ARAM MANUKYAN’IN RUS ERMENİ BASININDA YER ALAN 1916 TARİHLİ BİR RÖPORTAJI ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2023, , 179 - 188, 30.09.2023

Şahin Doğan

https://doi.org/10.31455/asya.1319010

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasından kısa bir süre sonra Kafkas cephesinde vuku bulan Ermeni olaylarının başta Kafkasya cephesi olmak üzere genel olarak Osmanlı’nın askerî operasyonları üzerinde olumsuz etkileri oldu. Bu olaylar içerisinde en önemli gelişmelerden biri Ermenilerin 1915 yılında Van’da çıkardıkları isyandı. Bu isyanın çıkmasını ve neticede Van’ın ele geçirilerek Ruslara teslim edilmesini sağlayan Taşnak mensubu Aram Manukyan’dı. Aram Manukyan, 19 Mart 1879’da Yelizavetpol Guberniyası’nın Zengezur kazasına bağlı Zeyva köyünde doğmuş, Osmanlı ile bağı olmayan Karabağlı bir Ermeniydi. Rus idaresindeki Kafkas bölgesinde işlediği suçlar nedeniyle ceza alınca Osmanlı topraklarına sığındı. Aram, Osmanlı topraklarına gelip burada Ermeni isyanlarının hazırlığını yapan en önemli Taşnaksutun mensuplarından biri oldu. Birinci Dünya Savaşı sırasında Van isyanının başına geçti ve Van şehrini Ruslara teslim etti. Ruslar kendisini Van valisi tayin etti. Ancak Van’ın tekrar Türklerin eline geçmesiyle Rusya tarafına geçmek zorunda kaldı. Aram Manukyan daha sonra Ermenistan’ın kurulmasında da önemli görevler üstlendi.
Aram Manukyan söz konusu dönemde Ermeni olaylarının gelişiminde çok önemli roller oynamış ve bizzat olayların içinde yer almış bir kişi olarak önem arz etmektedir. Bu makalede söz konusu Aram Manukyan’ın Petrograd’da yapılmış ve 1916 yılı Kasım ayında Armyane i Voyna dergisinde yayınlanmış bir röportajı çerçevesinde İttihat terakki ile görüşmeler, Ermeni meselesi, Van isyanı ve o günlerden bakınca Ermenilerin geleceği gibi konulara ilişkin görüşleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aram Manukyan, Ermeni Meselesi, Petrograd, Ermeni Basını, Van İsyanı

REVIEW OF ARAM MANUKYAN'S INTERVIEW İN THE RUSSIAN ARMENIAN PRESS DATED 1916

Öz

The Armenian incidents that took place in the Caucasus Front shortly after the beginning of the First World War had negative effects on the Ottoman military operations in general, especially on the Caucasus front. One of the most important developments among such incidents was the Armenian rebellion broke out in Van in 1915. It was Aram Manukyan, a member of the Dashnaks, who ensured that this revolt was realized and that Van was captured and handed over to the Russians. Aram Manukyan was an Armenian from Karabakh, who was not affiliated with the Ottoman Empire, who was born on March 19, 1879 in the village of Zeyva in the Zangezur district of the Yelizavetpol Governorate. When he was punished for the crimes he committed in the Caucasus region under the Russian administration, he took refuge in the Ottoman lands. Coming to the Ottoman lands, he became one of the most important members of Dashnaksutin, who prepared the preparations for the Armenian rebellions. During the First World War, he led the Van revolt and surrendered the city of Van to the Russians. The Russians appointed him the governor of Van. However, when Van fell into the hands of the Turks again, he had to switch to the Russian side. Aram Manukyan later played important roles in the establishment of Armenia.
Aram Manukyan is important as a person as he played a very significant role in the development of the Armenian incidents and he took part in the events himself. In this article, Aram Manukyan's views on issues such as the meetings with the Union and Progress, the Armenian issue, the Van rebellion and the future of the Armenians from those days are evaluated within the framework of an interview made in Petrograd and published in Armyane i Voyna magazine in November 1916.

Anahtar Kelimeler

Aram Manukyan, Armenian ıssue, Petrograd, Armenian Press, Van Revolt

Kaynakça

• Anadol, C. (1982). Ermeni Dosyası. İstanbul: Turan Kitabevi.
• Armyane i Voyna. (Haziran 1916): No: 4.
• Armyane i Voyna. (Kasım 1916): No: 6.
• Çiftçi, İ. K. (2022). 1915 Van’da Ermeni İsyanı ve Aram Manukyan. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 9(3), 1138-1160.
• Doğan, Ş. (2007). Rus Kaynaklarına Göre Doğu Anadolu’daki Ermeni Faaliyetleri (1914-1918), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Orhan Doğan), Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, Ş. (2013). Ünlü Rus Yazar Lev Nikoloyeviç Tolstoy’un Kızı Aleksandra Lvovna Tolstaya’nın Hatıratında Ermenilerin 1915 Van İsyanı. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 7(13), 127-140.
• Doğan, Ş. (2020a). Birinci Dünya Savaşı Döneminde Rus Ermeni Basınında Savaş Propagandası. Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, 35(2), 473-500.
• Doğan, Ş. (2020b). Armyanskiy vestnik Dergisinin Işığında I. Dünya Savaşı Günlerinde Petrograd Ermeni Milli Kongresi (23-27 Mayıs 1916). Ermeni Araştırmaları Dergisi, 0(65), 39-75.
• Gürün, K. (1988). Ermeni Sorunu. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• McCarthy, J. (2012). Ölüm ve Sürgün (Çeviren: Fatma Sarıkaya). Ankara: TTK.
• Olgun, K. (2017). 1912 Meclis-i Mebusan Seçimlerinde Ermeniler ve Ermeni Milletvekilleri. Journal of Human Sciences, 14(3), 2689-2702.
• Taşkıran, C. (2006). Van’da Ermeni Devleti Denemesi. Ankara: Platin Yayınları.
• Türkmen, Z. (2014). Ermeni Meselesine Çözüm Arayışı Sürecinde Uygulamaya Konulan Bir Proje: Vilayat-ı Şarkiye (Doğu Anadolu) Islahat Müfettişliği (1913-1914). Yeni Türkiye, 0(60), 1-26.
• Uysal, B. T. & Ömer Naci (1878-1916), Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/omer-naci-1878-1916/?pdf=3418 adresinden 17.06.2023 tarihinde erişilmiştir.