Zeki. “İslam Hukukunda Mahkûmun Hakları ve Mahkûma Yapılacak Muamele”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 27 (Nisan 2016), 331-391.
• Yaman, Ahmet. İslam Aile Hukuku. Konya: Yediveren Yayınları, 2002.
• https://afakneswiah.org/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AD%D9%88%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84/ (Erişim 6 Mayıs 2025).
• https://antislaverylaw.ac.uk/wp-content/uploads/2019/08/Jordan-Personal-Status-Law.pdf (Erişim 6 Mayıs 2025).
• https://el-borai.com/wp-content/uploads/2014/03/Personal-Status-Law.pdf (Erişim 7 Mayıs 2025). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4721&MevzuatTur=1&MevzuatTertip= (Erişim 1 Mayıs 2025). https://www.yargininnabzi.com/uzun-sureli-hapis-cezasi-bosanma-sebebidir/2804/ (Erişim 5 Mayıs 2025).