Marksist Coğrafya: Temel Karakteristikler

Year 2025, Volume: 30 Issue: 53, 179 - 193, 30.06.2025

Alpaslan Aliağaoğlu

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1558973

Abstract

Bu çalışma, Marksist coğrafyanın kuramsal doğasını literatür taraması yöntemiyle incelemekte olup, sosyal teoriye katkı sunmayı amaçlamaktadır. Marksizm tarihsel maddecilik anlayışı ile kapitalizmin çelişkileri üzerine kuruludur. Marx, mekân olgusunu ve birey düzeyinde insanı yeterince dikkate almaması nedeniyle eleştirilse de pek çok temel kavramın ortaya konulmasında önemli bir rol oynamıştır. Bunlar, çoğu bugünün sosyal bilimlerinde egemen olan veya onun ortaya attığı ya da ayrıntılı bir şekilde analiz ettiği tarihsel maddecilik, diyalektik yaklaşım, sömürü, yabancılaşma, sınıfsız toplum gibi kavramları kapsamaktadır. Bu bağlamda, Marksist kuramın sunduğu bilimsel yöntemler ve kavramsal çerçeve, toplum bilimleri açısından önem arz etmektedir. Kapitalist sistemin ve pozitivist yaklaşımın yol açtığı sorunlara ilişkin artan farkındalık ile birlikte çeşitli toplumsal ve siyasal dinamikler, Marksist coğrafyanın gelişimine önemli ölçüde katkı sağlamıştır. Marksist bakış açısının coğrafi bilginin gelişim sürecinde önemli bir yeri vardır. Marksist coğrafya ise, mekânsal süreçleri ve coğrafi koşulları Marksist kuram çerçevesinde analiz eden bir disiplin olarak tanımlanmaktadır. Marx’tan esinlenen coğrafyacılar arasında D. Harvey ve E. Soja tarihsel materyalizme mekânı katmaları ve tarihsel coğrafi materyalizmi geliştirmeleri bakımından öne çıkmaktadırlar. Eleştirel şehir kuramı çerçevesinde çalışan Marksist coğrafyacılar, özellikle kentsel eşitsizlikler (konut tedariki ve hizmetlere erişim), yoksulluk, azgelişmişlik ve sanayinin yeniden yapılaşması sürecinde ortaya çıkan sorunlara odaklanmışlardır.

Keywords

Marksist yaklaşım , tarihsel coğrafi materyalizm , marksist coğrafya

Ethical Statement

Etik kurallarına uyulmuştur.

Marxist Geography: Key Characteristics

Abstract

This study examines the theoretical nature of Marxist geography through a literature review and aims to contribute to social theory. Marxism is based on the understanding of historical materialism and the contradictions of capitalism. Although Marx has been criticized for not adequately considering the concept of space and the individual on the personal level, he played a significant role in formulating many fundamental concepts. These include historical materialism, the dialectical approach, exploitation, alienation, and a classless society—many of which are dominant concepts in today’s social sciences and were either introduced or thoroughly analyzed by Marx. In this context, the scientific methods and conceptual framework provided by Marxist theory hold considerable importance for social sciences. The growing awareness of the problems caused by the capitalist system and positivist approaches, along with various social and political dynamics, has significantly contributed to the development of Marxist geography. The Marxist perspective holds an important place in the development of geographical knowledge. Marxist geography is defined as a discipline that analyzes spatial processes and geographical conditions within the framework of Marxist theory. Among geographers inspired by Marx, D. Harvey and E. Soja stand out for incorporating space into historical materialism and developing the concept of historical-geographical materialism. Marxist geographers working within the framework of critical urban theory have particularly focused on urban inequalities (such as housing supply and access to services), poverty, underdevelopment, and issues arising during the restructuring of industry.

Keywords

Marxist approach , historical geographical materialism , marxist geography

Ethical Statement

Ethical rules have been followed.

