Tanzimattan cumhuriyetin ilk yıllarına Bolu şehri mahallelerinin nüfusu.

Year 2021, Volume: 26 Issue: 46, 177 - 192, 20.12.2021

Didem Sevtap Kaya

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.928715

Cited By: 1

Abstract

Tarihi 18. yüzyıla dayandırılan modern nüfus sayımları, Osmanlı Devleti’nde ilk defa 1831 yılı itibariyle uygulanmaya başlanmıştır. Çalışma alanımız olan Bolu kazası da bu sayımlarda yerini almıştır. Tanzimattan cumhuriyet döneminin ilk yıllarına kadar, ülke genelinde kazaların nüfusuna dair veriler olmakla birlikte, mahalle nüfuslarına dair veriler oldukça azdır. Bolu kazasının şehir kısmı olarak ele alabileceğimiz mahallelere dair nüfus verileri: nüfus defterleri, temettüat defterleri, vilayet salnamelerinden elde edilmiştir. Böylece 1840-1925 arasındaki 85 yıllık süreçte mahallelerin nüfusu birbirileriyle kıyaslanarak ortaya konmuştur. 1840-1897 yılları arasında şehirde 14 mahalle bulunmaktadır. 1915 yılında Ermeni Mahallesi ortadan kalktığı için mahalle sayısı 13’e düşmüştür.
Şehrin 1840-1935 yılları arasındaki toplam nüfusuna dair bilgilere bahsedilen kaynaklar ve sayım sonuçlarından ulaşabilmekteyiz. Bolu şehrinin toplam nüfusu 1840 ile 1935 yılları arasındaki 95 yıllık süre içerisinde, 1.906 kişi artarak %37,5 oranında bir artış kaydetmiştir. Yine bu dönemler arasında şehirde Müslüman nüfus 2558 kişiyle %57,9’luk bir artış kaydederek 4.420’den 6.978’e yükselmiştir. 1840-1897 arasındaki süreç içerisinde gayrimüslim nüfus %39,3 artış oranıyla, 256 kişi artmıştır.
1840 yılında şehirde 5072 kişi bulunmaktadır. En fazla nüfuslu mahalle 946 kişiyle Akpınar Mahallesi’dir. 1840-1844 yıllları arasında şehir nüfusu %9,8 artış göstermiş ve 1844’te 5567 kişiye ulaşmıştır. Bu yılda şehirdeki en fazla nüfuslu mahalle 1011 kişiyle Karaçayır mahallesidir. Nüfus 1844-1897 arasında %27,2 artarak 7083 kişiye ulaşmıştır. 1897’de en fazla nüfus 1298 kişiyle Karaçayır mahallesindedir. Nüfus 1897-1925 arasında %-3,9 azalarak 1925’te 6806 kişiye düşmüştür. 1925’te en fazla nüfusa sahip mahalle 1406 kişiyle Karaçayır’dır. 1925-1935 arasındaki süreçte %2,7 artarak 6978 kişiye ulaşmıştır.

