LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NA DAİR FRANSIZ MECLİS ZABITLARINDA İTİRAZLAR VE İTİRAFLAR

Year 2020, Issue: 65, 147 - 180, 18.12.2020

Fatma Uygur

Abstract

Birinci Dünya Savaşı’nı fiilen bitiren barış antlaşmalarının
sonuncusu, Lozan’da 24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır. Bu sürece giderken
taraf devletlerden Fransa, Britanya’nın baskıları veya değişen hükümet
politikaları sebebiyle Türkiye ile yakınlaşmasını kimi zaman geciktirmiştir.
Ankara hükümetine, İngiltere karşısında denge unsuru olarak yakınlaşmak
mecburiyetinde kalan Fransa, Mudanya ve Lozan dönemlerinde İngiltere’nin
piyon olarak kullandığı Yunan tezini desteklememiş adeta İngiliz
menfaatlerine karşı çıkmıştır.
Bununla birlikte Fransa, 143 madde ve çok sayıda ek protokolden
oluşan bu antlaşmayı kendi milli meclisine gecikmeli sunmuştur.
Antlaşmanın bir yıl geciktirilerek Fransız meclisine getirilmesi bazı
milletvekilleri tarafından Raymond Poincaré hükümetinin önemli bir kusuru
olarak görülmüştür. Mecliste söz konusu antlaşmanın genelde aleyhine
hararetli tartışmalarla dolu bir celse gerçekleşmiştir. Fransız Meclis müzakere
tutanaklarında, Suriye/İskenderun sancağı, yabancı okullar, borçlar meselesi
gibi bazı konularda Şark Meselesi bağlamında ciddi itirazlar görülmüştür. Fransız parlamentosunun, 13. yasama döneminin 25 Ağustos 1924
tarihli birleşiminin 43. oturumunda yapılan müzakere tutanaklarında, Lozan
Antlaşması’nın maddeleri bölümler hâlinde tartışılırken aynı zamanda Türk
tarafının şiddetle reddettiği Sevr Antlaşması’nın ilgili hükümleriyle
karşılaştırılması bazı milletvekillerinin olumsuz yönde oy vermesine yol
açmıştır. Fransız meclisinde, Türk-Fransız İtilâfnamesini (Ankara’da 20
Teşrinievvel 1337-1921) imzalamış, Sakarya Meydan Muharebesinden sonra
da bizzat Mustafa Kemal ve hükümet yetkilileriyle yakın temas kurmuş bir
politikacı olarak Franklin Bouillon Fransız Dışişleri Komisyon Başkanı
sıfatıyla Lozan Antlaşması hakkında olumlu konuşmalar yapmıştır. Fransız
milletvekillerinin ise alabildiğine sert bir biçimde eleştirdikleri bu antlaşma
için, Fernand Enderand gibi bazı vekiller Avrupalı milletleri memnun
etmeyen bir anlaşma olarak değerlendirmiş ve anlaşmaya kaybolan hayaller
adını vermek istemiştir.
Bu çalışmada, Fransız milletvekillerinin Fransız Milli Meclisi’nde
Lozan Barış Antlaşması’na dair yaptıkları görüşmelerin, münakaşaların ve
münazaraların yer aldığı Journal Officiel de la République Française Débats
Parlementaires (Fransız Cumhuriyeti Resmî Gazetesi Meclis Tartışmaları)
zabıtları başta olmak üzere Fransız matbuatının Lozan’a yaklaşımları ele
alınmıştır.

Keywords

Lozan Barış Antlaşması, Şark Meselesi, Franklin Bouillon

References

• Armaoğlu, Fahir. (2010). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914). İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Armaoğlu, Fahir. (1983). 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1814-1918). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Atatürk, Kemal. (1981). Nutuk 1920-1927. Cilt: II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Aydemir, Şevket Süreyya. (1987). Tek Adam Mustafa Kemal1922-1938. Cilt III, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Babin, Gustave. (1915). La bataille de la Marne (6-12 septembre 1914), esquisse d'un tableau d'ensemble, Paris: Plon-Nourrit et Cie. Berthon, André. 01.07.2020 tarihinde http://www2.assembleenationale.fr/sycomore/fiche/(num_dept)/735 adresinden erişildi.
• Bilgenoğlu, Ali. (2007). Osmanlı Devleti’nde Arap Milliyetçi Cemiyetleri, Antalya: Yeniden Anadolu ve Müdafaa-i Hukuk Yayınları.
• Bulletin de la Presse allemande, 29 Novembre 1922.