Some Notes and Reflections on the Administrative-Military and Socio-Economic Policies of Shah Ismail I

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 14, 1 - 46, 30.05.2018

Namıg Musalı

Öz

The current study consists of an introduction,
five parts, a conclusion and a list of the literature used. The first chapter
highlights the characteristic features of the Safavid state. The second chapter
reviews the status of the Safavid Shah. The third chapter describes the
official ranks of the Safavid state. The fourth chapter summarizes the
structure of the Safavid army. The fifth chapter contains a review of the
social life and economic situation in the Safavid state.

Founded by Shah Ismail in 1501, the Safavid state was a feudal state
ruled by a theocratic monarchy. By 1510 the territory occupied by this state
stretched from the Caucasus to the Persian Gulf, encompassing the lands between
the rivers Euphrates and Amu Darya. Azerbaijan and its capital city Tabriz
formed the heartland of this wide empire whose official ideology was Shia Islam.
The Qizilbash Turks were the main founders and ruling strata of the state,
which was often called the Qizilbash state after these tribes.

On his father’s side of the family, the first Safavid Shah was
descended from the sheikhs of Ardabil, who claimed to be Seyyids, i.e.
descendants of the Prophet Muhammad. On his mother’s side, he was the grandson
of Uzun Hasan, the Akkoyunlu ruler. As a result, Shah Ismail considered himself
the heir to the caliphate of Imam Ali, from a spiritual and ideological perspective,
while simultaneously claiming to be the political legacy of the Akkoyunlu state. In
one hand the young leader of the Safavids held the titles Shah and
Murshid-i-Kamil (i.e. the "perfect spiritual director") seeing
himself successor to the “holy shah” (i.e. Imam Ali) and the Ardabil sheikhs, while
in the other he held the titles Khaqan and Bahadur Khan due to his adherence to
the Turkic state tradition.

There were many military, civil and religious offices within the
administrative structure of the Safavid state. In this paper, we discuss the
functions of nearly 30 government offices and their bearers that operated
during the reign of Shah Ismail I.

Shah Ismail’s army consisted mainly of Turkish Qizilbash cavalry.
According to information obtained from numerous sources, the number of soldiers
in Shah Ismail’s army totaled between 70-100,000 men after he had consolidated
his rule. The Safavid troops had firearms, albeit in small numbers.

The ruling class was made up of the semi-nomadic Qizilbash nobility
as well as high-ranking civil bureaucrats, Shia clerics and other resident
feudal lords. There were five forms of land ownership: khassa (domains owned by
the ruling dynasty), divani (state lands), waqf (property of pious and
charitable institutions), mulk (lands owned by landlords) and ijma (property owned
by the rural community). The state’s lands were mainly divided up among the
Qizilbash elites in the form of conditional feudal land ownership.

Conditions conducive to the country’s economic and cultural
development emerged with the cessation of chaos of the late Akkoyunlu period
and the creation of a powerful central authority following the formation of the
Safavid state.

Although the Safavid state was founded as one of the last examples of
classical nomadic empires, it was unable to continue in this fashion. The succession
of defeats at the hands of the Ottomans during the 16th century compelled the
Safavids to take new initiatives leading to the reforms of Shah Abbas I.

Anahtar Kelimeler

Safavids, Qizilbashs, Theocracy, Monarchy, Feudalism

I. Şah İsmail’in İdarî-Askerî ve İctimaî-İktisadî Politikaları Üzerine Bazı Notlar ve Değerlendirmeler

Öz

Bu
çalışma giriş, beş bölüm, sonuç ve kaynakçadan oluşmaktadır. İlk bölümde Safevî
Devleti’nin karakter çizgileri açıklanmış, ikinci bölümde Safevî şahının konumu
incelenmiş, üçüncü bölümde Safevî devlet erkânı anlatılmış, dördüncü bölümde
Safevî ordusu hakkında bilgi verilmiş, beşinci bölümde ise Safevî ülkesinin
sosyal hayatı ve ekonomik durumu incelenmiştir.

I. Şah İsmail tarafından 1501 yılında kurulmuş olan Safevî Devleti,
feodal yapıya sahip olan teokratik bir monarşiydi. 1510 yılına gelindiğinde söz konusu devletin arazisi Kafkaslardan Fars Körfezi’ne kadar uzanmakta, Fırat
ve Ceyhun ırmakları arasındaki toprakları içine almaktaydı. Bu geniş
imparatorluğun başkenti Tebriz, can damarı Azerbaycan, resmî ideolojisi ise
Şiilikti. Devletin asıl kurucu ve yönetici unsuru Kızılbaş Türk boylarıydı.
Devlet de çoğu zaman bu topluluğun şerefine Kızılbaş Devleti diye
isimlendirilmekteydi.

