Coğrafi Özelliklerin Yaşlı Bireylerin Gündelik Yaşamları Üzerine Etkileri

Year 2025, Volume: 30 Issue: 53, 112 - 125, 30.06.2025

Gülşah Doğanay

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1603012

Abstract

Bu çalışma, Giresun’un bazı coğrafi özelliklerinin (eğim, ulaşım, güneşlenme, kır-kent arası yaşam, sahil) yaşlıların mekân tercihlerine ve gündelik yaşam aktivitelerine etkilerini anlamak amacıyla planlanmıştır. Bu amaçla sekiz kadın, yedi erkek toplam 15 katılımcıya yarı yapılandırılmış sorulardan oluşan mülakat uygulanmıştır. Katılımcılar 65 yaş ile 89 yaş aralığındadır. Fenomenolojik yaklaşımla hazırlanan çalışmada, bulgular içerik analiz yöntemi ile çözümlenmiştir. Özellikle fındık tarımı ile ilgili işler ve hobi bahçeciliği faaliyetlerinin kırsal yaşam ile bağlantısı olan yaşlı bireylerin mekân tercihlerini etkilediği belirlenmiştir. Çalışmada mekân tercihlerinin cinsiyet, ulaşım koşulları ve sosyoekonomik faktörlere göre değiştiği de görülmüştür. Erkekler daha çok kamusal alanları (kahvehane, cami vb.) kullanırken kadınlar evlerine yakın (park, market, semt pazarı vb.) mekânları daha fazla kullanmaktadır. Giresun’un eğimli yapısı ve barınma koşulları, yaşlıların gündelik yaşamlarını etkilemektedir. Kentteki yaya hareketliliğini doğrudan etkileyen alt ve üst geçitler yaşlıların sahil kullanımlarını sınırlamaktadır. Yerinde yaşlanma olgusu bağlamında ise uzun süre yaşadıkları ya da çocukluk/gençlik dönemlerinin geçtiği mahallerde yaşamayı tercih ettikleri belirlenmiştir. Araştırma, yaşlı bireylerin olumsuz coğrafi koşullara rağmen yaşadıkları mekânlarla yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda duygusal ve toplumsal bağlar kurduklarını ortaya koymaktadır. Bu mekânlar, yaşlı bireyler için alışkanlıkların, aidiyet duygusunun, huzur, güven hissinin yanı sıra kişisel kimliğin şekillendiği anlamlı yerler olarak öne çıkmaktadır.

Keywords

Yaşlı birey , yaşlanmanın coğrafyası , gündelik yaşam ve mekân , yerinde yaşlanma

Ethical Statement

Bu çalışma için etik komite onayı Giresun Üniversitesi Rektörlüğü Sosyal Bilimler Fen ve Mühendislik Bilimleri Araştırmaları Etik Kurulundan (Tarih: 04.09.2024, Sayı: 08/02) alınmıştır.

Effects of Geographical Features on the Everyday Life of Older Adults

Abstract

This study aims to understand the effects of the geographical features of Giresun (sunlight exposure, the dual rural-urban lifestyle, coastal areas) on the spatial preferences and everyday practices of older adults. Semi-structured interviews were conducted with 15 participants (8 women and 7 men) aged between 65 and 89. The data of the study, which was designed based on the phenomenological approach, were analyzed through content analysis. It was determined that the activities related to hazelnut farming and hobby gardening significantly influenced the spatial preferences of older adults. The study also revealed that the spatial preferences varied according to gender, transportation conditions, and socio-economic factors. Men were frequently more inclined to use public spaces (e.g., coffeehouses, mosques), while women preferred spaces which are closer to their houses (e.g., parks, markets, neighborhood bazaars). Giresun’s sloping terrain and housing conditions affect the everyday life of the older adults. It could be asserted that the overpasses and underpasses, which directly affect the pedestrian mobility in urban areas, limit their use of the coastal areas. In the context of aging-in-place, older adults prefer to live in neighborhoods where they lived for a long time or spent their childhood and youth. The research indicates that despite unfavorable geographical conditions, older adults have not only physical but also emotional and social bonds with the places they live in. These places stand out as meaningful places where habits, sense of belonging, peace, safety, and personal identity are being shaped for older adults.

