Uzbekistan Folk Calendar and Seasonal Ceremonies

Year 2025, Volume: 30 Issue: 53, 137 - 146, 30.06.2025

Hüseyin Melih Özdemir , Rahıma Raımova Aysal

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1638073

Abstract

Throughout history, people have sought to facilitate their lives by dividing time into segments. Time has been categorized into units such as hours, days, months, and years. Folk calendars are elements of intangible cultural heritage, developed during periods when technology was not yet advanced and people lived with limited resources. These calendars were shaped by the environment in which people lived and their accumulated cultural experiences. The main purpose of this study is to record the special dates determined by the Uzbeks regarding the folk calendar and the words they say about these dates with a scientific study without being lost. In this context, a literature review was conducted using sources written in various languages. Additionally, fieldwork was carried out in several cities, primarily in Samarkand and Tashkent. Folk calendar data were compared with meteorological records obtained from the Tashkent Meteorological Station to assess whether traditional knowledge aligned with climatic realities. Descriptive and comparative analysis methods were employed in the research. Various cultural and meteorological elements were identified in the Uzbek folk calendar. It was found that summer is the season with the highest number of calendar-related elements. This is attributed to the fact that summer lasts longer in Uzbekistan compared to other seasons. Folk calendar studies hold a significant place in cultural geography. Since they are components of oral culture, it is vital to preserve them through academic documentation before they are lost.

Keywords

Time , folk calendar , Uzbekistan , cultural values

Özbekistan Halk Takvimi ve Mevsimsel Merasimler

Abstract

İnsanlar tarihin her döneminde yaşamlarını kolaylaştırmak için zamanı dilimleme yoluna gitmişlerdir. Zamanı saat, gün, ay ve yıl gibi zaman dilimlerine bölmüşlerdir. Halk takvimleri somut olmayan kültürel miras ögeleridir. Teknolojinin yeterince gelişmediği ve insanların daha kısıtlı imkanlarla yaşamlarını idame ettirdikleri dönemde ortaya koymuş oldukları ürünlerdir. Halk takvimlerini oluştururlarken yaşamış oldukları çevreden ve kültürel birikimlerinden etkilenmişledir. Bu çalışmada Özbeklerin halk takvimine dair belirlemiş oldukları özel tarihler ve bu tarihlerle ilgili söylemiş oldukları sözlerin kaybolmadan bilimsel bir çalışma ile kayıt altına alınması temel amaçtır. Bu kapsamda farklı dillerde yazılmış olan çalışmalar literatür taraması yapılarak tespit edilmiş ve taranmıştır. Ayrıca Semerkand ve Taşkent başta olmak üzere bazı kentlerde saha çalışması yapılmıştır. Taşkent Meteoroloji İstasyonu’ndan alınan meteorolojik veriler ile halk takvimi bilgileri karşılaştırılarak iklimsel gerçekler ile örtüşüp örtüşmediği değerlendirilmiştir. Araştırmada betimleyici ve karşılaştırmalı analiz yöntemleri kullanılmıştır. Özbekistan Halk Takvimi’nde birçok kültürel ve meteorolojik unsur tespit edilmiştir. Halk takvimine dair en fazla ögenin bulunduğu mevsim yaz mevsimidir. Özbekistan’da yaz mevsiminin diğer mevsimlere göre daha uzun sürmesinin bu duruma neden olduğu anlaşılmıştır. Halk takvimi çalışmaları kültürel coğrafyada önemli bir yere sahiptir. Sözlü kültüre ait unsurlar olması sebebiyle kaybolmadan akademik çalışmalar ile kayıt altına alınmaları önemlidir.