İlk Safevî şahı babası taraftan seyyid oldukları belirtilen Erdebil
şeyhlerinin soyundan gelmekle beraber annesi tarafından da Akkoyunlu hükümdarı
Uzun Hasan’ın torunuydu. Bu yüzden o, manevi ve ideolojik açılardan kendisini
Hz. Ali hilafetinin varisi olarak görüyor, öte yandan da Akkoyunlu saltanatının
siyasi mirasına hak iddia ediyordu. Velayet şahının (Hz. Ali’nin) ve Erdebil
şeyhlerinin ardılı olarak “Şah” ve “Mürşid-i Kâmil” sıfatlarını taşıyan genç
Safevî lideri öte yandan Türk Devlet geleneğine bağlılığından dolayı “Hakan” ve
“Bahadır Han” unvanlarıyla anılıyordu.

Safevî Devleti’nin idari teşkilatında çok sayıda askerî, mülki ve
dinî makamlar bulunmaktaydı. Makalemizde I. Şah İsmail döneminde var olan
devlet makamlarının yaklaşık 30’u hakkında bilgiler verilmiş, ayrıca bu makamlarda
bulunan devlet adamlarının kimliği ve faaliyetlerine de açıklık getirilmeye
çalışılmıştır.

            I. Şah İsmail’in ordusu başlıca
olarak Türk Kızılbaş boylarının atlı birliklerinden oluşuyordu. Farklı
kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre, I. Şah İsmail iktidarını
kuvvetlendirdikten sonra toplam 70 bin ila 100 bin kişilik bir orduya sahipti.
Safevî ordusunda sayısı az olmakla beraber ateşli silahlar da bulunmaktaydı.

            Yarı göçebe Kızılbaş beyleri, üst
düzey sivil bürokratlar, Şii din adamları ve diğer yerleşik feodallar toplumun
hâkim sınıfını oluşturuyorlardı. Beş türlü toprak mülkiyeti şekli vardı: hassa,
divanî, vakıf, mülk ve icma. Divan toprakları esas itibariyle koşullu feodal
toprak sahipliği şeklinde Kızılbaş boylarının elit tabakası arasında dağıtılıyordu.

            Safevî Devleti’nin kurulmasıyla
beraber Akkoyunlu saltanatının son dönemlerindeki kaos ortamına son verilmesi
ve güçlü bir merkezî iktidarın tesis edilmesi sayesinde ekonomik ve kültürel
gelişim için uygun şartlar meydana gelmişti.

            Safevî Devleti klasik göçebe
imparatorluklarının son örneklerinden biri olarak kurulsa da, bu şekilde devam
edemedi. XVI. yüzyılda Osmanlılar karşısında aldığı ardışık yenilgiler
Safevîleri yeni açılımlara itecek ve I. Şah Abbas’ın reformlarına yol açacaktı. 

Anahtar Kelimeler

Safevîler, Kızılbaşlar, Teokrasi, Monarşi, Feodalite

Некоторые заметки и размышления по административно-военной и общественно-экономической политике шаха Исмаила I

Öz

Данное исследование состоит из введения, пяти частей, заключения и списка использованной литературы. В первой главе подчеркнуты характерные черты государства Сефевидов. Во второй
главе изложен вопрос
о статусе сефевидского
шаха. В третьей главе описаны официальные чины государства Сефевидов. В четвертой главе даны сведения о сефевидской армии. В пятой главе рассмотрена социальная жизнь и
экономическое положение страны Сефевидов.

Государство
Сефевидов, основанное шахом Исмаилом в 1501 году, было теократической монархией
с феодальной структурой. К 1510 году данная держава простиралась от Кавказа до
Персидского залива, занимая территорию между реками Евфрат и Амударья. Ядром
этой обширной империи являлся Азербайджан со своей столицей, т.е. городом
Тебриз, а ее официальной идеологией был шиизм. Главными основателями и
правящими слоями государства были тюрки-кызылбаши. Государство часто называлось
Кизилбашским государством в честь этих племен.

