Karşıt Kamusal Alan Olarak Gecekondu ve Toplumsal Hareketlere Türk Sinemasından Bakmak

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 589 - 612, 30.03.2023

Esra Güngör Kılıç

https://doi.org/10.11616/asbi.1219052

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin 1970’li yıllarında yaşanan gecekondulaşmayı karşıt kamusal alanlar olarak konumlandırarak, sinemanın imgeleri aracılığıyla gecekondularda gerçekleşen yıkıma karşı direniş pratiklerini toplumsal hareketler literatürüne içkin kavramlarla analiz etmek; sosyal bir anlam yaratmaktır. Bu amaca yönelik olarak öncelikle, sosyolojik bir olgu olarak iç göç ve gecekondulaşmaya değinilmiştir. Bu bağlamdan yola çıkılarak, gecekondulaşmanın kent çeperlerinde meydana getirdiği kendilerine içkin kamusal alanlar, karşıt kamusal alan literatürü içerisinden değerlendirilmiştir. Kültürel bir ürün olarak sinemanın toplumsal olan ile ilişkisi sonucunda gecekondu hareketlerine dair görünür kıldığı direniş pratiklerinin incelenmesinde ise sosyolojik film analizi kullanılmıştır. Filmlerin analizinden elde edilen bulgular ışığında, gecekondu bölgelerinde yaşayanların toplumsal hareketler açısından birbirinden farklılaşan eylem/direniş örnekleri gösterdiğine ulaşılmıştır. Filmlerde açığa çıkan ortak vurgu ise bireysel olarak başlayan direnişin toplumsal bir sürece dönüşme potansiyelini barındırdığıdır.

Anahtar Kelimeler

İç göç, gecekondulaşma, karşıt kamusal alan, toplumsal hareketler, sinema

Looking at the Slum as Counter-Public Sphere and Social Movement from Turkish Cinema

Öz

The aim of this study is to position the slums in Turkey in the 1970s as opposite public spaces and to analyze the practices of resistance against the destruction that took place in the slums through the images of the cinema with the concepts inherent in the social movements literature; to create a social meaning. For this purpose, first of all, internal migration and squatting as sociological phenomena were addressed. Based on this context, the public spheres that shantytowns create in the city periphery are evaluated within the context of counter-public sphere literature. As a cultural product, the sociological film analysis was used to examine the practices of resistance that cinema epitomized as a result of its relationship with social reality. In light of the findings obtained from the analysis of the films, it has been concluded that the people living in the slum areas show different examples of act/resistance in terms of social movements. The common emphasis revealed in the films is that the resistance that starts as an individual has the potential to turn into a social process.

