KINA GELENEĞİ BAĞLAMINDA OLUŞAN SÖZLÜ ŞİİR ÜRÜNLERİNİN İŞLEVLERİ: GAZİANTEP ÖRNEĞİ

Year 2018, , 275 - 293, 15.10.2018

Süleyman Fidan

https://doi.org/10.17067/asm.442668

Cited By: 4

Abstract

Kadının doğuştan aldığı biyolojik kimliği, toplumsal
yaşamda kendisine verilen sosyal kimliğin de çerçevesini çizmiştir. Bu kimliğin
kadındaki olumlu ve olumsuz yönlerini folklorik ürünlere yansımıştır. Özellikle
insan yaşamında önemli bir evre olan geçiş dönemleriyle ilgili ortaya çıkan
uygulamalarda ve metinlerde kadının sevinci, mutluluğu görülebileceği gibi
olumsuzluklar da dile getirilmektedir. Bunların aynı cinsiyetten insanlarla bir
arada olunan bağlamlarda daha rahat ifade edildiğini belirtmek gerekir. Bu
bağlamlardan biri de kız evinde gerçekleştirilen kına geceleridir. Gaziantep’te
kız kınası bağlamında icra edilen ürünlerin kadın için ne ifade ettiği, hangi
işlevleri yerine getirdiği geleneksellik çizgisinde görülebilmektedir.

Bu çalışmada geçiş dönemlerinden
biri olan düğün geleneği içinde kına icrasında kadının görevleri, ritüellerin gerçekleştirilmesinde
icra edilen sözlü şiir ürünlerinin işlevlerinin tespiti amaçlanmıştır. Toplumda
cinsiyet temeline dayalı rol paylaşımından hareketle icrada kadının rolü göz
önünde bulundurularak kına töreninin tamamlayıcısı ve önemli bir unsuru olarak
söylenen sözlü şiir ürünlerinin işlevleri çalışmanın temel konusunu teşkil
etmektedir. Bu hususta Gaziantep örneklemi üzerinden kına türküleri başta olmak
üzere mani, ağıt gibi türlerin de bağlamdaki işlevleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
İnceleme sonucunda adı geçen türlerin tespit edilen işlevleri ana hatlarıyla şu
şekildedir: eğlence, zaman birleştiricilik, eğitim, kültürü kuşaktan kuşağa
taşınma, değer yargılarının aktarımı, iletişim, iletişimle birlikte yeni
ailelerin temelinin atılması, geleneksellik çizgisinde ferdî yaratıcılığa imkân
verme, aidiyet ve güvenlik, sosyal uzlaşma sağlama, sosyal ilişkileri ve
rolleri belirleme, toplumsal ve kişisel baskılardan kaçıp kurtulmak için bir
kaçış mekanizması olma.