Первый сефевидский шах со стороны своего отца произошел от рода ардебильских
шейхов, которые, по их словам, были сейидами, т.е. потомками пророка Мухаммеда, а по материнской линии
он был  внуком падишаха династии Ак-коюнлу Узун Хасана. Из-за этого шах Исмаил, с духовно-идеологической точки зрения считал себя наследником халифата имама Али, а с другой стороны, он претендовал на политическое наследие государства Ак-коюнлу. Молодой лидер Сефевидов, имеющий с одной стороны титулы «шах» и «мюршид-и-кямиль»
(т.е. «совершенный духовный наставник»), как преемник «святого шаха» (т.е.
имама Али) и ардебильских шейхов, с
другой стороны носил и титулы «хакан» и «бахадыр хан» из-за своей приверженности к тюркской государственной традиции.

В
административной структуре государства Сефевидов было много военных,
гражданских и религиозных должностей. В данной статье мы дали сведения о
функциях около 30 государственных должностей и их носителей, которые
действовали во время правления шаха Исмаила I.

Армия шаха
Исмаила состояла в основном из конных войск тюркских племен кызылбашей.
Согласно информации, полученной из разных источников, после укрепления
сефевидской власти в армии шаха Исмаила насчитывалось в общем количестве от 70
до 100 тысяч солдат. Сефевидские войска имели и огнестрельное
оружие, не смотря на то, что количество такого оружия у них было малочисленным.

Господствующий
класс состоял из полукочевой кызылбашской знати, высокопоставленных гражданских
чиновников, шиитских священнослужителей и из других оседлых феодалов.
Существовало пять форм собственности на землю: хасса (собственные домены
правящей династии), дивани (казенные земли), вакф (имущества
религиозных и благотворительных учреждений), мюльк (собственные земельные участки помещиков) и иджма (имущества
сельской общины). Казенные территории в основном были распределены между элитой
кызылбашей, как условное феодальное землевладение.

С образованием
государства Сефевидов и c прекращением хаоса, имевшим место в позднем периоде правления династии Ак-коюнлу, и с созданием
сильной центральной власти появились благоприятные условия для экономического и
культурного развития страны.

Хотя
государство Сефевидов было образовано как один из последних примеров
классических кочевых империй, оно не могло продолжаться таким образом.
Последовательные неудачи сефевидов перед османами в течение XVI века подтолкнули
их к новым инициативам и привели к реформам шаха Аббаса I.