Keywords

Zaman , halk takvimi , Özbekistan , kültürel değerler

References

• Açıkgöz, H. (1990). Türkistan illerinden Özbekistan. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Alaviya, M. (1974). Özbek halq marosim qoshiqlari. Toshkent Fan.
• Anichkov E. V (1905). Vesennyaya obryadovaya pesnya na zapade i u slavyan Ç,1. Akad. Nauk.
• Ardel, A. (1976). Türk ülkelerinin tabii coğrafyası. Türk Dünyası El Kitabı.
• Ardel, A., Kurter, A., & Dönmez, Y. (1969). Klimatoloji tatbikatı. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Ashirov, A., & Hatunoğlu, N. (2015). Özbekistan’da mevsimsel bayramlar ve özel günler. Milli Folklor Dergisi, 27(105), 120-130.
• Biray, N. (2013). Bugün hava nasıl olacak? Halk bilgisine dayalı takvim ve hava tahmini: Kazak Türkçesi örneğinde. Ankara DTCF Dergisi, 20(2), 1-30.
• Boys, M. (1987). Verovaniya i obiçai. Nauka.
• Creswell, J.W. (2017). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. Eğiten Kitap.
• Creswell, J.W. (2020). Nitel araştırma yöntemleri beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. Siyasal Kitabevi.
• Erginer, G. (1984). Uşak halk takvimi, halk meteorolojisi. Türk Tarih Kurumu.
• Freyman, A., A . (1959). Tri sogdiyskih dokumenta s gorı mug// problemı vostokovedenii, No1.
• Gülüm, K., & Kocaoğlu, T. (2018). Türk ve Amerikan atasözlerindeki halk takvimi unsurları ve coğrafi gerçekliği, diyalektolog. Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 137-148.
• Güner, İ., & Şimşek, O. (1998). Iğdır’da halk takvimi ve meteorolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 33, 129-139.
• İsakov, Z. (2022). Turkiy xalqlar milliy folklorida osmon yoritqichları bilan boğlıq urf odat ve marosımlar. Ekonomika Sosium Dergisi, 5(96), 487-491.
• Mamatqul, J. (2008). Özbek mavsumiy marosim falklori. Tashkent.
• Mirzaev, N. (1991). Özbek Tili Etnografizmlarining izohli luğati. Toshkent Fan.
• Muhammadjonov, Q. (1988). Janubiy Qozoğiston shevalari. Toshkent Fan.
• Niyazkilichev, K. (1973). Zemledelıçeskiy kalendarı i skotovodstbo u Turkmen çovdurov v konse XIX-naçale XXb// Oçerki po istorii hozyastvo i kulturi Turkmen. Aşhabad.
• Olimjonov, R. (1958). Mizom nima. Fan ve Turmush Dergisi, (11)39.
• Özdemir, M. A., & Bozyurt, O. (2006). Afyonkarahisar halk takviminin sıcaklık verileri ile karşılaştırılması. Doğu Coğrafya Dergisi, 11(15), 53-82.
• Özey, R. (2011). Türk dünyası coğrafyası ülkeler, insanlar ve sorunlar. Aktif.
• Rafiqov, V. (2010). Qiziqarli geografya. Sharq.
• Sarimsaqov, B. (1986). Özbek marosim folklori. Fan.
• Safarov, O. (2010). Özbek xalq oğzaki ijodi. Musiqa.
• Sönmez, V., & Alcapınar, F. G. (2016). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Anı.
• Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basics of qualitative research: grounded theory procedures and techniques. SAGE.
• Taşağıl, A. (2021). Gökbörü’nün izinde kadim Türklerin topraklarında. Kronik Kitap.
• Turulboev, T. (1990). Haftanoma. Toshkent grammplastinka zavodi bosmaxonasi.
• Shomaqsudov, S. H., & SHorahmedov, S. H. (1987). Nega shunday deymiz? Özbek halq maqollarining izoxli lügati. Toshkent.
• Veren, E. (2019). Kocakarı soğuklarından zemheriye Anadolu halk takvimi. Doğan Egmont.
• Yasak, Ü., & Özdemir, H. M. (2021). Türk mitolojisinde coğrafi izler. Turkish Studies - Language, 16(3), 1745-1764.