Keywords

Ağıt, Folklor, Gelenek, İşlev, Kına, Sözlü Kültür, Türkü

References

• KaynaklarArsunar, F. (1962). Gaziantep Folkloru, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.Barbarosoğlu, F. K. (1994). “Modernleşme Sürecinde Moda-Zihniyet İlişkisi”, Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.Bascom, W.(1965). “Four Fonction of Folklore”, The Study of Folklore, ed. Alan Dundes, N.J., Englerood Clifts: Printice-Hall ınc.Başgöz, İ. (1996). “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi(Fonksiyonu)”, Fokloristik -Prof. Dr. Umay Günay Armağanı, Ed. Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan. Ankara: Feryal Matbaacılık._______ (2008). Türkü, İstanbul: Pan Yayıncılık.Bauman, R. (2000). “Folklor”, Çev.: Özkul Çobanoğlu, Folklor/Edebiyat, VI, 2000/4: 43-51.Boratav, P. N. (1968). “Halk Şiiri” (Çev: Bilge Karasu), Türk Dili Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı, C. XIX, S. 207, 299-340.Çobanoğlu, Ö. (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.Dâi, A. (2007). Gaziantep Evlenme Âdetleri, Ankara: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.Dundes, A. (1998). “Halk Kimdir?”,Çev.: Metin Ekici, Millî Folklor, S.37: 139-153.Duygulu, M. (1995). Gaziantep Türküleri, İstanbul: Sistem Ofset.Eker, G. Ö. (1998). “Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğünü”, Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi._______ (1999). “Bayburt Manilerinden Hareketle İletişimde Yüklendiği Fonksiyonla Mani Söyleme Geleneği”, Millî Folklor, S.44, 105-114.Ekici, S.(1995). “Gaziantep’in Islahiye İlçesi Halk Müziği Üzerine Bir Araştırma”, Millî Folklor, S.26, 31-33._______ (1997). “Gaziantep’te Kına Yakma Geleneği ve Kına Türküleri”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.Er, T. (1982). “Kına Türkülerinde Halkımızın Evlilik Felsefesi”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, C. IV, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 157-168.Ercan, A. M. (2002). “Gelibolu Yarımadası’nın Geçiş Dönemi Âdetleri Üzerine Bir İnceleme”, Yayımlanmamış doktora tezi, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.Erdemir, A. D. (1987). “Kınanın Türk Tıbbî Folklorundaki Yeri ve Modern Tıp Bakımından Bazı Sonuçlar” Ш. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.Erdener, Y. (1992a). “Çoksesli Müzikle Endüstrileşme Arasındaki İlişkiler”, Türk Halk Musıkisinde Çeşitli Görüşler, ed. Salih Turhan, Ankara: Kültür Eserleri: 179, 98-104._______ (1992b). “Kültür ve Müzik”, Türk Halk Musıkisinde Çeşitli Görüşler, ed. Salih Turhan, Ankara: Kültür Eserleri: 179, 273-276.Ergin, M. (1998). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.Ferris R. W. (1997). “Halk Şarkıları ve Kültür: Charles Seeger ve Alan Lomax”, Çev.: F. Gülay Mirzaoğlu. Millî Folkor, C.5, S.34, 87-93.Görkem, İ. (2001). Türk Edebiyatında Ağıtlar- Çukurova Ağıtları, Ankara: Akçağ Yayınları.Güceylioğlu, E. (1965). “Gaziantep’te Halk Türkülerinden Derlemeler”, Gaziantep Kültür Dergisi, C.Güçyetmez, C. (1958). Gaziantep Manileri ve Türküleri, Gaziantep: Gaziyurt Matbaası.Kalafat, Y. (1998). Kuzey Azerbaycan – Doğu Anadolu ve Kuzey Irak’ta Eski Türk Dini İzleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını. Korkmaz, M. K. (1999). “Elli Yıl Önceki Gaziantep’te Gelin ve Damat”, Millî Folklor, S. 42, 92-95.Köylüoğlu, A. (2009). Kadim Şehir Gaziatep, İzmir.Mavi, P. (2009). “Gaziantep Yöresi Kına Geleneği ve Kına Türküleri”, Bitirme Ödevi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.Mazırık, Ö. (2017). “Gaziantep Türküleri Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme”, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.Mirzaoğlu, G. (2001). “Türkülerin İşlevleri ve Zeybek Türküleri”, Türkbilig, 2001/2: 76-91._______ (2002). “Yapısal ve İşlevsel Açıdan Atma Türkü İcrâ Geleneği”, Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, II, Trabzon: 103-120._______ (2005). “Türkülerde Mitolojik Unsurlar”, Türkbilig, 2005/10: 34-53.Özbek, M. (1994). Folklor ve Türkülerimiz, İstanbul: Ötüken Neşriyat.Şişman, B. (2017). Türk Kültüründe Evlilik, Ankara: Kurgan Edebiyat.Titon, J. T. (2006). “Müzik, Halk ve Gelenek”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1., ed. M. Öcal Oğuz vd., Ankara: Geleneksel Yayınları, 395-399.Tokuz, G. (2004). 20. Yüzyılda Gaziantep’te Eğlence Hayatı, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Yayınları. Varvar, M. (2010). “Çankırı’da Kına, Nişan ve Düğün Geleneği”, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.Yakıcı, A. (2007). Halk Şiirinde Türkü, Ankara: Akçağ Yayınları.Yaldızkaya, Ö. F. (2011). “Kına Ağıtları”, http://www.turkuler.com/yazi/kina.asp ET. (25.12.2011).Yıldırım, D.(1998). Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları.Sözlü KaynaklarÇelik, H. (1975). Gaziantep, Ev Hanımı.Doğan, F. (1961). Gaziantep, Ev Hanımı.İspir, E. (1974). Gaziantep, Ev Hanımı.Katarcı, Ş. (1923). Gaziantep, Ev Hanımı.Kaya, E. (1952). Gaziantep, Ev Hanımı.Öztürk, D. (1961). Gaziantep, Ev Hanımı.