Anahtar Kelimeler

Сефевиды, кызылбаши, теократия, монархия, феодализм

Kaynakça

• ABBASLI, Mirza, 1981, Şah İsmail Hatâî’nin Ömür Yolu Minyatürlerde, Işık Neşriyatı, Bakü. ALLOUCHE, Adel, 2001, Osmanlı – Safevî İlişkileri: Kökenleri ve Gelişimi (çe¬vi¬ren: A.Emin Dağ), Anka Yayınları, İstanbul. ANONİM, 1350, ‘Âlemârâ-yı Safevî (be kûşiş-i Yedullah Şükrî), Bünyâd-ı Ferheng-i Îrân, Tahran. ANONİM, 1349, ‘Âlemârâ-yı Şâh İsmâ‘îl (ba mukaddime yü tashîh ü ta‘lîk-i Asgar Muntazır Sâhib), Büngâh-ı Tercüme ve Neşr-i Kitâb, Tahran. ANONIM, Mürşid-nâme (Târîh-i‘Âlemârâ-yı Şâh İsmâ‘îl), Yazma Nüsha, İran İslâmî Şûrâ Meclisi Kütüphanesi, No. 9421. ANONİM, Târîh-i ‘Âlemârâ-yı Şâh İsmâ‘îl, Yazma Nüsha, Rıza Abbasî Müzesi, No. 600. ARJOMAND, Said Amir, 2016, “Safevî Dönemi İran’ında Dinî Taşkınlık (Gulüvv), Sufilik ve Sünnilik (1501-1722)”, Çeviren: Namiq Musalı, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol. 7, Ahlen, s.160-195. ASKER, Efzeleddin ve KIPÇAK, Memmedali, 1996, Türk Savaş Sanatı, Yazıçı Neşriyatı, Bakü. ALİYAROV, Süleyman vd., 1989, Azerbaycan Tarihi Üzre Kaynaklar, Azerbaycan Devlet Üniversitesi Neşriyatı, Bakü. BACQUE-QRAMMONT, Jean Louis, 1987, “Padişah ve Şah: XVI. Yüzyıl Başında İyi Bilinmeyen Diplomatik Oyunlar Hakkında”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Samsun, s.32-41. BANANI, Amin, 1978, “Reflections on the Social and Economic Structure of Safavid Persia at Its Zenith”, Iranian Studies, Vol. XI, p.57-81. BAUSANI, Alessandro, 1971, The Persians from the Earliest Days to the Twentieth Cen¬tury (translated from the Italian by J.B.Donne), Elek Books Ltd., London. BAYAT, Oruc Bey, 1988, Kniga Orudj-beka Bayata – Don Juana Persidskogo (perevod s angliyskogo na russkiy O.A.Efendiyeva i A.M.Farzaliyeva), Yazıçı, Baku. BAYRAMLI, Zabil, 2015, Azerbaycan Safevîler Devletinin Kuruluşu ve İdare Olunmasında Türk Kızılbaş Ayanlarının Rolü, Avropa Neşriyatı, Bakü. BİCEN, 1986, Cihângüşâ-yı Hâkân (Târîh-i Şâh İsmâ‘îl), Mukaddime ve peyvesthâ A.Muztarr, Merkez-i Tahkikât-ı Fârsî-i Îrân ve Pâkistân, İslâmâbâd. BİLGEN, Abdüsselam, 2007, Adâ’î-yi Şîrâzî ve Selim-nâmesi (inceleme, metin, çeviri), Türk Tarih Kurumu, Ankara. BRAUN, Helmut, 1969, “Iran under the Safavids and in the 18-th Century”, The Muslim World: A Historical Survey, Part III: The Last Great Muslim Empires, Translated and Adapted by F.R.C.Bagley, Brill, Leiden, p.181-219. BROWNE, Edward Granville, 1924, A History of Persian Literature in Modern Times (A.D.1500-1924), Cambridge University Press, Cambridge. BRUMMETT, Palmira, 1996, “The Myth of Shah Ismail Safavi: Political Rhetoric and ‘Dvine’ Kingship”, Medieval Christian Perceptions of Islam, Ed. by J. V. Tolan, Routledge, London, p.331-359. CÜNÂBEDÎ, Mirzâ Bey, 1378, Ravzatü’s-Safeviyye (be kûşiş-i Gulâm Rıza Tabâtabâyî Mecd), İntişârât-ı Danişgâh-ı Tahran, Tahran. ÇELENK, Mehmet, 2005, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Safevî Şiiliği, Dok¬tora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. DAVRIJETSI, Arakel, 1973, Kniga istoriy (perevod, predisloviye i kommentariy L.A.Xanlaryan), İzdatelstvo Nauka, Moskva. DOERFER, Gerhard, 1987, “İran’da Türkler”, Türk Dili (Türk Dil Kurumu Yayını), Sayı: 431, s.242-251. DUGLÂT, Mirzâ Muhammed Haydar, 1383, Târîh-i Reşîdî (tashîh: ‘Abbâskuli Gaffârîferd), Mîrâs-ı Mektûb, Tahran. EFENDİYEV, Oktay, 1961, Obrazovaniye azerbaydjanskogo gosudarstva Sefevidov v naçale