TÜRKİYE’DE BOSNA GÖÇMENLERİ

Year 2008, Volume: 12 Issue: 2, 285 - 306, 18.02.2010

Muammer Demirel

Abstract

Bosna - Hersek’in Osmanlılar tarafından fethi, XV. yüzyılın ikinci
yarısında tamamlanmıştır. Bosna bölgesinde fetihlerin başlaması ile Boşnaklar
arasında Müslümanlık yayılmaya başlamıştır. Bundan sonra Boşnaklar, Osmanlı
Türk kültür çevresine girerek Osmanlı coğrafyasını anavatan olarak
benimsemişlerdi.
Osmanlı İmparatorluğu'na karşı, Sırbistan Karadağ ittifakı ile başlayan Sırp
isyanı, Ekim 1876 sonunda Sırbistan’ın mağlup edildiği halde Karadağ tek başına
dağlık bölgelerde isyanı sürdürdü. 1877 yılında Osmanlı-Rus harbi başladığında
Karadağ ile olan harp hala devam ediyordu. Rus destekli Karadağ birlikleri,
Boşnak kenti Niksiç’i ele geçirmesi ve 1878 Berlin Antlaşması neticesinde
Boşnakların Osmanlı coğrafyasına göçü başladı. 1878 tarihinde başlayan
Bosnalıların Türkiye’ye göçü, Osmanlı ile Rusya ve Avusturya savaşlar ve iç
çatışmalar yaşandıkça devam etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti devrinde Yugoslavya
ile yapılan nüfus mübadelesiyle Bosnalı Müslüman nüfus Türkiye’ye gelmeye
devam etmiştir. Son Bosna savaşı süresince de göç yaşanmış, ancak bu son
göçmenler barıştan sonra büyük oranda yurtlarına dönmüştür.
Boşnak göçmenler, önce işgal edilmeyen Balkanlardaki Osmanlı topraklarına
gelmiş daha sonra İstanbul’a ulaşmıştır. Göçmenler hükümet tarafından İstanbul
çevresinde ve yakından başlanarak Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde iskân
edilmişlerdir. Boşnak göçmenler, İstanbul çevresi, Edirne, İzmit, Sakarya, Bursa,
Balıkesir, Eskişehir, Manisa, İzmir, Anakara, Amasya, Sivas, Erzincan, Samsun,
Trabzon, Adana gibi çok farklı bölgelerde iskân edilmiştir. Göçmenler
mesleklerine ve yaptıkları işlere göre şehir, kasaba ve köylerde
yerleştirilmişlerdir.
Göçmenlerin göç, barınma, iaşe, iskân, iş kurma gibi masrafları, Hükümet
tarafından kurulan Muhacirin İskân Komisyonu vasıtasıyla karşılanmıştır. Şehir
veya köylerde iskân edilen göçmenlerin evlerinin yapım masrafları büyük oranda
devlet tarafından karşılandığı gibi şehirlerde yerleşenlerden iş kurma imkânı
olmayanlara maddi destek, köylerde yerleşenlere arazi, hayvan, tohumluk gibi
yardımlar yapılmıştır.
Bosna göçmenlerinin ekonomik ve kültürel yönden Türkiye’de önemli etkisi
olmuştur. Göçmenlerin bir kısmı varlıklı ailelerden oluştuğundan kendi işlerini
kurarak ticaret ve üretime katkı sağlamışlardı. Tarım alanlarında yerleştirilenler,
üretim yöntemleri ve çalışkanlıkları ile üretimi artırmışlardı. Farklı gelenek ve
kültürle, Türkiye’de toplumsal zenginliğe katkı sağlanmıştır.
Konu ile ilgili Osmanlı ve Cumhuriyet arşivlerinde, İngiliz arşivlerinde önemli
bilgiler bulunmaktadır. Devrin gazete ve diğer kaynakları da konu akında bilgiler
içermektedir.

Keywords

Göç, göçmen, iskân, Müslüman, Hıristiyan, Bosnalı, Boşnak, Bosna-Hersek, Osmanlı Devleti

References

• BOA,(Başbakanlık Osmanlı Arşivleri) A.MKT.MHM, 465/35. BOA, A.MKT.MHM, 525/8; 523/54. BOA, DH.MKT, 1/28; 1386/110; 1509/73; 1400/49; 1474/15; 1479/97; /34; 1551/119; 1557/101; 1572/21; 1574/109; 1574/109; 1581/17; /37. BOA, HH.THR, 468/24; 468/29; 468/31,32,33,34,35,36,38,39,41; 468/39; /45,46.
• BOA, İ.DH, 100602; 1305/1310.Z/13; BOA, Y.Mtv, 78/113, 65/35; 68406; ; 74659; 77656; 82304; 97316; 98339; 99310. BOA, İ.ŞD, 66/3860. BOA, KK,210, s.271. BOA, Y.A.Hus, 176/32 BOA, Y.A.Res, 3/7. BOA, Y.Mtv, 80/7. BOA, Y.PRK.BŞK, 1/21; 4/34. BOA, Y.PRK.KOM, 3/30; 4/26; 7/45. BOA, Y.PRK.MŞ, 1/21; Y.A.Res, 3/7. FO, 424/85, p.235, No.369.
• Ağanoğlu, H. Yıldırım, Osmanlı’da Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi, İstanbul, 2001.
• Aydın, Dündar, Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566), Ankara, 1998.
• Babuna, Aydın, Bir Ulusun Doğuşu Geçmişten Günümüze Boşnaklar, İstanbul, Bosna – Hersek İle İlgili Arşiv Belgeleri (1516–1919), Ankara, 1992,
• (Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını), s.82-85. http://www.bosna-sancak.net/haber/index.php?option=com_content&task= view&id=1066&Itemid=251 İnalcık, Halil, Hicri 835 Tarihli Sûret-i
• Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara, 1987.
• İpek, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, Ankara, 1994.
• Mahmud Celaleddin Paşa, Mir’ât-i Hakîkat, (Hazırlayan: İsmet Miroğlu), İstanbul. Son Teşkilât-i Mülkiyede Köylerimizin Adları, İstanbul, 1928.
• Sultan Abdülhamit, Siyasi Hatıratım, İstanbul, 1984, Dergah Yayınları.
• Şimşir, Bilal, Rumeli’den Türk Göçleri, Belgeler, II, Ankara, 1989.