From Food Security to Food Sovereignty: Agricultural Foreign Trade

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 1174 - 1193, 31.07.2025

Akif Dincer

https://doi.org/10.11616/asbi.1658451

Öz

Turkey's trade in agricultural products was transformed by the division of labor policies and articulated with the capitalist market process by concentrating on the food industry based on low-value and cheap labor. In this context, agricultural foreign trade has been shaped through a dual structure of foodstuffs and processed products and agricultural raw materials. Agricultural foreign trade shaped through this structure is analyzed using data for the period 1980-2024 for agricultural product trade according to TURKSTAT's ISIC and STIC data. According to the findings of this study, Turkey has a foreign trade surplus in foodstuffs and processed products and a foreign trade deficit in agricultural raw materials. The surpluses in foodstuffs and processed products go to imports of raw materials. Food exports have also become heavily dependent on raw materials. As a result of the international division of labor, Turkey has lost its self-sufficiency in products such as cereals, pulses and vegetable oils, but has concentrated on the production of fresh fruits and vegetables with high labor costs and has assumed a role in global markets.

Anahtar Kelimeler

Foreign Trade, Agriculture, Food Security., İnternational Division of Labor

Gıda Güvencesinden Gıda Egemenliğine: Tarımsal Dış Ticaret

Öz

Türkiye’nin tarımsal ürün ticareti, iş bölümü politikalarıyla dönüşüme uğramış ve kapitalist piyasa sürecine düşük değerli ve ucuz emek temelinde yoğun gıda sanayiye yoğunlaşarak eklemlenmiştir. Bu bağlamda ilerleyen tarımsal dış ticaret, gıda maddeleri, işlenmiş ürün ve tarımsal hammadde olmak üzere ikili bir yapı üzerinden şekillenmiştir. Bu çalışmada tarımsal dış ticareti, TÜİK’in ISIC ve STİC verilerine göre tarımsal ürün ticareti için 1980-2024 dönemi verilerini kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgulara göre, Türkiye, gıda maddeleri ve işlenmiş ürünlerinde dış ticaret fazlası, tarımsal hammadde ürünlerinde ise dış ticaret açığı vermektedir. Gıda maddeleri ve işlenmiş ürünlerden elde edilen fazlalıklar, hammadde ithalatına gitmektedir. Gıda maddeleri ihracatı da büyük oranda hammaddeye bağımlı hale gelmiştir. Türkiye, uluslararası iş bölümünün sonucunda hububat, bakliyat, bitkisel yağlar gibi ürünlerde kendi kendine yeterliliğini kaybetmiş buna karşın, emek maliyeti yüksek, yaş meyve ve sebze üretiminde yoğunlaşarak küresel piyasalarda rol üstlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dış Ticaret, Tarım, Gıda Güvencesi, Uluslararası İş bölümü