Keywords

older adults , the geography of ageing , everyday life and space , aging-in-place

Ethical Statement

Ethics Committee Approval was obtained from Giresun University Rectorate Social Sciences Science and Engineering Sciences Research Ethics Committee (Date: 04.09.2024, Number: 08/02).

References

• Alpman, P. (2019). Mekân, kimlik, sınıf: Farklar neden bir arada barınamazlar?. İdealkent, 10(26), 373-401. https://doi.org/10.31198/idealkent.519245
• Andrews, G. J., Cutchin, M., McCracken, K., Phillips, D. R., & Wiles, J. (2007). Geographical gerontology: The constitution of a discipline. Social Science & Medicine, 65(1), 151-168 https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2007.02.047
• Aykal, F. D., Yılmaz, A., & Çelik, S. (2017). Kent parklarının erişilebilirliği üzerine bir araştırma: Van Dilek Doğan kent parkı örneği. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 5, 29-40 https://doi.org/10.21923/jesd.94534
• Baldwin, T. (Ed.). (2007). Reading Merleau-Ponty: on phenomenology of perception. Routledge.
• Banister, D., & Bowling, A. (2004). Quality of life for the elderly: the transport dimension. Transport Policy, 11(2), 105-115. https://doi.org/10.1016/S0967-070X(03)00052-0
• Beard, J.R. & Petitot, C. (2010). Ageing and urbanization: can cities be designed to foster active ageing? Public Health Reviews, 32(2),427-450.
• Bekdemir, Ü. (2016, 13-14 Ekim). Giresun’da kentsel planlamadan kaynaklanan sorunlar ve çözüm önerileri. TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu International Geography Symposium, Ankara.
• Buttimer, A. (1976). Grasping the dynamism of lifeworld. Annals of the Association of American Geographers, 66(2),277-292. https:// doi.org/10.1111/j.1467-8306.1976.tb01090.x
• Çengelci Özekes, B. (2014). Yaşanılan kentin büyüklüğü, yaşanılan mekânın özellikleri, eğitim ve cinsiyet faktörleri açısından yaşlıların yaşam doyumları ve günlük yaşam aktiviteleri. Ege Eğitim Dergisi, 15(2), 476-496. https://doi.org/10.12984/eed.69402
• Çukur, D., & Ergin, Ş. (2008). Yaşlılık döneminin “öteki” leştirilmesi sorununun kentsel-sosyal altyapı bağlamında irdelenmesi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1(2), 107-120.
• Doğanay G. (2024). 65 yaş ve üstü bireylerin aktif ve sağlıklı yaşlanmasında coğrafi çevre koşullarının etkileri [Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Doğanay, H. (2017). Coğrafya bilim alanları sözlüğü (1. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Düzenli, T., Özkan, D. G., & Alpak, E. M. (2016). Kent parklarının yaşlılara sunduğu olanaklar açısından incelenmesi: Trabzon kenti örneği Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(37), 141-154. 10.16992/ASOS.11839
• Erkuş, S., & Balun, B. (2022). Yaşlı bireylerin kentsel alan deneyimlerine ilişkin bir alan araştırması. Karabük Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 87-99.
• Erol, E. (1991). Genel klimatoloji (4.baskı). Gazi Büro Yayıncılık.
• Golant, S. M. (1984). The geographic literature on aging and old age: an introduction. Urban Geography, 5(3), 262-272.
• Gökdemir, M. (2017). Modern şehrin sorunlarına çözüm olarak Turgut Cansever'in şehir ve mimari anlayışı [Yüksek lisans Tezi] Adıyaman Üniversitesi.
• Grimmer, K., Kay, D., Foot, J., & Pastakia, K. (2015). Consumer views about aging-in-place. Clinical Interventions in Aging, 10,1803-1811. doi: 10.2147/CIA.S90672.
• Han, A. R., Park, S. A., & Ahn, B. E. (2018). Reduced stress and improved physical functional ability in elderly with mental health problems following a horticultural therapy program. Complementary Therapies in Medicine, 38,19-23. https://doi.org/10.1016/j.ctim.2018.03.011
• Harvey, D, (2002). Sınıfsal yapı ve mekânsal farklılaşma kuramı. A. Alkan ve B. Duru (Der. ve Çev.), 20. Yüzyıl Kenti içinde (s. 147-172) İmge Yayınevi.
