TEVFÎK EL-HAKÎM’İN MİTOLOJİK UNSURLAR TAŞIYAN TİYATROLARI

Yıl 2023, , 99 - 114, 30.03.2023

Adem Doğan

https://doi.org/10.31455/asya.1198664

Öz

Arapçada, "rivayet, aslı olmayan söz, masal, efsane" gibi anlamlara gelen ve Türkçedeki karşılığı “mitoloji” olan "ustûre/esâtîr" sözcüğü Cahiliye Dönemi’nden beri kullanılan bir kelimedir. Mitoloji, “insanoğlunun doğa olaylarını ve metafizik âlemini anlama ve anlamlandırma amaçlı anlatıları; gerçekleşmesi mümkün olmayan, daha çok yazarın hayalciliğiyle oluşan hikâye; kutsal serüvenleri, fizik ötesi varlıkların doğaüstü maceraları, arkaik dönemlerdeki insanlarının hikâyelerini aktaran efsaneler veya gerçekte vuku bulduğu kesin olarak bilinmeyen ancak tarihî dayanakları bulunan anlatılar” olarak özetlenebilir. Gelişmişlik düzeyleri fark etmeksizin hemen hemen tüm toplumlarda mitolojik unsurlara rastlamak mümkündür. Ayinsel özellikleri nedeniyle mitolojiler ilk zamanlarda tiyatroya benzer bazı faaliyetler ile birlikte ortaya çıkmıştır. Sonraki zamanlarda dinsel ayinlerle gelişimine devam eden tiyatro giderek müstakil bir sanat olarak gelişimine devam etmiştir. Yunanlıların elinde gelişimini sürdüren tiyatro, 1848 yılında Mârûn en-Nakkâş tarafından ilk örnekleri ortaya konulana kadar Araplar tarafından bilinmemekteydi. Modern Arap tiyatrosu, Arap toplumunda anlatı sanatının gelişimi ve bu toplumun Batı ile etkileşim sonucunda gelişmeye başlamıştır. Ancak tiyatro faaliyetleri, diğer Arap ülkelerine nazaran kısmi bir özgürlük ortamının doğduğu Mısır’da gelişimine devam edebilmiştir. Mısır’da Tevfîk el-Hakîm ile birlikte Arap tiyatrosu yeni bir merhaleye girmeye başlamıştır. Onun Ehlu’l-kehf (1933) adlı tiyatrosuyla birlikte Arap tiyatrosuna mitolojik unsurlar dâhil edildi. Bu çalışmada, el-Hakîm’in mitolojik unsurlar taşıyan tiyatroları ele alınmıştır. el-Hakîm, bu mitolojik unsurları; modern bağlamları çerçevesinde ele almaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Modern Arap Tiyatrosu, Din, Mitoloji, Tevfîk el-Hakîm

TAVFIK AL-HAKIM'S THEATERS WITH MYTHOLOGICAL ELEMENTS

Öz

Theword "ustûre/esâtîr", which means "rumour, falsehood, tale, legend" in Arabic and its Turkish equivalent is "mythology", is a word that has been used since the Ignorance period. Mythology, "man's narratives to understandand make sense of natural events and metaphysical realm; the story that is not possible to come true, mostly formed by the imagination of the author; sacred adventures, super natural adventures of metaphysical beings, legends that tell the stories of people in archaic times, or narratives that are not known for sure but have historical basis. It is possible to encounter mythological elements in almost all societies, regardless of their level of development. Due to their ritual characteristics, mythologies emerged in the early times with some activities similar to theatre. Continuing its development with religious rites in later times, the theater gradually continued its development as an independent art. The theater, which continued its development in the hands of the Greeks, was not known to the Arabs until the first examples were put forward byMârûn al-Naqqash in 1848. Modern Arab theater began to develop as a result of the development of narrative art in Arab society and the interaction of this society with the West. However, theater activities could continue to develop in Egypt, where a partial freedom environment was born compared to other Arab countries. With Tavfîq al-Hakîm in Egypt, the Arab theater began to enter a new stage. Mythological elements were included in the Arab theater with his theater named Ahlu'l-Kahf (1933). In this study, al-Hakîm's theaters with mythological elements are discussed. al-Hakîm, these mythological elements; tried to deal with it within the framework of modern contexts.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Modern Arab Theatre, Religious, Mythology, Tavfîq al-Hakîm

