ABBASÎ DEVLETİNE YÖNELİK ALİ OĞULLARI VEYA ŞİÎ TEHDİDİ

Year 2007, Volume: 9 Issue: 1, 327 - 341, 18.02.2010

Cemil Hakyemez

Abstract

Ümeyye oğullarının düşüşünden sonra Abbasilerin ortaya çıkması, İslam
tarihinin en önemli dönüm noktalarından birini oluşturur. Haşim oğullarının iki
güçlü ailesi Ali oğulları ile Abbas oğulları, ortak hareket ederek Emevî Devleti’ni
yıkmışlardı. Abbasiler, insanları, Hz. Peygamber ailesinden en uygun kişi (er-rıza
min âl-i Muhammed) etrafında toplanmaya çağırıyorlardı. Ümeyye oğullarına
karşı hak ve adalet söylemini kullandıkları için pek çok Alioğlu da bu sloganı Hz.
Ali’nin soyuna refere ederek Abbasi hareketine katılmıştı. Fakat Abbas oğulları,
bu hareketin liderliğini kendi eline geçirerek Ali oğullarını dışladılar ve Abbasî
Devleti’ni kurdular. Ali oğulları da, iktidarın asıl sahiplerinin kendileri olduklarını
iddia ederek onlara cephe aldılar. Onlar bu şekilde Abbasî iktidarının en önemli
muhalifi oldular. Ali oğulları, devleti ele geçirebilmek için pek çok ayaklanma
çıkarttılar. Abbasîler de, Ali oğullarının bu arzusuna engel olabilmek için bazen
baskı yolunu tercih ettiler, bazen ise uzlaşma gayreti içerisinde oldular. Bu durum
uzun süre böyle devam edip, nihayetinde Abbasî devletinin zayıflayıp
dağılmasına neden oldu.