References

• Akkol, M. L. (2019). Jürgen Habermas’ın iletişimsel eylem kuramı ve kamusal alan kavramının analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 171-180.
• Aliağaoğlu, A., & Uğur, A. (2021). Şehir coğrafyası (8. Baskı). Nobel.
• Alptekin, M.Y. (2014). Şehirden kente mekânsal dönüşüm. Doğu Batı Dergisi, 67, 85-107.
• Al-Rebholz, A. (2017). Kent kuramları: Klasikler ve çağdaşlar. İçinde Kent sosyolojisi (s. 135-163). M. Talas & E. Yiğit (Eds.). Lisans Yayıncılık.
• Avar Adile, A. (2009). Lefebvre’nin üçlü-algılanan, tasarlanan, yaşanan mekân-dialektiği. Dosya, 17, 7-16.
• Aydın, M. (2013). Güncel kültürde temel kavramlar (2. Baskı). Açılım Kitap.
• Aydın, A. (2018). Felsefe düşünce tarihi. Pegem Akademi.
• Aydınlı H. İ. (2004). Sosyo-ekonomik dönüşüm sürecinde belediyeler. Nobel Yayın Dağıtım.
• Balcı, A. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma: yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi.
• Balkız, B. (2004). Frankfurt Okulu ve Eleştirel teori: Sosyolojik pozitivizmin eleştirisi. Sosyoloji Dergisi, 12, 135-158.
• Belina, B (2022). Marksist coğrafya her zamankinden daha güncel. Nutettin Özgen (Çev.). İçinde Eleştirel beşeri coğrafya toplum, mekân, coğrafya (s. 28-43). Mehmet Ali Toprak (Eds.). İstanbul: Bağlam.
• Bıçkı, D. (2006). Harvey ve Castells'de kent sorunsalı: Politik ekonomi vizyonu ve sınırlılıkları. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(11), 111-130.
• Brenner, N, Marcuse, P., & Mayer, M. (2014). Kâr için değil halk için, eleştirel kent teorisi ve kent hakkı. Sel Yayıncılık.
• Brenner, N. (2014). Eleştirel kent teorisi nedir? İçinde Kent için değil halk İçin, eleştirel kent teorisi ve kent hakkı. Neil Brenner, Peter Marcuse ve Margit Mayer (s. 29-46). Sel Yayıncılık.
• Bumin, K. (2013). Demokrasi arayışında kent. Çizgi Kitabevi.
• Castells, M. (1977). The Urban question, A Marxist approach. Edward Arnold.
• Castells, M. (1997). Kent, sınıf, iktidar. Bilim ve Sanat.
• Castree, N. (2018). David Harvey. İçinde Mekân ve yer üzerine büyük düşünürler (s. 405-417). Philip Hubbard ve Rob Kitchin (Eds.). Litera Yayıncılık.
• Cevizci, A. (2017). Büyük felsefe sözlüğü. Say.
• Cresswell, T. (2013). Geographic thougth, a critical introduction. Wiley-Blackwell.
• Das, R. J. (2022). What is Marxist geography today, or what is left Marxist geography? Human Geography, 15(1), 33-44.
• Demir, Z. (2018). Karl Marx’ın bakış açısından kapitalist toplumda yabancılaşma ve sonuçları. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5), 63-74.
• Deniz, T. (2025). İkinci bir doğa yaratmanın ifadesi kültürel coğrafya ve kavramları. Journal of Humanities and Tourism Research, 15(1), 111-125.
• Eğilmez, M. (2015). Makro ekonomi, Türkiye’den örneklerle (7. Basım). Remzi.
• Eldem, S. (2019). Mekân ve Siyaset. İçinde Önce Mekân Vardı (s. 9-30). Önder Kulak ve Soner Turlak (Eds.). Edebi Şeyler.
• Engels, F. (1974). Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm. Sevinç Matbaası.
• Erken, A. (2022). Antonio Gramsci’nin Hegemonya Kavramının Uluslararası İlişkiler Disiplinine Girişi ve Yorumlanması. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 149-158.
• Esgin, A. (2016). Aşina Olunanın Bilinmezliği: Kentin ve Kentsel Gündelik Hayatın Sosyolojisi Üzerine. İçinde Kent Fragmanları (s. 17-60). Ali Esgin ve Özgür Sarı (Eds.). İstanbul: Phoenix Yayınevi.
• Eşrefoğlu, H. (2020). Kent Hakkı Kavramının Tarihsel Serüveni, Açımları ve İmkanları. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Geddes, M. (2017). Marksizm ve Kentsel Politika, İçinde Kentsel Politika Teorileri (s. 108-141). Jonathan S. Davies ve David L. Imbroscio (Eds.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Giddens, A. (2010). Modernliğin Sonuçları. Ersin Kuşdil (Çev.). Ayrıntı.
