Makedonya Sorunu Çerçevesinde Ulahların Ayrı Bir Millet Olarak Tanınma Çabaları İle Milli Kilise ve Mektep Faaliyetleri

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 289 - 338, 30.03.2021

Mehmet Köseoğlu

Öz

Öz
XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Yunanistan, Bulgaristan ve Sırbistan’ın Makedonya’da tarihi geçmişlerini ve bölgedeki soydaşlarının nüfus çoğunluğunu oluşturduklarını ileri sürerek hâkimiyet kurma mücadelelerine başlamasıyla “Makedonya Sorunu” ortaya çıktı. Makedonya’nın kendilerine ait olduğunu iddia eden bu milletler, bölgede yeni okul ve kilise açma rekabetinde bulunmanın yanı sıra mevcut kilise ve okulların kendilerine ait olduğunu nüfus oranları ile kanıtlamaya çalıştılar. Meydana gelen bu mücadeleler sonucu Makedonya’nın farklı bölgelerine dağılmış ve milli birlikten yoksun vaziyette bulunan Ulahlar, rekabet halinde bulunan milletlerin baskı ve asimilasyon politikalarına maruz kaldılar. Çoğu yerde nüfus kayıtlarına “Rum Milleti” olarak kaydedilmiş bulunan Ulahlar, içinde bulundukları yok olma tehlikesi karşısında “Ulah Milleti” olarak tanınmak için mücadele verdiler. Ulahlar ile aynı ırktan olduklarını iddia eden Romanya’nın da çabalarıyla 1905’te Osmanlı Devleti tarafından Ulahlara ayrı bir millet statüsü tanındı. Bu tarihten itibaren kendi anadilinde dini ve eğitim faaliyetlerine başlayan Ulahlar, kavimleri için kilise ve mektep inşa etme girişimleri ile kültürel aktivitelerini arttırdılar. Çalışmanın temel amacı, “Makedonya Sorunu” sürecinde Ulahların ulusal kimlik kazanma çabalarını çeşitli kaynaklar ışığında açığa çıkarmaktır.

Anahtar Kelimeler

Ulah, Makedonya, Kiliseler, Mektepler, Ortodokslar

Teşekkür

Makalemin değerlendirme aşamasında emeği geçecek olanlara teşekkür ederim.

National Church And School Activities With The Efforts Of The Vlachs To Be Recognized As A Separate Nation Within The Framwork Of The Macedonian Question

Öz

Since the last quarter of the 19th Century, the Macedonian Problem arose when Greece, Bulgaria and Serbia began their struggle to dominate, claiming that they had a historical background in Macedonia and that the majority of their fellow countrymen were in the region. These nations, which claim that Macedonia belongs to them, tried to prove with the population rates that existing churches and schools belong to them as well as competing to open new schools and churches in the region. As a result of these struggles, the Vlachs, scattered in different regions of Macedonia and deprived of national unity, were exposed to the pressure and assimilation policies of the competing nations. The Vlachs, which were registered as “Greek Nation” in the population records in many places, struggled to be recognized as the “Vlach Nation” in the face of the danger of their disappearance. With the efforts of Romania, which claims to be of the same race as the Vlachs, the Ottoman State was given separate nation status to the Vlachs in 1905. Since then, the Vlachs, who started their religious and educational activities in their mother tongue, increased their cultural activities with their attempts to build churches and schools for their tribes. The main purpose of the study is to reveal the efforts of Vlachs to gain national identity in the light of various sources during the “Macedonian Problem”.

Anahtar Kelimeler

Vlach, Macedonia, Churches, Schools, Orthodox, Vlach, Macedonia, Churches, Schools, Orthodox