XVI veka, İzdatelstvo Akademii Nauk, Baku. EFENDİYEV, Oktay, 1975, “Le Rôle des Tribus de Langue Turque dans la Créa¬tion de l’état Séfévide”, Turcica, Tome VI, Paris-Strasbourg, p.24-33. EFENDİYEV, Oktay, 2018, Azerbaycan Safevî Devleti (16. Yüzyıl), Çeviren: Ali Asker, Teas Press, İstanbul. EMİR MAHMUD b. Handemir, Târîh-i Şâh İsmâ‘îl ve Şâh Tahmasb, Yazma Nüsha, British Museum, Or. 2939. ENSÂRÎ, Muhammed Refî’ (Müstevfî’l-Memâlik), 1380, “Destûrü’l-Mülûk” (be kûşiş-i Muhammed Takî Dânişpejûh ve İrec Afşar), Defter-i Târîh: Mecmua-i Esnâd ü Menâbe-i Târîhî be kûşiş-i İ.Afşar. I. c. Bünyâd-ı Mevkûfât-ı Dr. Mahmûd Afşâr, Tahran, s.475-621. FARZALİYEV, Şahin, 1983, Azerbaycan XV-XVI. Asırlarda (Hasan Bey Rumlu’nun “Ahsenü’t-Tevârîh” eseri üzre), Elm Neşriyatı, Bakü. FELSEFÎ, Nasrullah, 1334, Zindegî-i Şâh ‘Abbâs-ı Evvel, I. c., İntişârât-ı Keyhân, Tahran. FELSEFÎ, Nasrullah, 1342, Çend Makale-i Târîhî ve Edebî, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran. FOLTZ, Richard, 2016, Iran in World History, Oxford University Press, London. GANDJEI, Tourkhan, 1991, “Turkish in the Safavid Court of Isfahan”, Turcica, Vol. 21-23, Paris, p.311-318. GHEREGHLOU, Kioumars, 2015, “Cashing in on Land and Privilege for The Welfare of the Shah: Monetisation of Tiyûl in Early Safavid Iran and Eastern Anatolia”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Budapest, Vol. 68 (1), p.87-141. GEYDAROV, Mikail, 1982, Goroda i gorodskoye remeslo Azerbaydjana XIII-XVII vv.: remeslo i remeslennıye tsentrı, İzdatelstvo Elm, Bakü. GEYDAROV, Mikail, 1987, Sotsialno-ekonomiçeskiye otnoşeniya i remeslennıye organizatsii v gorodax Azerbaydjana v XIII-XVII vv., İzdatelstvo Elm, Bakü. GOLDEN, Peter B., 1992, An Introduction to the History of the Turkic Peoples, Otto Harrassowitz, Wiesbaden. GÖRKAŞ, İrfan, 2009, “Şah İsmail Hatâyî’nin ‘Pir ü Sultan-ı Âlem’ Fikri ve ‘Kızıl Taç’ Simgesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 49, An¬kara, s.125-155. GREY, Charles (transl. & ed.), 1873, Travels of Venetians in Persia: A Narrative of Italian Tra¬vels in Persia in the 15-th and 16-th Centuries, Hakluyt Society, London. GÜNDÜZ, Tufan (çev.), 2006, Uzun Hasan – Fatih Mücadelesi Döneminde Doğu’da Venedik El¬çileri (Katerino Zeno ve Ambrogio Contarini’nin Se¬ya¬hat¬na¬me¬le¬ri), Yeditepe Yayınevi, İstanbul. GÜNDÜZ, Tufan (çev.), 2007, Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar (Giovanni Maria An¬giolello, Venedikli bir tüccar ve Vincenzo D’Alessandri’nin se¬yahatnameleri), Yeditepe Yayınevi, İstanbul. GÜNDÜZ, Tufan, 2010, Son Kızılbaş Şah İsmail, Yeditepe Yayınevi, İstanbul. HÂNDEMÎR, Gıyâseddîn b. Humâmeddîn el-Hüseynî, 1380, Târîh-i Habîbü’s-Siyer (bâ mukaddime-i Celâleddîn Hümâyî), IV. c., İntişârât-ı Hayyâm, Tahran. HANEDA, Masashi, 2009, “Safevî Şah Qvardiyasının Tekamülü” terc. Ahmed Quliyev, Şah İsmail Hatâî (X Ümumrespublika İlmî-praktik Konferansının Müzakereye Takdim Olunmuş Materyalleri), MBM, Bakü, s.127-148. HATÂÎ, Şah İsmail, 1975, Eserleri (tertip, mukaddime, lugat ve izahlar: Azizağa Memmedov), I. c., Azerneşr, Bakü. HAYDAR ÇELEBI, 1976, Haydar Çelebi Ruznâmesi (haz. Yavuz Senemoğlu), Tercüman Gazetesi Yayınları, İstanbul. HEREVÎ, Emir Sadreddin İbrahim Emînî, 1383, Fütûhât-ı Şâhî (tashîh ü ta‘lîk ü tevzîh ü izâfât: Muhammed Rızâ Nasîrî), Encümen-i Âsâr ve Mefâhîr-i Ferhengî, Tahran. HERRMANN, Gottfried, 1986, "Zwei Erlasse Shah Isma'ils I.", Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Band 19, s.287-312. HEYDERLİ, Günay, 2017, “XVI. Asır Avropa Menbelerinde Sufi Şah Obrazı”, I International Scientific Conference Young Researches, Vol. 2. Baku, s.1109-1110. HÜSEYNÎ, Hûrşâh b. Kubâd, 1379, Târîh-i Îlçî-yi Nizâmşâh (tashîh, tahşiye, tevzîh ve izâfât: Muhammed Rızâ Nasîrî ve Kuyiçi Hanedâ). Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî, Tahran. JACKSON, Peter and LOCKHART, Laurence (ed.), 1986, The Cambridge History of Iran, Vol. VI: The Timurid and Safavid Periods, Cambridge Uni¬ver¬si¬ty Press, Cambridge. JAVANSHIR, Babak, 2007, İran’daki Türk Boyları ve Boy Mensubu Kişiler (Safevî dö¬nemi – I Şah Tahmasb hâkimiyetinin sonuna kadar / 1576), Ya¬yım¬lanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üni-versitesi, İstanbul. KÂCÂR, İmamkulu b. Bediüzzaman, Târîh-i Vakâyi-i Şâh-ı Safevî-nejâd es-Sultân Şâh İsmâ‘îl Bahâdır Hân, Yazma Nüsha, İran İslâmî Şûrâ Meclisi Kütüphanesi, No. 6314. KANAKERTSİ, Zakariy, 1969, Xronika (perevel M.O.Darbinyan-Melikyan), İzdatelstvo Nauka, Moskva. KASIMOV, Xeyirbey, 1997, “Safevîler Devrinde Dinin Mevkii ve Rolüne Dair”, Şah İsmail ve Onun Devri (beynelhalk konferans), Hazar Unüversitesi Neşriyatı, Bakü, s.75-76. KASIMOV, Xeyirbey, 2008, Orta Asırlarda Azerbaycan Medeniyeti, Aspoliqraf Neşriyatı, Bakü. KAZVÎNÎ, Budak Münşî, 1378, Cevâhirü’l-Ahbâr (mukaddime-yü tashîh ü ta‘lîkât: Muhsin Behrâmnejâd), İntişârât-ı Mîrâs-ı Mektûb, Tahran. KAZVÎNÎ, Yahyâ b. Abdüllatîf, 1363, Lübbü’t-Tevârîh (be hatt-ı Muhammed Bâkır Nîrûmend), İntişârât-ı Bünyâd-ı Gûyâ, Tahran. KERÎMÎ, Ali Rızâ, 1379, “Vezâret der Devre-i Safeviyye”, Mecelle-i Hükûmet-i İslâmî, şomâre-i XV, s.277-287. KESREVÎ, Ahmed, 1304, Azerî yâ Zebân-ı Bâstân-ı Azerbâygân, Matbaa-i Şûrevî, Tahran. KILIÇ, Remzi, 2006, Kanunî Devri Osmanlı – İran Münasebetleri (1520-1566), İQ Kültür Yayıncılık, İs¬tanbul. KOLEKTİF, 2009, Azerbaycan Edebiyatı Tarihi, III. c., Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Nizamî adına Edebiyat Enstitüsü, Elm Neşriyatı, Bakü. KULİZADE, Zümrüd, 1992, İz istorii azerbaydjanskoy filosofii VII-XVI vv., Azerneşr, Baku. KUMMÎ, Kadı Ahmed b. Şerefeddin el-Hüseyin el-Hüseynî, 1383, Hulâsatu’t-Tevârîh (tashîh: İhsan İşrâkî), I. c., İntişârât-ı Danişgâh-ı Tahran, Tahran. KUŞOĞLU, Mehmet Oğuzhan, 2012, Sâdıkî-yi Kitabdar’ın Mecmaü’l-Havâs Adlı Eseri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. KUTSİYA, Karlo, 1990, Sotsialno-ekonomiçeskaya struktura i sotsialnaya borba v gorodax Sefevidskogo İrana, Metsniyereba, Tbilisi. LAMBTON, Ann, 1953, Landlord and Peasant in Persia, Oxford University Press, London. LAMBTON, Ann, 1981, State and Government in Medieval Islam: An Introduction to the Study of Islamic Political Theory, Oriental Series, London. LOCKHART, Laurence, 1958, The Fall of the Safavi Dinasty and Afghan Occupation of Persia, Cambridge University Press, Cambridge. LOCKHART, Laurence, 2016, “Safevî Döneminde İran Ordusu”, Çev. İlker Külbilge, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı: II/2, İzmir, s.177-188. MAHMUDOV, Yakub, 1986, “Novıy sbornik dokumentov po istorii Sefevidskogo gosudarstva (Şah İsmail I v “Dnevnikax” Marino Sanudo)”, İzvestiya Akademii Nauk Azerbaydjanskoy SSR (seriya istorii, filosofii i prava), No. 1, Baku, s.59-63. MAHMUDOV, Yakub, 1991, Vzaimootnoşeniya gosudarstv Akkoyunlu i Sefevidov s zapadno-yevropeyskimi stranami, İzdatelstvo