Anahtar Kelimeler

Internal migration, slums, social movements, cinema, Counter-Public Sphere

Kaynakça

• Arslan, U. T. (2005). Bu Kâbuslar Neden Cemil? Yeşilçam’da Erkeklik ve Mazlumluk. İstanbul: Metis
• Ayyıldız, E. ve Taşbaşı, K. (2014). Kentsel Kamusal Mekânlarda Toplumsal Hareketler ve Eylem Pratikleri: İletişim Bilimleri Açısından Otorite Mekânlarına Müdahale Olarak Dink Eylemleri, İleti-ş-im, 21, s. 79-102.
• Bahçe, S. ve Eres, B. (2012). İktisadi Yapılar, Türkiye ve Değişim, (Der.: F. Alpkaya ve B. Duru), 1920'den Günümüze Türkiye'de Toplumsal Yapı ve Değişim, (2. Baskı), s. 17-70, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Benhabib, S. (1996). Müzakereci Bir Demokratik Meşruiyet Modeline Doğru, (Der.: S. Benhabib), Demokrasi ve Farklılık, s. 101-139, İstanbul: Demokrasi Kitaplığı.
• Brecher, J., Costello Tim ve Smith, B. (2002). Aşağıdan Küreselleşme, (Çev.: B. Kurt, Z. Kutluata, Ş. Özgün ve A. Yıldırım), İstanbul: Aram.
• Castells, M. (1977). The urban question. London: Arnold
• Castells, M. (1997). Kent, Sınıf, İktidar, (Çev.: A. Erendil), Ankara: Bilim ve Sanat.
• Castells, M. (2006). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür- Cilt 2 Kimliğin Gücü, (Çev.: E. Kılıç), İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Coşkun, M. K. (2004). Eski ve Yeni Toplumsal Hareketler: Türkiye’de Demokratik Açılımlar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Ankara.
• Coşkun, M. K. (2006). Toplumsal Hareketler ve Proleter Kamusal Alan, Ekonomik Yaklaşım, 17(60-61), s. 143-155.
• Çayır, K. (1999). Toplumsal Sahnenin Yeni Aktörleri: Yeni Sosyal Hareketler, (Ed.: S. Özburun), Yeni Sosyal Hareketler, s. 13-34, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Çiçekli, B. (2013). Açıklamalı Göç ve İltica Hukuku Terimleri Sözlüğü. (Basım yeri belirtilmemiş).
• Çoban, B. (2009a). Yeni Toplumsal Hareketler, Sınıf Mücadelesi ve Ütopya. (Haz.: B. Çoban.), Yeni Toplumsal Hareketler, s. 9-42, İstanbul: Kalkedon.
• Çoban, B. (2009b). Toplumsal Hareketler ve Radikal Medya, (Haz.: B. Çoban.), Yeni Toplumsal Hareketler, s. 43-62, İstanbul: Kalkedon.
• Çoban, S. (2009). Yeni Toplumsal Hareketler ve İktidar Sorunu, (Haz.: B. Çoban.), Yeni Toplumsal Hareketler, s. 175-190, İstanbul: Kalkedon.
• Davis, M. (2007). Gecekondu Gezegeni, (Çev.: G. Koca). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• De Certeau, M. (2009). Gündelik Hayatın Keşfi- 1: Eylem, Uygulama, Üretim Sanatları, (Çev.: L.A. Özcan), Ankara: Dost.
• Diken, B. ve Laustsen, B. C. (2011). Filmlerle Sosyoloji, (Çev.: S. Ertekin), İstanbul: Metis
• Dorsay, A. (2005). Cüneyt Arkın; https://www.sabah.com.tr/yazarlar/pazar/dorsay/2005/01/16/cuneyt_arkin. Erişim Tarihi: 20.01.2019
• Ekşioğlu Sarılar, N. B. ve Akaydın Aydın, A. (2021). Başlarken… (Ed.: N. B. Ekşioğlu Sarılar& A. Akaydın Aydın), Toplumsal Hareketler ve Sinema. İstanbul: Urzeni Yayınevi. s. 7-18.
• Erdemir, F. (2011). Türk Sinemasında İşçi Hareketlerinin Temsili: “Karanlıkta Uyuyanlar” ve “Diyet”, (Ed.: G. Işık.), Toplumsal Hareketler- Politikadan Edebiyata, Sanattan Sinemaya, Medyadan Toplumsal Algıya Teorik ve Pratik Analizler ve Yansımalar. Ankara: Nobel, s. 201-254.
• Erdoğan, N. (1998). Demokratik Soldan Devrimci Yol’a: 1970’lerde Sol Popülizm Üzerine, Toplum ve Bilim, 78, Güz, s. 22-37.
• Ersoy, M. (1985). Göç ve Kentsel Bütünleşme. Ankara: A.Ü. S.B.F. ve Basın Yüksekokulu Basımevi.
• Gökçe, B. (1994). Türkiye’de Gecekondu Gerçeği ve Gecekondu Ailesi, (Haz.: S. Altuntek ve S. Aydın), HUMANA/ Bozkurt Güvenç'e Armağan. Ankara: Kültür Bakanlığı, s. 269-284.
• Gökmen, E. (2022). Gündelik Yaşamın Sinemada Örgütlenişi: Küçük Şeyler Filmi Üzerine Bir Analiz. Erciyes İletişim Dergisi, 9 (1), 421-447.
• Güçhan, G. (1991). Toplumsal Değişme ve Türk Sineması -Kente Göç Eden İnsanın Türk Sinemasında Değişen Profili, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Güngör, N. (2009). Arabesk: Sosyokültürel Açıdan Arabesk Müzik. Ankara: Bilgi.
• Habermas, J. (2018). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. (Çev.: M. Sancar ve T. Bora). İstanbul: İletişim.
• Hansen, M. (2015). Yirmi Yılın Ardından Negt ve Kluge'nin “Kamusal Alan ve Tecrübe”si: Değişken Karışımlar ve Genişlemiş Alanlar, (Der.: M. Özbek), Kamusal Alan, s. 141-178, İstanbul: Hill.
• Işık, E. (2007). Türk Sinemasında Sansür; http://blog.milliyet.com.tr/turk-sinemasinda-sansur/Blog/?BlogNo=54925. Erişim Tarihi: 18.01.2019
• Işık, G. (2010). Medyada “Yeniden Üretilen” Cumhuriyet Mitingleri, Gazi İletişim, Kuram ve Araştırma Dergisi, Güz, Sayı: 31, s. 29- 58.
• Işık, G. (2011). Toplumsal Hareketler: Tarih-Kuram ve Kapsam, (Ed.: G. Işık), Toplumsal Hareketler- Politikadan Edebiyata, Sanattan Sinemaya, Medyadan Toplumsal Algıya Teorik ve Pratik Analizler ve Yansımalar, s. 1-44, Ankara: Nobel.