• Hazer, O. (2012, 18-24 Mart). Yaşlılar için evde bakım ve evde ergonomi: Geronteknolojik yaklaşımlar. Kuşaklararası Dayanışma ve Aktif Yaşlanma Sempozyumu, Ankara kitabı içinde (s.339-347), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Horner, B., & Boldy, D. P. (2008). The benefit and burden of "ageing-in-place" in an aged care community. Australian Health Review, 32(2), 356-365.
• İçli, G. (2017). Yavaşlayan kentler ve yaşlılar. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 10(2), 67-75.
• Kalafat, E., & Yeşil, P. (2021). Giresun kenti yaya bölgelerinin kullanıcı tercihleri doğrultusunda incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 25(3), 658-664. https://doi.org/10.19113/sdufenbed.907843
• Kalaycıoğlu, S., Tol, U. U., Küçükural, Ö., & Cengiz, K. (2003). Yaşlılar ve yaşlı yakınları açısından yaşam biçimi tercihleri. Türkiye Bilimler Akademisi Raporları. https://www.tuba.gov.tr/tr/yayinlar/suresiz-yayinlar/raporlar/yaslilar-ve-yasli-yakinlari-acisindan-yasam-bicimi-tercihleri-1
• Kalınkara, V. & Arpacı, F. (2013, 23-25 Mayıs). Yerinde Yaşlanma. VII. Ulusal Yaşlılık Kongresi kitabı içinde (s.54- 60). Karabük Üniversitesi ve YASAD.
• Kalınkara, V. (2017). Yaşlanan Kentler: Kentsel alanda aktif yaşlanmayı destekleyecek kapsayıcı tasarım ve ergonomi. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 11(24), 229-248.
• Karakaş, H. (2019). Birey-çevre uyumu bağlamında demans dostu çevreler yaratmak ve yerel yönetimlere öneriler. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 3(3), 48-53. https://doi.org/10.24876/senex.2019.21
• Karmaz, E., & Şenol, D. (2020). Mekânın zaman, beden ve cinsiyet ile etkileşimi üzerine bir değerlendirme. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 5(10), 1-12.
• Köroğlu, C. Z., & Köroğlu, M. A. (2015). Mekânın dönüşümü ve yaşlılık üzerine: Kentleşme ve yaşlılık olgusu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 812-821.
• Köse, N., & Erkan, N. Ç. (2014). Kentsel mekân örgütlenmesinin yaşlıların kentsel etkinlikleri üzerindeki etkisi, İstanbul ve Viyana örneği (1). METU Journal of the Faculty of Architecture, 31(1),39-66 10.4305/METU.JFA.2014.1.3
• Menz, T., & Welsch, H. (2010). Population aging and environmental preferences in OECD countries: The case of air pollution. Ecological Economics, 69(12), 2582-2589. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2010.08.002
• Merleau-Ponty, M. (2012). Phenomenology of Perception. (Donald A. Landes, Trans). Routledge.
• Mirioğlu, G. (2018). Kentlere feminist coğrafya perspektifinden bakmak. Ege Coğrafya Dergisi, 27(2), 183-194.
• Özgür, E. M. (2019). Yaşlanmanın coğrafyaları: Coğrafi gerontolojide ilerleme, tartışmalar ve araştırma gündemi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 17(1), 78-109. https://doi.org/10.33688/aucbd.512325
• Özgür, E. M., & Kılınç, N. (2022). Yaşlı dostu kentler ve topluluklara ilişkin kuramsal çerçevelerin gözden geçirilmesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 20(1), 310-337. https://doi.org/10.33688/aucbd.1078870
• Pani-Harreman, K. E., Bours, G. J., Zander, I., Kempen, G. I., & van Duren, J. M. (2021). Definitions, key themes and aspects of ‘ageing in place’: a scoping review. Ageing & Society, 41(9), 2026-2059.
• Peace, S. M., Holland, C., & Kellaher, L. (2005). Making space for identity. G. J. Andrews & D. R. Phillips (Ed.). In Ageing and Place (pp. 204-220). Routledge.
• Peace, S., Holland, C., Kellaher, L., &. (2006). Environment and identity in later life. McGraw-Hill Education.
• Phillips, D. R., Siu, O. L., Anthony, G. O. Y., & Cheng, K. H. (2005). Ageing and the urban environment. G. J. Andrews & D. R. Philips (Ed.) In Ageing and place (pp. 163-179). Routledge.