Keywords

Bolu Şehri, Nüfus, Tarihi Coğrafya

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, ML.VRD.TMT.d kodlu, 3083, 3088, 3094, 3097, 3102, 3105, 3110, 3155, 3166, 3174, 3207, 3208, 5020 numaralı Bolu Sancağı Bolu Kazası Mahalleleri Temettüat Defterleri.
• Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927. Tarihi İstatistikler Dizisi, C.II, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• Başvekalet İstatistik Genel Direktörlüğü (1935). 1935 20 İlkteşrin 1927 Genel Nüfus Sayımı, Ankara: Ulus Basımevi.
• Baykara, Tuncer (1988). Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş, C. I, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Çınar, Hüseyin, İsmail Kıvrım (2016). 1842 Tarihli Çubuk Kazası Nüfus Defteri. Ankara: Çubuk Belediyesi Yayınları.
• Cuinet, Vital (1891). La Turquie D'asie, Géographie Administrative: Statistique, Descriptive Et Raisonnee De L’Asia Minor. C. IV Paris.
• Dupre, Adrien (1819). Voyage En Perse: Fait dans les années 1807, 1808 et 1809. Paris: J.G. Dentu Imprimeur- Libraire.
• Gümüşçü, Osman (2001). XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karal, Enver Ziya (1995). İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü.
• Karpat, Kemal H (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Konrapa, Zekai (1960). Bolu Tarihi. Bolu: Yeni Zamanlar Dağıtım.
• Tanoğlu, Ali, (1969). Beşeri Coğrafya-Nüfus ve Yerleşme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Texier, Charles (2002). Küçük Asya Coğrafyası Tarihi ve Arkeolojisi. Çeviren: Ali Suat, C. I, Ankara: Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Tümertekin, Erol, Özgüç, Nazmiye (2017). Beşeri Coğrafya İnsan Kültür Mekan. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Adıyeke, Nuri (2000). Temettüat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri. OTAM, C. XI, S. XI, s. 769-823.
• Akbal, Fazıla (1951). 1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus. Belleten, C. 15, S. 60, s. 617-628.
• Aydın, Bilgin (2009). Salname. D.İ.A., c. XXXVI, İstanbul: Yeni Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 51-54.
• Bayartan, Mehmet (2006). Türkiye’de Tarihi Coğrafya Çalışmaları Açısından Osmanlı Yıllıklarının Değerlendirilmesi. Sosyoloji ve Coğrafya, İstanbul: Kızılelma Yayıncılık, s. 602-610.
• Behar, Cem (2011). Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası ve Modernleşmesi. Osmanlılarda Bilgi ve İstatistik, Editör: Halil İnalcık-Şevket Pamuk, Ankara: DİE Yayınları.
• Bilgi, Nejdet (1999). Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları Hakkında. Türk Yurdu, S. 148-149, s.117-124.
• Eyice, Semavi (1975). Tarihde Bolu. T.T.O.K Belleteni. S. 47/326, İstanbul.
• Güneş, Mehmet (2014). Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili. Gazi Akademik Bakış Dergisi, C.VIII, S. 15, s. 221-240.
• Işık, Şevket (1999). Tarihsel Coğrafya Açısından Temettüat Defterlerinin Değerlendirilmesi ve Aşağı Akçay Havzası Örneği. Ege Coğrafya Dergisi, S. 10, s. 239-279.
• Kaya, Didem Sevtap, Mehmet Bayartan (2019). Bolu Şehri Mahallelerinin Tarihi Gelişimi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 21, s. 161-177.
• Kaya, Mehmet (2013). II. Meşrutiyetten Çok Partili Hayata Geçişte Bolu’nun İdari ve Sosyal Durumu. Konya: Bolu İl Özel İdaresi Yayınları
• Kütükoğlu, Mübahat (1995). Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri. Belleten, C. LIX, S. 225, s. 395-412.
• Öztürk, Said (2003). Türkiye’de Temettüat Çalışmaları. TALİD, C. I, S.1, s. 287-304.
• Quataert, Donald (2004). XIX. Yüzyıla Genel Bakış-Islahatlar Devri-Nüfus. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. Editör: Halil İnalcık, Donald Quataert, C. II, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Süme, Mehmet, Cemal Sezer (2015). Bolu’da Yaşayan Ermeniler (1840-1920). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. XV (USBES Özel Sayısı I), s. 35-63.
• Süme, Mehmet (2017). Osmanlı Devleti’nde Nüfus Sayımları ve Bolu Nüfus Defterleri. Tozlu Raflar, Editör: Hamdi Birgören, Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi.
• Şahin, Burhan (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kastamonu Nüfusu. Akademik Bakış Dergisi, S. 17, s. 1-10.
• Tellioğlu, İbrahim (1998). Vital Cuinet’e Göre Karadeniz Bölgesinin Nüfusu. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. III, S.I, s. 95-102.
• Yüksel, Hasan (2016). Osmanlı’da Modern Anlamda Yapılan İlk Nüfus Sayımına Göre Divriği’nin Demografik Yapısı. Nüfusbilim Dergisi, C. XXVIII, S. 1, s. 73-89.
• Şemseddin Sami (1316). Kamus-ul Alam. https://alam.cagdassozluk.com/osmanlica-ansiklopedi-madde-8482.html, Erişim Tarihi: 27/02/2021