• Giddens, A. & Sutton, P. W. (2020). Sosyolojide Temel Kavramlar (4. Baskı), Ali Esgin (Çev.). Phoenix Yayınevi.
• Gottdiener, M. (2001). Mekân Kuramı Üzerine Tartışma: Kentsel Praksise Doğru. Praksis, 2, 248-269.
• Gottdiener, M., & Hutchison, R. (2011). The New Urban Sociology (Fourth Edition). Westviev Press.
• Ghulyan, H. (2017). Lefebvre’nin Mekân Kavramının Yapısal ve Kavramsal Çerçevesine Dair Bir Okuma. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 26(3), 1-29.
• Gregory, D., Jhonston, R., Pratt, G., Watts, J. M. & Whatmore, S. (2009). The Dictionary of Human Geography (5 th Edition), USA: Wiley and Blackwell.
• Güllüpınar, F. (2012). Kent Sosyolojisi Kuramları Üzerine Bir Literatür Değerlendirmesi. Çağdaş Yerel Yönetimler, 21(3), 1-29.
• Güllüpınar, F. (2013). Kent Kuramları. İçinde Kent Sosyolojisi (s. 50-83). Fatime Güneş (Eds.). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Güneş, F. (2017). Kent Kuramları. İçinde Kent Sosyolojisi (s. 29-45). Fatime Güneş (Eds.). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Hall, T. (2001). Urban Geography (2th Edition). Routledge.
• Harvey, D. (2003). Sosyal Adalet ve Şehir. Mehmet Moralı (Çev.). Metis.
• Harvey, D. (2008). Umut Mekânları. Metis.
• Harvey, D. (2013). Asi Şehirler. Metis.
• Harvey, D. (2015). Kozmopolit ve Özgürlük Coğrafyaları. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Harvey, D. (2015a). On Yedi Çelişki ve Kapitalizmin Sonu. Sel.
• Harvey, D. (2019). Dünyanın Halleri. Kolektif (Çev. Kolektif). Sel.
• Harvey, D. (2022). Sermayenin Mekânları, Eleştirel Bir Coğrafyaya Doğru. N. Bedirhanoğlu ve U. Balaban (Çev.). Sel.
• Holt-Jensen, A. (2017). Coğrafya, Tarihi, Felsefesi ve Temel Kavramları. Erdem Bekaroğlu, Ömer.F. Anlı, Hatice Turut, Suat Tuysuz (Çev.). İdil Yayıncılık.
• Hubbard, P., Kitchin, R., Bartley, B., & Fuller, D. (2005). Thinking geographically, space, theory and contemporary human geography. Continium.
• Hubbard, P. (2018). Manuel Castells. İçinde Mekân ve Yer Üzerine Büyük Düşünürler (s. 183-196). Philip Hubbard ve Rob Kitchin (Eds.). Litera Yayıncılık.
• İçağasıoğlu Çoban, A., & Buz, S. (2009). Eleştirel Teori: Gelişimi, Kabulleri ve Sosyal Hizmette Kullanımı. Toplum ve Sosyal Hizmet, 19(1), 71-88.
• İncedere, L. (2020). Çağdaş kentsel teorilerde Marx’ı neden okuyoruz? Kent Akademisi, 13(4), 640-650.
• Johnston, R., & Sidaway, J. (2016). Geography and geographers, Anglo-American human geography since 1945. Routledge.
• Kaya, İ. (2005). Sosyal teori ve beşeri coğrafya. Ulusal Coğrafya Kongresi (İsmail Yalçınlar Anısına), s. 257-265.
• Kaya, İ. (2014). Coğrafi düşüncenin değişimi ve paradigmalar. İçinde Coğrafya araştırma yöntemleri, (s. 19-50). İlhan Kaya ve Yılmaz Arı (Eds.). Coğrafyacılar Derneği.
• Kirsch, S. (2020). Historical geographical materyalism. İçinde International encyclopedia of human geography (2nd edition)(s. 31-36). A Kobayashi (Eds.). Elsevier.
• Holton, R. J. (1999). Kentler, kapitalizm ve uygarlık. İmge Kitabevi.
• Kayserili, A., & Baltuk, M. (2022). Marksist coğrafya açısından mekânsal bir eleştiri: Ağrı kenti örneği. Doğu Coğrafya Dergisi, 27(47), s. 28-40.
• Lefebvre, H. (2013). Kentsel devrim. Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. Işık Ergüden (Çev.). Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2014a). Sosyalist dünya görüşü Marksizm (4. Basım). Yordam Kitap.
• Lefebvre, H. (2020). Şehir hakkı (4. Baskı). Işık Ergüden (Çev.). Sel.
• Livingstone, D. (2003). A Brief history of geography. İçinde The Student companion to geography (s. 275-282). A. Roges & H. A. Viles (Eds.). New York: Blackwell.
• Marx, K. (2011). Kapital (Birinci Cilt). Sol.
• Marx, K. (2017). Kapital (Üçüncü Cilt). Yordam.
• Marx, K. (2000). 1844 El yazmaları. Birikim.
• Marx, K., & Engels, F. (2013). Alman ideolojisi. Bil Ofset Matbaacılık.