Bakinskogo Universiteta, Baku. MATTHEE, Rudi, 1996, “Unwalled Cities and Restless Nomads: Frearms and Artillery in Safavid Iran”, Pembroke Persian Papers, Vol. IV: Safavid Persia, Ed. by Charles Melville, I.B. Tauris & Co Ltd., London & New York, p.389-416. MEMMEDOVA, Şükufe, 1991, “Hulâsatü’t-Tevârîh” Azerbaycan Tarihinin Menbeyi Kimi, Elm Neşriyatı, Bakü. MEŞKÛR, Muhammed Cevâd, 1349, Nezerî be Târîh-i Azerbaycan, Encümen-i Âsâr-ı Millî, Tahran. MINORSKY, Vladimir, 1940, “The Middle East in the Western Politics in 13-th, 15-th and 17-th Centuries”, Journal of Royal Asiatic Society, Vol. XXVII, Lon¬don, p.427-461. MINORSKY, Vladimir, 1942, “The Poetry of Shah Ismail I”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. X, Part 4, London, p.1006a-1053a. MINORSKY, Vladimir, 1943, “Tadhkirat al-Muluk”: A Manual of Safavid Ad¬mi¬nis¬tra¬tion circa 1137 / 1725, Luzac & Co., London. MINORSKY, Vladimir, 1964, Iranica: 20 Articles, Publications of the University of Tehran, Tehran. MİRZ SEMÎÂ, 1368, Tezkiretü’l-Mülûk (be kûşiş-i Seyyid Muhammed Debîrsiyâkî), İntişârât-ı Emîr-i Kebîr, Tahran. MUHAMMED RIZA ve ABDÜLCEMİL NASÎRÎ, 1392, Ferheng-i Nasîrî (be kûşiş-i Hasan Cevâdî ve Williem Floor), Kitâbhâne, Mûze ve Merkez-i Esnâd-ı Şûrâ-yı İslâmî, Tahran. MUSALI, Namiq, 2011, I. Şah İsmail’in Hâkimiyeti (“Târîh-i Âlemârâ-yı Şâh İsmâ‘îl” eseri esasında), Elm ve Tahsil Neşriyatı, Bakü. MUSALI, Namiq, 2017, "Safevi Şahlarının Ahlat ve Adilcevaz'la İlgili İki Fermanı Üzerine", Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, s.55-70. MUSEVÎ, Tağı, 1977, Orta Asır Azerbaycan Tarihine Dair Farsdilli Senedler (XVI-XVIII. Asırlar), Elm Neşriyatı, Bakü. MUSTAFAYEV, Şahin, 2005, “Orta Çağın Payızında Türklerde Cengaverlik ideali”, Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Z.M.Bünyadov adına Şarkşinaslık Enstitüsü’nün İlmî Araş¬¬tır¬ma¬ları, Cilt: VII, Sayı: 3-4, Bakü, s.205-215. NADJAFLI, Tofig, 2017, “O flagax azerbaydjanskogo gosudarstva Sefevidov”, Geostrategiya, No. 02 (28), Baku, s.19-24. NASÎRÎ, Mirzâ Ali Naki, 1371, Elkâb ü Mevâcib-i Devre-i Selâtîn-i Safeviyye (Tashîh: Yusuf Rahimlü), İntişârât-ı Dânişgâh-ı Firdevsî, Meşhed. NOVOSELTSEV, Anatoliy Petroviç, 1999, “Gosudarstvo Sefevidov v XVI – naçale XVIII vv.”, İstoriya Vostoka v şesti tomax (glavnıy redaktor: R.B.Rıbakov), Tom III, Vostlit, Moskva, s.99-119. ÖZBARAN, Salih, 2007, Portekizli Seyyahlar İran, Türkiye, Irak, Suriye ve Mısır Yol¬la¬rın¬da, Kitap Yayınevi, İstanbul. PETRUŞEVSKY, İlya Pavloviç, 1949, “Azerbaydjan v XVI-XVII vekax”, Sbornik statey po istorii Azerbaydjana, Vıpusk I, İzdatelstvo Akademii Nauk, Baku, s.225-298. PETRUŞEVSKY, İlya Pavloviç, 1949, Oçerki po istorii feodalnıx otnoşeniy v Azerbaydjane i Armenii v XVI – naçale XIX vv., İzdatelstvo Leningradskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Leningrad. PETRUŞEVSKY, İlya Pavloviç, 1966, İslam v İrane v VII-XV vekax, İzdatelstvo Leningradskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Leningrad. RAHMANÎ, Abulhasan, 1960, “Târîh-i ‘Âlemârâ-yı ‘Abbâsî” kak istoçnik po istorii Azerbaydjana, İzdatelstvo Akademii Nauk, Baku. ROEMER, Hans Robert, 2006, “Kızılbaş Türkmenler: Safevî Teokrasisinin Kurucuları ve Kurbanları”, Çev. Harun Yıldız, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 38, Ankara, s.81-92. ROHRBORN, Klaus Michael, 1966, Provinzen und Zentralgewalt Persiens im 16 und 17 Jahrhundert, Walter de