Kudüs’ün Fethinde Mağriblilerin Askerî ve Edebî Rolü: Tarihî Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 9 Issue: 33, 389 - 404, 25.09.2025

Ouafae Zarouq

https://doi.org/10.31455/asya.1679549

Abstract

İslamiyet’in doğuşundan itibaren Mağripli halklar, doğu ile batı İslam dünyası arasında kültürel ve ilmî etkileşimin temel unsurlarından biri olmuştur. Hicret sonrası dönemde doğuya yönelen Mağripli göç hareketleri, Hicaz, Şam ve Mısır gibi merkezlerde ilmî ve manevî sahalarda yoğun faaliyetlerle sonuçlanmıştır. Bu topluluklar, kıraat, hadis ve fıkıh gibi alanlarda derinleşmiş, aynı zamanda ticaret ve hac gibi dinî saiklerle doğu toplumlarıyla güçlü ilişkiler kurmuştur. Haçlı Seferleri döneminde Mağripliler, yalnızca cephede değil, lojistik ve örgütsel alanlarda da önemli roller üstlenerek Kudüs’ün fethine katkı sunmuşlardır. Mağripli deniz gücünün Şam kıyılarını korumadaki stratejik rolü ve Muvahhidler ile Eyyubiler arasındaki diplomatik ilişkiler, bu dayanışmayı daha da pekiştirmiştir. Ayrıca Mağripli şairler, edebî üretimleriyle cihat ruhunu desteklemiş, İslami kimlik ve kutsal değerlere bağlılığı güçlendirmiştir. Bu çalışma, Mağriplilerin Kudüs’ün özgürleştirilmesindeki çok yönlü rollerini ele alarak, İslam ümmetinin dayanışmasını ve fethin kalıcılığına katkılarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Keywords

Mağripliler , Kudüs’ün Fethi , Haçlı Seferleri , İslami Direniş

The Military and Literary Role of the Maghrebis in the Conquest of Jerusalem: A Historical Study

Abstract

Since the advent of Islam, the peoples of the Maghreb have been among the key agents of cultural and scholarly exchange between the eastern and western parts of the Islamic world. In the post-Hijra period, migration flows from the Maghreb toward the East led to vigorous scholarly and spiritual activity in major centers such as the Hijaz, Damascus, and Egypt. These communities delved deeply into fields such as Qur’anic recitation (qirā’āt), hadith, and jurisprudence (fiqh), while also forging strong ties with Eastern societies through religious motives like trade and pilgrimage. During the Crusades, the Maghrebi peoples played significant roles not only on the battlefield but also in logistics and organization, thereby contributing to the liberation of Jerusalem. The strategic role of Maghrebi naval forces in defending the Syrian coast and the diplomatic relations between the Almohads and the Ayyubids further reinforced this solidarity. Moreover, Maghrebi poets supported the spirit of jihad through their literary contributions, strengthening Islamic identity and attachment to sacred values. This study aims to explore the multifaceted roles of the Maghrebis in the liberation of Jerusalem, highlighting their contributions to the unity of the Islamic ummah and the enduring impact of the conquest.

Keywords

Maghrebis , The Conquest of Jerusalem , The Crusades , Islamic Resistance

References

• Abdülmehdi, A. (1989). Haçlı seferleri şiirinde Beytü’l-Makdis. Dârü’l-Beşîr.
• El-Cülyânî, A. (1989). Dîvânü’l-Mubeşşerât ve’l-Kudsiyyât (Abdü’l-Celîl Hasan Abdülmehdi, Ed.). Dârü’l-Beşîr.
• El-Hanbelî, M. (1968). El-ünsü’l-celîl bi-târîhi’l-Kuds ve’l-Halîl (Cilt 2). el-Matbaʿatü’l-Hayderiyye ve Mektebetühâ.
• el-İsfahânî, İ. (2004). Selâhaddin’in savaşları ve Kudüs’ün fethi: el-Fethu’l-Kussî fî’l-Fethi’l-Kudsî (1. baskı). Dârü’l-Menâr.
• El-Makdisî, E. (1997). Kitâbü’r-Ravdateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye (İbrâhîm ez-Zeybek, Ed.; 1. baskı). Müessesetü’r-Risâle.
• El-Makrîzî, A. (1997). El-sulûk li-maʿrifet devâlî’l-mulûk (M. A. Ata, Ed.; Cilt 1). Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye.
• El-Meknâsî, A. (1973). Cezvetü’l-iktibâs fî zikri men halla min el-aʿlâm medînete Fâs. Dar al-Mansur.
• El-Merrâküşî, A. (1965). Ez-zeyl ve’t-tekmile li-kitâbey el-mavsûl ve’s-sıla (İhsân Abbâs, Ed.; 1. baskı, Cilt 5). Dârü’s-Seḳāfe.
• El-Merrâküşî, İ. A. (1965). Ez-Zeyl ve’t-Tekmile li-Kitâbiy el-Mavsûl ve’s-Sıla (İhsân Abbâs, Ed.; 1. baskı). Dârü’s-Seḳāfe.
• El-Musûlî, K. (2005). Kalâʾidü’l-cümân fî ferâʾidi şuʿarâʾi hâze’z-zamân (Emel Selmân el-Cubûrî, Ed.; 1. baskı, Cilt 5). Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• En-Nâsırî, A. (t.y.). El-istiksâ li-ahbâri düveli’l-mağribi’l-aksâ (C. & M. en-Nâsırî, Ed.; Cilt 2). Dârü’l-Kitâb.
• İbn Cübeyr, M. (t.y.). Rihletu İbn Cübeyr. Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl.
• İbn Haldûn, A. (1981). El-ʿiber ve dîvânü’l-mubtedâ ve’l-haber fî târihi’l-ʿarab ve’l-berber ve men âsarahüm min zevi’ş-şe’ni’l-ekber. Dârü’l-Fikr.
• İbn Hallikân, M. (1994). Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾu ebnāʾi’z-zamān (İhsân Abbâs, Ed.; 1. baskı, Cilt 7). Dârü’s-Sâdir.
• Kudüs Şerʿiyye Mahkemesi Sicilleri. (t.y.). Sicil No. 77.
• Neğş, M. (t.y.). Eyyûbîler döneminde askerî mektuplar. El-Câmiʿa el-İslâmiyye Mecmuası, 59.
• Sahibü’s-Sâlât, A. b. (1987). El-menü bi’l-İmâme: Tevhitçiler döneminde Mağrib ve Endülüs tarihi (A. Tâzî, Ed.). Dârü’l-Garb el-İslâmî yayınevı.
• Şaat, Ş. (1984). Filistin tarihi ve arkeolojisi üzerine araştırmalar. İskenderiye yayınevı.
• Şahîn, R., & Ferânî, A. (2005). Şam diyârında Müslüman âlimlerin Haçlılara karşı direnişteki rolü. el-Câmiʿa el-İslâmiyye.
• Tedğût, M. (2018). Menâdiḥu’l-memâdiḥ ve Ravżatu’l-Me’âsir adlı yazma üzerine bir okuma. Zuqâq Dergisi, 1(1), 50.
• Üsâme, M. (2003). Kitâbü’l-İʿtibâr (Abdülkerîm el-Eşter, Ed.). el-Mektebü’l-İslâmî.