• Read, J. M., Muller, J. J., & Waters, L. E. (2013). The importance of latent benefits and meaningful leisure activity in predicting quality of life in Australian retirees. Australian Journal of Career Development, 22(2), 63-71 https://doi.org/10.1177/1038416213486773
• Rowles, G. D. (1983). Geographical dimensions of social support in rural Appalachia, G. D. Rowles & R. J. Ohta (Eds.) In Aging and Milieu: Environmental perspectives on growing old (pp. 111–30). Academic Press.
• Sabia, J. J. (2008). There's no place like home: a hazard model analysis of aging in place among older homeowners in the PSID. Res. Aging 30(1), 3–35. https://doi.org/10.1177/0164027507307919
• Sadamoto, K., Ogawa, T., Ogura, T., & Saito, E. (2007). Season and activity of rheumatoid arthritis in Japan. APLAR Journal of Rheumatology, 10(1), 29-31. https://doi.org/10.1111/j.1479-8077.2007.00251.x
• Sağman, M. M., & Esendemir, Ş. (2019). Yaşlanma ve mekân ilişkisi üzerine: Türkiye’de yaşlı erkek bireylerin cami ve kahvehane kullanımlarının analizi. Academic Review of Humanities and Social Sciences, 2(1), 19-36.
• Schwanen, T., Hardill, I., & Lucas, S. (2012). Spatialities of ageing: The co-construction and co-evolution of old age and space. Geoforum, 43(6), 1291-1295. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2012.07.002Get rights and content
• Sılaydın, M. B. (2008). Şehir planlamada yaşlıya ve yaşlının barınma sorununa yeniden bakmak. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1(2), 98-106.
• Sivam, A., & Karuppannan, S. (2000). Factors influencing old age persons’ residential satisfaction: A case study of South Australia. Sociology Conference, University of South Australia.
• Tang, F., & Lee, Y. (2011). Social support networks and expectations for aging in place and moving. Research on Aging, 33(4), 444-464. https://doi.org/10.1177/0164027511400631
• Taşkesen, C. G. (2017). Kırsal ve kentsel alanlarda yaşlanma, yaşlılık ve yaşlılar: Denizli ili örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 92-124.
• Tekten Aksürmeli, Z. T. (2017). Yaşlılık ekseninde Türkiye’de iç göç ve kent. Akademik Bakış Dergisi, (64), 703-716.
• Tuan, Y. F. (1975). Place: An experiential perspective. The Geographical Review, 65(2), 151-165. https://doi.org/10.2307/213970.
• Tuan, Y. F. (1979). Space and place: humanistic perspective. In Philosophy in geography (pp. 387-427). Springer.
• Tuncer, S. (2012). Beşeri coğrafyaya feminist itirazlar. Fe Dergi, 4(1), 78-90. https://doi.org/10.1501/Fe0001_0000000065
• Tunçer, M. (2017). Urban ageing and the right to the city experiences of elderly in Kadıköy [Yüksek lisans tezi] İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Tutal, O. (2016). Yaşlılık, yaşam çevresi ve evrensel tasarım. V. Kalınkara (Ed.) yaşlılık disiplinlerarası yaklaşım, sorunlar, çözümler içinde (s.489-507) Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tutal, O., & Üstün, B. (2009). Yaşlılık ve yaş dostu kentler: Eskişehir. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 2(1), 1-23.
• TÜİK (2025). Türkiye İstatistik Kurumu İstatistiklerle Yaşlılar, 2024 7 MART 2025 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2024-54079 adresinden edilmiştir.
• Türel, G. (2009). Provision of housing and services for the elderly in Turkey. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 3(1),90-103. WHO/World Health Organization (2007). Global age-friendly cities: A Guide. World Health Organization. https://apps.who.int/iris/handle/10665/43755
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Zeng, Y., Gu, D., Purser, J., Hoenig, H., & Christakis, N. (2010). Associations of environmental factors with elderly health and mortality in China. American Journal of Public Health, 100(2), 298-305.