Bir Caddenin Oluşum Evreleri: Erzurum Cumhuriyet Caddesi

Year 2021, Volume: 25 Issue: 3, 1171 - 1199, 28.09.2021

Temel Sağlam

https://doi.org/10.53487/ataunisosbil.942929

Cited By: 1

Abstract

Şehir mimarisinin tanımlamasında bazı caddelerin yeri harita anahtarları gibi işleve sahiptir. Erzurum şehir yapılanmasında da “Cumhuriyet Caddesi”, şehrin kurulduğu miladi 415 yılından beri bu tür bir görev üstlenmiştir. Doğu Roma döneminde oval hatlara sahip olan cadde, Saltukoğulları hâkimiyetinde, Tebrizkapısı ile Caferiye Camii arasında, kent meydanı biçiminde kullanılmış ve her iki yakasına yapı sanatının şahideleri dikilmiştir. İlhanlıların caddeyi Erzincankapı-Mumcu istikametine kadar uzattıklarını, günümüze kadar gelen yapı sanatı örneklerinden anlamaktayız. Kanuni Sultan Süleyman’ın 1535 yılındaki planlı ilk imarı sırasında, şehri koruyan ilk sur duvarı hem doğu, hem de batı cihetinde sur kapılarını aşarak büyümüştür. Osmanlı Devleti eliyle yapılan planlı yapılaşma, şehrin diğer bütün sokaklarını, bu caddeye bağlamış ve Lalapaşa Camii güneyindeki Beylerbeyi Sarayı merkezine taşımıştır. Osmanlı döneminde Cumhuriyet Caddesi’nin fiziği, gelişen teknoloji ve tercih değişiklikleri nedeniyle çok kere yenilenmiştir. Genç Cumhuriyet hâkimiyetinde cadde, 1938 Lambert planı ile Çaykara Deresi’ni batıya geçerek ağırlık merkezini “Havuzbaşı” kavşağına yöneltmiştir. Günümüze gelinceye kadar bazı değişikliklerle yinelenen Cumhuriyet Caddesi, Erzurum şehrinin mimari yapılaşma özetini sunmaktadır.