Keywords

Alioğulları, Abbasiler, Memun, Mütevekkil, Ali er-Rıza

References

• Akoğlu, Muharrem, Mihne Sürecinde Mutezile, İstanbul 2006.
• Arjomand, Said Amir, The Crisis of the Imamete and the Instıtutıon of Occultation ın Twelver Shi’ism: A Sociohistorical Perspective, Int.I. Middle East Stud. 28 (1996).
• Atalan, Mehmet, Şiiliğin Farklılaşma Sürecinde Ca’fer es-Sadık’ın Yeri, Araştırma Yay., Ankara 2005.
• Atçeken, İsmail Hakkı, Devlet Geleneği Açısından Hişam b. Abdülmelik, Ankara 2001.
• Aydınlı, Osman, Mu’tezilî İmamet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci, Ankara 2003.
• Bakhsh, S. Khuda, Politics in Islam, Sh. Muhammad Ashraf, Lahore 1954.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Cerir el-Belâzurî (ö.279/892), Kitabu Cumeli min Ensâbi’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr-Riyaz Zirikli, Beyrut 1417/1996.
• Bozkurt, Nahide, Halife Me’mun Dönemi ve İslâm Kültür Tarihindeki Yeri, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE., Ankara 1991.
• ……., Oluşum Sürecinde Abbasi İhtilali, Ankara 1999.
• Büyükkara, Mehmet Ali, İmamet Mücadelesi ve Haşimoğulları, İstanbul 1999.
• Çağatay, Neşet, “Fatımîler Devletinin Kuruluşu ve Akideleri”, AÜİFD, c. VII.
• Dineverî, Ebu Hanife Ahmed b. Davud (282/895), Ahbaru’t-Tıval, thk. Abd’l- Munim Amir, ts.
• Halife b. Hayyât el-Leysî el-Usfurî (240/854-855), Tarihu Halife b. Hayyât, Türkçe çev. Abdulhalik Bakır, Ankara 2001.
• Hatib el-Bağdadî, Hafız Ebubekir Ahmed b. Ali (ö.463/1071), Tarihu Bağdad ev Medinetü’s-Selam, Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• Hussain, Jassim M., The Occultation of the Twelfth Imam, London 1982.
• İbn Abd Rabbih, Ebu Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endülûsî (328/939), Kitabu İkdü’l-Ferid, I-VII, şrh. İbrahim el-Ebyarî, Daru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut ts.
• İbn Babaveyh el-Kummi (Şeyh Sadûk), Ebu Ca’fer Muhammed b. Ali (381/991), Kemalü’d-Din ve Tamamü’n-Ni’me, Darü’l-Kütübü’l- İslâmiyye, Kum 1395/1975.
• İbn Ebi’l-Hadid (655/1257), Şerhu Nehci’l-Belâğa, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, 1386/1966.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed (ö.681/1282), Vefayatü’l- A’yân ve Enbau Ebnai’z-Zaman, thk. İhsan Abbas, Beyrut 1397/1977.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed Abdulkerim eş-Şeybanî (ö.630/1232), İslam Tarihi (el-Kamil fi’t-Tarîh), çev. Ahmet Ağırakça ve arkadaşları, İstanbul 1985.
• İsfahanî, Ebu’l-Ferec Ali b. Hüseyin (ö.356/966), Mekâtîlü’t-Talibiyyin, thk. Seyyid Ahmed Sakar, Beyrut ts.
• ……., Kitâbu’l-Eğanî, thk. el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Amme, 1992.
• Korkmaz, Sıdık, Tarihi Süreç İçerisinde Sebeiyye, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü 2003.
• Laoust, Henri, İslam’da Ayrılıkçı Görüşler, çev. E. Ruhi Fığlalı-Sabri Hizmetli, İstanbul 1999.
• Malatî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed (ö.377/987) Kitabu’t-tenbîh ve’r- red alâ ehli’l-ehva ve’l-bid’a, thk. Muhammed Zahid b. el-Hasan el- Kevseri, Kahire 1413/1993.
• Mantran, Robert, İslamın Yayılış Tarihi (VII-XI. Yüzyıllar), çev. İsmet Kayaoğlu, Ankara 1981.
• Melchert, Cristopher, “Religious Policies of the Caliphs from al-Mutawakkil to al-Muqtadir,” A.H. 232-295/A.D. 847-908, Islamic Law and Society, c. 3, no. 3, 1996.
• Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin el-Hudhalî el-Bağdadi (346/957-958), Isbâtü’l-Vasıyyeti li’l-İmam Ali b. Ebi Talib, Beyrut 1409/1988.
• ……., Murucu’z-Zeheb ve Meadinu’l-Cevher, thk. M. Muhiddin Abdülhamid, Beyrut 1408/1988.
• Nevbahtî, Ebu Muhammed el-Hasan b. Musa (ö.310/922), Fıraku’ş-Şîa, Matbaatü’d-Devle, İstanbul 1931.
• Ömer, Faruk, “Some Aspects of the Abbasid-Huseynid Relations During the Early Abbasid Period”, 132-193 A. H./ 750-809 A. D., Arabica 1975.
• Rizvi, Saiyid Athar Abbas, A Socia-Intellectual History of the Isnâ’Ashari Shi’is in India, vol. I., Australia 1986.
• Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein, Islamic Messianism: The Idea of Mahdi in Twelver Shí'ism, Albany: State University of New York, 198.
• Shaban, Islamic History, Cambridge 1976.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî (ö.310/922), Tarihu’l-Umem ve’l-Mulûk , thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Dârü’l-Mearîf, Kahire ts.
• Uyar, Gülgûn, Ehl-i Beyt: İslâm Tarihinde Ali-Fatıma Evlâdı, İstanbul 2004.
• Ümit, Mehmet, Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi ve Kâsım er-Ressî, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara 2003.
• Vedat el-Kadı, “The Development of the Term Ghulat in Muslim Literature with Special Reference to the Kaysaniyya”, Akten das for Arabistik und Islamwissenschaft, Göttingen, August 1974.
• Watt, Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. E. Ruhi Fığlalı, Birleşik Yayıncılık, İstanbul.
• Yakubî, Ahmed b. Ebi Yakub b. Ca’fer b. Veheb el-Yakubî (ö.292/905), Tarihu’l-Yakubî, Dâru Sadır, Beyrut 1992/1412.
• Zaman, Muhammad Qasım, “The Nature of Muhammed al-Nafs al-zakiyya’s Mahdiship: A Study of Some Reports in Isbahanis Maqatil” Hamdard Islamicus, vol. XII, No:1, 1990 Pakistan.