• Mayhew, S. (2010). Dictionary of geography. Oxford University Press.
• Merrifield, A. (2017). Yeni kent sorunu. Tekin.
• Merrifield, A. (2019). Metromarksizm, şehrin Marksist bir hikayesi (Çev. Berkay Ersöz). Phoenix.
• Mert, D. (2021). Marksist düşünce geleneğinde hegemonya kavramının tarihi serüveni. [Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi].
• Pacione, M. (2001). Models of urban land use structure in cities of developed countries. Geography, 84(2), 97-119.
• Peet, R. (1985). An Introduction to Marxist geography. Journal of Geography, 84(1), 5-10.
• Peet, R. (1998). Modern geographical thought. Malden, USA: Blackwell Publishers.
• Odabaş, U. K. (2018). Frankfurt Okulu ya da Eleştirel teori üzerine. Dört Öge, 14, 211-233.
• Özgen, N. (2010). Bilim olarak coğrafya ve evrimsel paradigmaları. Ege Coğrafya Dergisi, 19(2), 1-25.
• Özgüç, N., & Tümertekin, E. (2000). Coğrafya geçmiş, kavramlar coğrafyacılar. Çantay Kitabevi.
• Öztürk, M., & Karabağ, S. (2013). Coğrafyada Paradigmalar. Journal of European Education, 3(1), 8-32.
• Relph, E. (1987). The Modern Urban Landscape. Croom Helm.
• Ritzer, G., & Stepnisky, J. (2018). Modern sosyoloji kuramları. Himmet Hülür (Çev). De Ki Basım Yayım Ltd. Şti.
• Ritzer, G., & Stepnisky, J. (2018a). Sosyoloji kuramları. Himmet Hülür (Çev.). De Ki Basım Yayım Ltd. Şti.
• Ritzer, G., & Stepnisky, J. (2019). Çağdaş sosyoloji kuramları ve klasik kökleri. Irmak Ertuna Howison (Çev.). De Ki Basım Yayım Ltd. Şti.
• Thorns, D. C. (2004). Kentlerin dönüşümü, kent teorisi ve kentsel yaşam. Esra Nal, Hasan Nal (Çev.). Soyak Yayınları.
• Toprak, M, A. (2022). Giriş: eleştirel beşeri coğrafya. Eleştirel beşeri coğrafya toplum, mekân, coğrafya içinde (s. 15-27). Mehmet Ali Toprak (Ed.). Bağlam.
• Turut, H., & Özgür, E. M. (2018). Klasik kent Kuramlarından eleştirel kent kuramlarına geçiş bağlamında kentleri yeniden okumak. Ege Coğrafya Dergisi, 27(1), 1-19.
• Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2006). Beşeri coğrafya, insan, kültür, mekân. Çantay Kitabevi.
• Tümertekin, E., & Özgüç, N. (2013). Ekonomik coğrafya, kalkınma ve küreselleşme. Çantay Kitabevi.
• Saunders, P. (2013). Sosyal teori, kentsel sosyoloji (Çev. Songül Doğru Getir). İdeal Kültür ve Yayıncılık.
• Sennett, R. (2013). Kamusal insanın çöküşü (4. Basım), Ayrıntı.
• Serter, G. (218). Muhafazakâr Kentin İnşası. Notabene.
• Skousen, M. (2005). İktisadi düşünce tarihi, modern iktisadın inşası. Mustafa Acar, Ekrem Erdem, Metin Toprak (Çev.). Adres Yayınları.
• Soja, E. W. (1996). Thirdspace, journey to Los Angeles and other real-and imagined places. Blackwell Publishing.
• Soja, E. W. (2017). Postmodern coğrafyalar. Eleştirel toplumsal teoride mekânın yeniden ileri sürülmesi. Sel.
• Smith, N. (2017). Eşitsiz gelişim, doğa, sermaye ve mekânın üretimi. Esin Soğancılar (Çev.). Sel.
• Smith, N., & Williams, P. (2021). Kentin mütenalaştırılması. Yordam Kitap.
• Slattery, M. (2020). Sosyolojide temel fikirler. Ümit Tatlıcan, Gülhan Demiriz (Çev.). Sentez Yayıncılık.
• Şengül, H. T. (2001). Sınıf mücadelesi ve kent mekânı. Praksis Dergisi, 2, 9-31.
• Ulaç, M.A. (2020). Kartl Marx ve yabancılaşma: Sosyolojik bir analiz. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 26-38.
• Warf, B. (2006). Encyclopedia of human geography. Sage Publication.
• Yayla, A. (2011). Marksizm hala niçin popüler? Liberal Düşünce, 16(62-63), 7-22.
• Yıldırım, Y. (2015). Kent Araştırmalarında Triyalektik Yöntem: İzmir’e Edward Soja İle Bakmak. 1. Uluslararası Kent Araştırmaları Kongresi (s. 1296-1321).
• Yurdadön Aslan, P., & Yavan, N. (2018). Mekân üretimi ve Lefebvre’in mekânsal üçlü kavramlaştırmasının görünürlüğü: Taksim Gezi Parkı örneği. Planlama, 28(3), 302-314.
• Yurdadön Aslan, P., & Yavan, N. (2019). Edward Said’in mekânsal dönüş’e atkısı. Posseible Düşünme Dergisi, 14, 114-135.