• Işık, G. (2014). Toplumsal Hareketler ve Türkiye’deki İzdüşümleri, (Ed.: L. Sunar), Türkiye'de Toplumsal Değişim, s. 229-260, Ankara: Nobel.
• İçduygu A., Sirkeci İ. ve Aydıngün İ. (1998). Türkiye’de İçgöç ve İçgöçün İşçi Hareketine Etkisi. Türkiye’de İçgöç. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, s. 207-244.
• Jasper, J. M. (2002). Ahlaki Protesto Sanatı, (Çev.: S. Öner). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Johnston, H. Larana, E. ve Gusfield, J.R. (1999). Kimlikler, Şikâyetler ve Yeni Sosyal Hareketler, (Ed.: S. Özburun), Yeni Sosyal Hareketler, s. 131-168, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Kabadayı, Lale. (2013). Film Eleştirisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kalouche, F. ve Mielants, E. (2008). Dünya Sisteminin ve Sistem Karşıtı Hareketlerin Dönüşümü: 1968-2005, (Der.: W. G. Martin), (Çev.: D. Keskin), Toplumsal Hareketler (1750-2005)- Dipten Gelen Dalgalar, s. 219-282, İstanbul: Versus.
• Karpat, H. K. (2003). Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm, (Çev.: A. Sönmez). Ankara: İmge Yay.
• Kuyucak Esen, Ş. (2010), Türk Sinemasının Kilometre Taşları, İstanbul: Agora.
• Landsberg, A. (2003). Prosthetic memory: the ethics and politics of memory in an age of mass culture, (Ed.: P.Grainge), Memory and Popular Film, s. 145-161, Manchester: Manchester University Press.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi, (Çev.: I. Ergüden). İstanbul: Sel Yay.
• Liebman, S. (2015). Alexander Kluge İle Söyleşi, (Der.: M. Özbek), Kamusal Alan, s. 763-803, İstanbul: Hill.
• Malkoç, E. S. (2013). Yeni Toplumsal Hareket Olgusu ve Türkiye’de 1980 Sonrası Yeni Toplumsal Hareketler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Sakarya.
• Melucci, A. (2004). Toplumsal Hareketler ve Günlük Hayatın Demokratikleşmesi, (Der.: J. Keane), Sivil Toplum ve Devlet Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar, (Çev.: L. Köker), s. 271-288, Ankara: Yedikıta Yayınları.
• Negt O. ve Kluge A. (2015). “Kamusal Alan ve Tecrübe”ye Giriş, (Der.: M. Özbek), Kamusal Alan, s. 133-140, İstanbul: Hill.
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsa Araştırma Yöntemleri 1. Cilt, (Çev.: S. Özge), (7. Baskı), Ankara: Yayınodası.
• Özbek, M. (2006). Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbek, M. (2015). Kamusal Alanın Sınırları, (Der.: M. Özbek), Kamusal Alan, s. 21-90, İstanbul: Hill.
• Özden, Z. (2004). Film Eleştirisi. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• Özgüç, Agâh. (2012). Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü. İstanbul: Horizon International.
• Öztürk, M. (2004) Türk Sinemasında Gecekondular. European Journal of Turkish Studies, Thematic Issue N°1 - Gecekondu, URL: http://www.ejts.org/document94.html.
• Scott, James C. (1995). Tahakküm ve Direniş Sanatları: Gizli Senaryolar, (Çev.: A. Türker), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Suner, A. (2006). Hayalet Ev: Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. İstanbul: Metis
• Sustam, E. (2009). Küresel Kapitalizm Çağında Yeni Sosyal Hareketleri Okumak: Küresel Travma, Kriz Toplumu ve Favelas'lar! (Haz.: B. Çoban), Yeni Toplumsal Hareketler, s. 91-146, İstanbul: Kalkedon.
• Tekeli, İ. (2008). Göç ve Ötesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Touraine, A. (1999). Toplumdan Toplumsal Harekete, (Ed.: S. Özburun), Yeni Sosyal Hareketler, s. 35-52, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• TSA (Türk Sineması Araştırmaları), (t.y.). “1975-1980 yılları arasında çekilen Türk Filmleri”, https://www.tsa.org.tr/tr/arama/detaylifilm/1?Name=&pageIndex=2&OrderType=ASC&SearchType=1&startDate=1975&finishDate=1980. Erişim tarihi: 10.12.2022
• Tugen, B. (2011). Türk Sineması’nda Düşünce Oluşumu: 1960-1980 Dönemi Yönetmenleri ve Filmleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo-Televizyon Anabilim Dalı, Radyo-Televizyon Bilim Dalı, Konya.
• TUİK. (t.y). Şehir ve köy nüfusu, 1927-2000. www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=202. Erişim Tarihi: 25.12.2018
• Yeğin, M. ve Tanok, M. T. (2014). Kent Reformu ve Yeni Gecekondu Hareketi. Ankara: NotaBene.
• Yıldız, E. (2008). Gecekondu Sineması. İstanbul: Hayalet Kitap.
• Yılmaz Aslantürk, A. (2021). Ontolojik Yaklaşımda Mahallenin Fragmanına Sultan Filmi Üzerinden Bakmak. Sinefilozofi Dergisi, Özel Sayı (3), 455-471. https://doi.org// 10.31122/sinefilozofi.871383.
• Young, İ. (1996). İletişim ve Öteki: Müzakereci Demokrasinin Ötesinde, (Der.: S. Benhabib), Demokrasi ve Farklılık, s. 174-196, İstanbul: Demokrasi Kitaplığı.
• Yörükhan, T. (2006). Gecekondular ve Gecekondu Bölgelerinin Sosyo-Kültürel Özellikleri. Ankara: Nobel.