Keywords

Geleneksel Mimari, Ulusal Mimari, Erzurum, Sokak Dokusu, Cumhuriyet Caddesi

References

• Arslan, M. (2020, 05 Eylül). Saltuklu Kent Meydanı. (ET:20.01.2021). www.25haber.com.
• Aydın, B. (2014). Osmanlı Dönemi Erzurum Murat Paşa Cami. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 152-160. https://doi.org/10.16992/ASOS.362
• Aydın, D. (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566). TTK Basımevi.
• Aydınlı, A. (2007). Sahabe Coğrafyasının Bir Parçası Olarak Doğu Anadolu, Türk İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu I-II.
• Başar, Z. (1977). Tarih Boyunca Çeşitli Hizmetleriyle Camilerimiz/Erzurum Camileri. Atatürk Üniversitesi Yayını.
• Beygu, A. Ş. (1936). Erzurum Tarihi Anıtları Kitabeleri. Bozkurt Basımevi.
• Bozkurt, N. (2000). İpek Yolu. TDV İslam Ansiklopedisi XXII, 369-372.
• Can, B. (2010). Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemleri’nde Erzurum Çevresi. Geçmişten Geleceğe Armağan Dergisi, 34-39.
• Günaşdı, Y. (2015). Erzurum Kalesinde Tespit Edilen Usta Monıgramları. Belgü Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi. Yıl 1, Sayı 2, 223-252.
• Gürbüz, O. (2004). Anadolu Selçukluları Döneminde Erzurum. Bakanlar Medya.
• Gürbüz, O. (2016). Kalîkalâ-Erzen İsimlerinin Menşei ve Erzurum’un Fethine Dair Bazı Değerlendirmeler. İLTED Erzurum. 2016/2, sayı: 46, 131-143.
• İbn Bîbî, Hüseyin b. Muhammed b. Ali (684/1285). (1996). el-Emâviru’l Alâiyye fi’l-Umûri’l-Alâiyye (Selçuknâme) (M. Öztürk, Cev. ) Kültür Bakanlığı Yayını.
• İbnü’l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. (1985). İslâm Tarihi: el-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi (1-12). (A. Ağırakça vd., Cev.) Bahar Yayınları.
• Karabekir, K. (1993). İstiklâl Harbimiz I. Truva Yayınları.
• Karamağaralı, H. (1971). Erzuruum’daki Hatuniye Medresesi’nin Tarihi ve Banisi Hakkında Mülahazalar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi III Malazgirt Zaferi Özel Sayısı, 209-259.
• Kılıç, Ü. (2009). Erzurum’da Cafer Efendi Vakfı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41, 173-187.
• Konukçu, E. (1992). Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum. ETO Yayını.
• Konukçu, E. (1989). Tarih’de Erzurum. Şehr-i Mübarek Erzurum. Yorum Maybaacılık.
• Konyalı, İ. H. (1960). Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi. Ercan Matbaası.
• Kulözü, N. (2016). Bir Mekânsal Modernleşme Öyküsü: Erzurum Kenti ve Kentsel Mekânında İkili Dokunun Oluşumu. İdealkent Dergisi. Sayı Issue 18, Cilt Volume 7, 22-47.
• Kurt, A. (2016). Havuzbaşından Cumhuriyet Caddesine Giriş. Y. Kotan & M. H. İspirli (Eds). Hatıralardaki Erzurum (I. basım, ss. 205-213). Zafer Medya.
• Küçükuğurlu, M. (2008). Erzurum Belediyesi Tarihi I, Dergâh Yayınları.
• Küçükuğurlu, M. ve Çelik, Ş. (2013). Erzurum Kalesi. Mas Matbaacılık.
• Küçükuğurlu, M. (2013a). Erzurum Tabyaları ve Kışlaları. Mas Matbaacılık.
• Küçükuğurlu M., (2018). Erzurum Çarşı Pazar, Eski Erzurum Çarşıları ve Üretim Mekânları, Çizgi Kitabevi.
• Küçükuğurlu, M. (2018a). Sorularla Erzurum Tarihi. Çizgi Kitabevi.
• Küçükuğurlu, M. (2020). Erzurum Camileri Medreseleri Kütüphaneleri. Çizgi Kitabevi.
• Kürkçüoğlu, E. (2007). Ortaçağ’da Erzurum V-XV. Yüzyıllar. Güneş Vakfı Yayınları.
• Moses Khorenats'i. (2006/ Orijinali 8.yüzyılda yazılmıştır). History of the Armenians. (R. W. Thomson, Çev.) Caravan Books.
• Özkan, H. (2002), Saltuklu Mimarisi. Türkler, C.8, 72-82.
• Özkan, H. (2016). Saltuklu Mimarisi.Zafer Medya Grup.
• Özkan, H. (2015). Erzurum Caferiye Külliyesi ve Restorasyonları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi Journal of the Fine Arts Institute (GSED), 34, 46-81.
• Pamuk, B. (2007). İpekyolu Ticareti ve Erzurum. Tarih İncelemeleri Dergisi, 22 (2), 125-143.
• Polat, M. (1957, 19 Haziran). Yakutiye Camiinin Düşündürdükleri. Hür Söz Gazetesi.
• Sağlam, T. (2019). Geleneksel Erzurum Evleri, Restorasyonları ve Ev Yaşantısı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sağlam, T. ve Yurttaş, H. (2020). Geleneksel Erzurum Evlerinin İstatistiki Veri Analizi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - Journal of Turkish Researches Institute, 67, 421-458.
• Sağlam, T. (2020). İslam Mimarisinin Sembolik Anlatıları Üzerine Bir Deneme İnternational Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art, V 5, I 10, 251 279.
• Taşyürek, M. (2010). Erzurum Türbeleri ve Ziyaret Yerleri, Palandöken Belediyesi Kültür Serisi 3.
• Taşyürek, M. (2016). Osamnlı’dan Cumhuriyet’e Uzanan Bir Mahalle: Murat Paşa. Y. Kotan & M. H. İspirli (Eds). Hatıralardaki Erzurum (I. basım, ss. 189-204). Zafer Medya.
• Tozlu, S. (2011, 11 Haziran). Erzurum sazlıklarını arıyor. Erzurum Gazetesi.
• Ünal, R. H. (1974). Erzurum İli Dâhilindeki İslami Devir Anıtları Üzerine Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S 6, Nisan 1973, 49-142.
• Yurttaş, H. ve Kındığılı M. (2011). Kesinleşen Tarih ve Yeni Bir Ad. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences, Cilt 11, Sayı 46, 75-96.
• Yurttaş, H. Ve Köşklü, Z. (2017). Erzurum İli Vakfiyelerinde Taş Özetler, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 44, 355-379. http://Dx.Doi.Org/10.24155/Turkishstudies.2017.47
• Yurttaş, H. (1998). Erzurum Surları, Sanatsal Mozaik Dergisi, 29, 93-107.
• Yurttaş, H. (2001). Erzurum Ulu Camisi’ne Ait Yeni Bir Kitabe ve Yapı Hakkında Bazı Düşünceler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17, 191-207.
• Yurttaş, H. ve Özkan, H. (2002). Tarihi Erzurum Çeşmeleri ve Su Yolları. Erzurum Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• Yuvalı, A. (2000). İlhanlılar. TDV Ansiklopadisi XXII, 102-105.
• Zeynal, A. (2016). Havuzbaşı’ndan Karskapı’ya Yürürken. Y. Kotan & M. H. İspirli (Eds). Hatıralardaki Erzurum (I. basım, ss. 215-225). Zafer Medya.