Gruyter & Co., Berlin. ROUX, Jean-Paul, 2007, Türklerin Tarihi: Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, Çevirenler: Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan-Özcan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. RUMLU, Hasan Bey, 1389, Ahsenü’t-Tevârîh (tashîh ve tahşiye: Abdü’l-Hüseyin Nevâî), II. c., İntişârât-ı Esâtîr, Tahran. SAVORY, Roger, 1960, “The Principial Offices of the Safavid State During the Reign of Ismail I”, Bulletin of the School of Oriental and African Stu¬dies, Vol. XXIII, London, p.91-105. SAVORY, Roger, 1974, “The Safavid State and Polity”, Iranian Studies, Vol. VII, p.179-212. SAVORY, Roger, 1976, “Some Reflections on Totalitarian Tendencies in the Safavid State”, Der Islam, Band 53, Berlin, p.226-241. SAVORY, Roger, 1980, Iran under the Safavids, Cambridge University Press, Cambridge. SERVER, Gulam, 1384, Târîh-i Şâh İsmâ‘îl, (tercüme: Muhammed Bâkır Ârâm ve Abbaskulu Gaffârîferd), Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, Tahran. SMITH, John Masson, 1978, “Turanian Nomadism and Iranian Politics”, Iranian Stu¬dies, Vol. XI, p.57-81. SÜMER, Faruk, 1999, Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Ro¬lü, TTK, Ankara. ŞAH İSMAİL, 2017, Hatâyî Dîvânı (haz. Muhsin Macit), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul. ŞEYBÂNÎ, Nizâmeddîn Mücir, 1346, “Ceng-i Şâh İsmâ‘îl-i Safevî bâ Ozbekân”, Berresîhâ-yı Târîhî, sâl-i dovvom, şomâre-yi dovvom, Tahran, s.45-62. ŞEYHÜ’L-HÜKEMÂÎ, Emâdeddîn, 1387, Fihrist-i Esnâd-ı Büka-yı Şeyh Safiyyeddîn-i Erdebîlî, Kitâbhâne, Mûze ve Merkez-i Esnâd-ı Meclis-i Şûrâ-yı İslâmî, Tahran. ŞÎRÂZÎ, Hâce Zeynelabidin Ali Abdi Bey, 1996, Tekmiletü’l-Ahbâr (Fars dilinden tercüme, mukaddime ve şerhler: Ebülfez Rahimli), Elm Neşriyatı, Bakü. ŞÜKÜROV, Gıyas, 2009, “Safevîlerde Av Geleneğinin Oluşumu ve I. Şah İsmail Dö¬nemi Av Merasimleri”, Acta Turcica, Yıl: 1, Sayı: 1, s.56-71. ŞÜKÜROVA, Rahile, 2006, Ebû Bekr Tehrânî ve Onun “Kitâb-ı Diyârbekriyye” Eseri, Bayrak Yayınevi, İstanbul. TÂCBAHŞ, Ahmed, 1340, İran der Zamân-ı Safeviyye, İntişârât-ı Cihân, Tebriz. TAPPER, Richard, 1374, “The Shahsevan in the Safavid Era”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. XXXVII, London, p.321-340. TAŞ, Kenan Ziya, 1999, Osmanlılarda Lalalık Müessesesi, Tuğra Ofset, İsparta. TERBİYET, Muhammed Ali, 1987, Dânişmendân-ı Azerbaycan (Fars dilinden tercüme edenler: İsmail Şems ve Qafar Kend¬li), Azerneşr, Bakü. TÜRKMAN, İskender Bey Münşî, 2009, Târîh-i ‘Âlemârâ-yı ‘Abbâsî, I. c. (Farsçadan tercümenin, önsözün, şerhlerin ve göstericilerin müellifleri: O.Efendiyev ve N.Musalı), Tahsil Neşriyatı, Bakü. VELİYEVA, Zülfiye, 2007, Safevî Devlet Teşkilatı (Tezkiretü’l-Mülük’e göre), Ya¬yım¬lanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. WOOD, Barry, 2017, "The Battle of Chalderan: Official History and Popular Memory", Iranian Studies, Vol. 50, Issue 1, p.79-105. YILDIRIM, Rıza, 2008, Turkomans Between Two Empires: The Origins of The Qizilbash Identity in Anatolia (1447-1514), A Ph.D. Dissertation, The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University, Ankara. YILDIRIM, Rıza, 2012, “Kızılbaşların (Alevilerin) Gözünde Şah İsmail Kimdi?”, II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, Cem Vakfı Ankara Şubesi Yayınları, Ankara, s.85-98. ZERİNEZADE, Hasan, 1962, Fars Dilinde Azerbaycan Sözleri (Safevî Devri), İlimler Akademisi Neşriyatı, Bakü.