Kaynakça

• Bakâdî, M. (2017). Tavzîfu’t-turâsi’l-ustûrîyyi’l-İğrîkîfi’l-mesrahi’l-Arabiyyi’l-mu’âsır. Mecelletu İşkâlât, 0(11), 210-223.
• Batuk, C. (2009). Mit, Tarih ve Gerçeklik Sorunu Üzerine Notlar. Milel ve Nihal, 6(1), 27-53.
• Can, Ş. (1994). Klasik Yunan Mitolojisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Elfu Leyletin ve Leyle. (2008). Beyrut: Dâru Sâder.
• el-Hacâcî, A. Ş. (1984). el-Ûstûre fi’l-Mesrahi’l-Mısriyyi’l-mu’âsır. Kahire: Dâru’l-Me’ârif.
• el-Hakîm, T. (1933). Ehlü’l-kehf. Mısır: Dâru Misr li’t-Tibâ’a.
• el-Hakîm, T. (1942). Bicmâliyûn. Mısır: Dâru Misr li’t-Tibâ’a.
• el-Hakîm, T. (1948). Süleymân el-Hakîm. Mısır: Dâru Misrli’t-Tibâ’a.
• el-Hakîm, T. (1949). el-Melik Ûdîb. Mısır: Dâru Misr li’t-Tibâ’a.
• el-Hakîm, T. (1955). Îzîs. Mısır: Dâru Misr li’t-Tibâ’a.
• Erkan, D. (2019). Moda Tasarımında Mitolojik Semboller. İdil, 0(62), 1375-1389.
• er-Râ‘î, A. (1992). Arabic Drama Since TheThirties. (Ed. M. M. Badawî). İn Modern ArabicLiterature (p. 358-403). Cambridge: Cambridge University Press.
• Göğebakan, Y. (2016). Semavi ve Pagan Dinlerde Ortak Özellik Olarak Kuban’ın Resim Sanatı İçerisindeki Yeri. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0(36), 58-89.
• Gölcük, Ş. (1995). Esâtîr. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İçinde (s. 359-360). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Gündüz, Ş. (2009). Kutsal Hakkında Konuşmak: Dinsel Söylemde Mitos. Milel ve Nihal, 6(1), 9-26.
• Hanûn, A. (2017). el-Mevrûsu’l-ustûrî Fi’l-edebi’l-‘Arabîyyi’l-hadîs ve’l-edebi’l-mukârin. Mecelletu İşkâlât, 0(11), 181-209.
• Huseyn, T. (2012). Fusûl fi’l-edeb ve’n-nakd. Windsor: Muessesetu Hindavî Li’t-Ta’lîm ve’s-Sekâfe.
• İlhan, F. (2014). Efsane ve Mitlerin İşlevleri ve Modern Toplumdaki Yansımaları: Sarıkız Efsanesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). (Danışman: Doç. Dr. Kemal Ataman). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İsmâ’îl, İ. (1980). Kadâya’l-insân Fî’l-edebi’l-mesrahiyyi’l-mu’âsir. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî.
• İsmâ’îl, S. A. (2018). Eseru’t-turâsi’l-‘Arabî Fi’l-mesrahi’l-Misriyyi’l-mu’âsir. Windsor: Muessesetu Hindavî Li’t-Ta’lîm ve’s-Sekâfe.
• Kavukçu, E. (2016). Seçkiler Üzerinden 13. yy’dan 18. yy.’a “Son Akşam Yemeği” İncelemesi. Sanat Dergisi, 25(0), 67-79.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. (2011). (Çev: H. Altuntaş & M. Şahin). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Lûlîdî, Y. (1998). el-Mîsûlûciyâ el-İğrîkiyye fi’l-mesrahi’l-‘Arabiyi’l-mu’âsir. https://foulabook.com/ar/book/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%AB%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AC%D9%8A%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%BA%D8%B1%D9%8A%D9%82%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-pdf adresinden 27.10.2022 tarihinde erişildi.
• Mendûr, M. (2020). MesrahuTevfîk el-Hakîm. Windsor: Muessesetu Hindavî Li’t-Ta’lîm ve’s-Sekâfe.
• Naso, P. O. (1964/1992). Meshu’l-kâinât, (Çev: S. ‘Ukkâşe). Mısır: Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-‘Amme li’l-Kuttâb.
• Ocak, A. Y. (2009). İslam’ın Temel İnançları Etrafında Oluşan Mitolojik Kültür: İslam Mitolojisi. Milel ve Nihal, 6(1), 137-163.
• Ridâ, M. H. (2019). el-Ustûra ve’l-edeb. Mecelletu Evrâk Sekâfiyye.https://www.awraqthaqafya.com/157/ adresinden 4.08. 2022 tarihinde erişildi.
• Rosenberg, D. (2003). Dünya Mitolojisi: Büyük Destan ve Mitolojiler Antolojisi, (Çev: K. Akten, E. Cengiz, A. U. Cüce, K. Emiroğlu, T. Kenanoğlu, T. Kocayiğit, E. Kuzhan & B. Odabaşı). İstanbul: İmge Kitabevi.
• Sarıboğa, B. (2018). Antik Yunan Mitolojisinde “Pan” Karakterinin Batı Müziği Bestecileri Üzerindeki Etkisi. Ulakbilge, 6(28), 1147-1159.
• Sayın, Z. F. & Fettahoğlu, Ö. O. (2020). Mitolojiden Yönetim Literatörüne Yeni Metafor Önerileri. Ankara: İksad Publishing House.
• Tolan, M. B. (2022). Arap Tiyatrosundan Karşılaştırmalı İki Şehrâzâd. Bilimname, 0(48), 237-265.
• Toluyağ, D. (2020). Geçmişten Günümüze Heykel Sanatında Mitolojik İmgeler. İdil, 0(66), 267-282.
• Tökel, D. A. (2001). Sanat ve Edebiyatın Kaynağı Olarak Mitler. Bilig, 0(16), 59-80.
• Ulutürk, M. (2012). Tarihi, Dini, Kültürel Bağlamda Mitoloji ve Modern Kültür Ürünlerinin Mitolojiye Dönüşümü. Batman University International Participated Science and Culture Symposium- Bildiriler Kitabı 18-20 Nisan 2012 İçinde (s. 863-878). Batman: Journal of Life Sciences.
• Usta, İ. (2015). İslam Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Yeşil, S. (2020). Türk ve Arap Mitolojisinin Ortak ve Özgün Figürleri. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(24), 368-392.