Kaynakça

• Aydın, B. (2009), Tarımsal Dış Ticarette Değişim, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası (Haz.) (Ankara: Özdoğan Matbaa Yay.)
• Aydın, M. M./Aydın, B. (2018), “Gıda Rejimi Çerçevesinde Türkiye’nin Tarımsal Dış Ticareti Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi (Cilt:2, Sayı.1) s. 111-130.
• Aydın M, M., Aydın B., Aydın., S (2021). Tarımda İş Bölümü: Gıda Rejimleri. Dünya Ekonomisini Anlamak (s.219- 240). Siyasal Kitabevi.
• Aydın, B. (2024). Tarımda Dışa Bağımlı mıyız? Prof. Dr. Aziz KONUKMAN’a Armağan Türkiye Ekonomisinin Serencamı. Ed (Şimşek O., Eren, A, A., Şakı, M). Gazi Kitapevi. s. 325-343.
• Aydın, B., Biber E.A (2014).New Division of Labour in Agricultural Foreign Trade: Turkey. International Journal of Humanities and Social Science. – 4 (10). s. 239-246.
• Aydın, B., Aydın, S. & Biber, A. E. (2010). Kapitalizm: Tarımda Çöküş ve Çevre Tahribatı. Memleket Siyaset Yönetim, 5(14).
• Aydın, S (2022). Gıda Egemenliği. Yerel Yönetimler, Kent ve Çevre Politikaları Ansiklopedisi. Ed (Özkaya, Y, Erat V., Demirci, K, Duran, A). ISBN: 9786254278976. Bursa.
• Bello W, Baviera M (2010). Gıda Savaşları. Kapitalizm Tarım ve Yoksulluk içinde. Monthly Review sayı: 23; s.33-48 Kalkedon Yayınevi, İstanbul.
• Dellal, İ., Keskin, G., 2008. Küresel Mali Kriz: Tarımda Riskler ve Fırsatlar. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Ekşi, A. .,& İşçi, A. . (2012). Dünyada Açlık Olgusu ve Çözüm Arayışları. Gıda, 37(1), s.39-45.
• ETC Group (2022). FoodBarons 2022: Crisis Profiteering, Digitalization and Shifting Power. (https://www.etcgroup.org/content/food-barons- 202 21.12.2024 tarihinde erişim sağlandı.)
• FAO (1996). “Rome Declaration on World Food Security” World Food Summit 13-17 November 1996 Rome, İtaly. (https://www.fao.org/3/w3613e/w3613e00.htm 20.11.2024 tarihinde erişim sağlandı.)
• FAO (2024). In Brief to The State of Food Security and Nutrition in the World 2024 – Financing to end hunger, food in security and malnutrition in allits forms. Rome, FAO. https://doi.org/10.4060/cd1276en
• Friedmann, H. (2004). Feeding the Empire: Pathologies of Globalized Agriculture. L. Panitch ve C. Leys (Eds.), Socialist Register:The Empire Reloaded (s. 124- 143) İçinde. London: Merlin
• Gimenez, H.E. (2010). Gıda Krizinden Gıda Özerkliğine: Sosyal Hareketlerin Meydan Okuması. Foster J.B (ed) Kapitalizm ve Ekolojik Kriz. Monthly Review sayı:22 s. 169-186. Kalkedon Yayınları.
• Guerrero, B. J. E. (2010). Politics, Globalization, andFoodCrisisDiscourse. Economics. DiscussionPaper, No: 2010-22, Erişim adresi: http://www.economics-ejournal.org/economics/discussionpapers/2010- 22
• Gülçubuk B (2004). Kırsal Yoksulluk, Tarım Politikaları ve gıda Güvenliği. Dünya Gıda Günü “Tarladan Sofraya Gıda Güvenliği Sempozyumu”. TMMOB ZMO-GMO, 15-16 Ekim, Ankara
• Günaydın, G. (2009). Türkiye Tarım Politikalarında Yapısal Uyum: 2000’li Yıllar. Mülkiye Dergisi, XXXIII (262), s.175- 221.
• Günaydın, G. (2002). Küreselleşme ve Türkiye Tarımı. Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Tarım Politikaları Yayın Dizisi No:3
• Karagöz Özenç, F. (2023). Üretimden Dış Ticarete Türkiye’nin Tarımsal Uzmanlaşma Yapısı Üzerine Bir İnceleme. Eğitim Bilim Toplum, 21(83), s.33-84.
• Kıymaz, T. ve Şahinöz, A. 2010. Dünya ve Türkiye: Gıda Güvencesi Durumu, Ekonomik Yaklaşım, 21(76): s.1–30.
• Kocagöz, U. (2019). Gıda ve Sağlık İlişkisinde Birbirine Bağlı Üç Kavram: Gıda Güvenliği Gıda Güvencesi ve Gıda Egemenliği. Toplum ve Hekim, 34(3), s.251-256
• McMicheal, P. (2010) Tarihsel Açıdan Dünya Gıda Krizi. Foster J.B (ed) Kapitalizm ve Ekolojik Kriz. Monthly Review sayı:22 s.149-168. Kalkedon Yayınları.
• McMicheal, P. (2009). A Food Regime Analysis of the World Food Crisis. Agriculture and Human Values 26(4): s. 281–95.
• Oral, N. (2018). Türkiye'de Tarım Nasıl Çökertildi? Ankara: Redaksiyon Yayıncılık.
• Otero, G.,&Pechlaner, G. vd. (2013). The Political Economy of “Food Security” and Trade: Uneven and Combined Dependency. RuralSociology, 78, 3, s. 263-289.
• Oyan, O. (2009). IMF ve Dünya Bankası Tarım Reformu Uygulama Projesinin Bilançosu. Mülkiye Dergisi, XXXIII (262) s. 237-254.
• Patnaik, U. (2010). Hindistan ve Gelişmekte olan Ülkelerdeki Gıda Krizinin Kökenleri. Kapitalizm Tarım ve Yoksulluk içinde. Monthly Review sayı: 23 Kalkedon Yayınevi, İstanbul
• Petrini, C. (2012) Gıda Toplulukları, Shiva, V (der). Tohum ve Gıdanın Geleceği Üzerine Manifestolar içinde. s: 13- 23.çev: Aykız Doğan, Sinek Sekiz Yayınları İstanbul.
• Sarıöz Gökten, Y., & Gökten, K. (2017). Neoliberal Gıda Rejimi ve Çin’de Gıda Güvencesi: Ekonomi Politik Bir Perspektif. Ömer Halis Demir Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), s. 11-28.
• Şık, B. (2018). Gıda Güvenliği, Gıda Güvencesi ve Gıda Egemenliği Kavramlar Üzerine. https://m.bianet.org/bianet/siyaset/197364-gida-guvenligi-gida-guvencesi-ve-gida-egemenligi-kavramlari- uzerine. 14.12.2024 tarihinde erişim sağlandı).
• Trademap, (2025). TradeMap - List of exporters for the selected product (All products) 01.02.2025 tarihinde erişim sağlandı.
• Vicol, M.,Fold, N., Hambloch, C., Narayanan, S., &PérezNiño, H. (2022). Twenty-fiveyears of Living Under Contract: Contract farming and agrarian change in the developing world. Journal of Agrarian Change, 22(1), 3–18. https://doi.org/10.1111/joac.12471
• Witmann, H, Desmarais A. ve Wiebe, N. (2010). The Origins and Potential of Food Sovereignty. Witmann, H, Desmarais A, Wiebe N (der.), Food Sovereignty Roconnecting Food, Nature and Community içinde s. 1-12, Fernwood.
• İnternet Kaynakları
• TÜİK (2025) 1980-2024 Dönemi Dış Ticaret İstatistikleri.
• WDI(2025).(https://data.worldbank.org/indicator/NV.AGR.TOTL.CD? end=2023&most_recent_value_desc=true&start=2016&view=chart, 01.02.2025 tarihinde erişim sağlandı)
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2024)
• (https://www.tarimorman.gov.tr/Belgeler/iddiallarvegercekler_20240718.pdf; 20.12.2024 tarihinde erişim sağlandı).