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Sadâret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.): BOA, Dosya No: 732, Gömlek No: 35, 03 Zilkade 1321/21 Ocak 1924. BOA, Dosya No:
• 677, Gömlek No: 6, 21 Zilkade 1313/04 Mayıs 1896. BOA, Dosya No: 692, Gömlek No: 15, 04 Cemaziyelevvel 1312/03 Kasım 1894. Sadaret Divan Mukavelenemeler (A.DVN.MKL):
• BOA. Dosya No: 50, Gömlek No: 12, 25 Cemaziyelahir 1328/04 Temmuz 1910. Sadaret Eyalet-i Mümtaze Bulgaristan Evrakı (A.MTZ.(04): BOA, Dosya No: 107, Gömlek No: 49, 18
• Ramazan 1321/08 Aralık 1903. BOA, Dosya No: 142, Gömlek No: 20, 27 Rabiulevvel 1324/21 Mayıs 1906. Bâb-ı Âli Evrak Odası Belgeleri (BEO): BOA, Dosya No: 2642, Gömlek No:
• 198109, 08 Cemaziyelahir 1323/02 Ağustos 1905. BOA, Dosya No: 2647, Gömlek No: 198520, 19 Cemaziyelahir 1323/21 Ağustos 1905. BOA, Dosya No: 3740, Gömlek No: 280433, 17
• Rabiulahir 1328/28 Nisan 1910. BOA, Dosya No: 2355, Gömlek No: 176598, 08 Rabiulahir 1322/14 Haziran 1904. BOA, Dosya No: 1462, Gömlek No: 109578, 24 Zilkade 1317/26 Mart
• 1900. BOA, Dosya No: 2606, Gömlek No: 195428, 20 Rabiulahir 1323/24 Haziran 1905. BOA, Dosya No: 2404, Gömlek No: 180242, 25 Cemaziyelahir 1322/06 Eylül 1904. Dâhiliye
• Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT): BOA, Dosya No: 2650, Gömlek No: 82, 13 Şevval 1326/08 Kasım 1908. BOA, Dosya No: 2490, Gömlek No: 27, 09 Safer 1319/19 Mayıs 1901. BOA,
• Dosya No: 2306, Gömlek No: 105, 15 Şevval 1317/16 Şubat 1900. BOA, Dosya No: 1023, Gömlek No: 19, 05 Ramazan 1923/03 Kasım 1905. BOA, Dosya No: 961, Gömlek No: 58, 23
• Rabiulevvel 1323/28 Mayıs 1905. BOA, Dosya No: 1308, Gömlek No: 11, 25 Muharrem 1327/19 Şubat 1909. BOA, Dosya No: 955, Gömlek No: 22, 02 Rabiulevvel 1323/07 Mayıs 1901.
• Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ): BOA, Dosya No: 93, Gömlek No: 10, 28 Rabiulahir 1328/09 Mayıs 1910. Dahiliye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (DH.SYS): BOA,
• Dosya No: 62, Gömlek No: 2, 09 Cemaziyelahir 1330/17 Mayıs 1912. Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR): BOA, Dosya No: 344, Gömlek No: 63, 24 Safer 1321/22 Mayıs 1903.
• Hariciye Nezareti Tahrirât-ı Hariciye (HR.TH): BOA, Dosya No: 331, Gömlek No: 38, 10-03-1906. BOA, Dosya No: 179, Gömlek No: 86, 10-08-1896. BOA, Dosya No: 241, Gömlek No: 73,
• 10-05-1900. Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO): BOA, Dosya No: 43, Gömlek No: 64, 03-02-1891. İrade Adliye ve Mezahib (İ.AZN). BOA, Dosya No: 84, Gömlek No: 27, 16
• Rabiulevvel 1327/07 Nisan 1909. BOA, Dosya No: 93, Gömlek No: 13, 27 Muharrem 1328/08 Şubat 1910. BOA, Dosya No: 111, Gömlek No: 35, 15 Cemaziyelahir 1331/22 Mayıs 1913.
• İrade Dahiliye (İ. DH): BOA, Dosya No: 1433, Gömlek No: 37, 05 Rabiulevvel 1323/10 Mayıs 1905. BOA, Dosya No: 1433, Gömlek No: 42, 10 Rabiulevvel 1323/15 Mayıs 1905. BOA,
• Dosya No: 1129, Gömlek No: 88184, 25 Recep 1306/27 Mart 1889. İrade Taltifat (İ.TAL): BOA, Dosya No: 378, Gömlek No: 43, 19 Şaban 1323/19 Ekim 1905. Maarif Mektubi Kalemi
• (MF.MKT): BOA, Dosya No: 531, Gömlek No: 41, 27 Cemaziyelahir 1318/22 Ekim 1900. Şûrâ-yı Devlet (ŞD. MLK): BOA, Dosya No: 2073, Gömlek No: 14, 02 Zilhicce 1330/12 Kasım 1912.
• Rumeli Müfettişliği Sadaret Evrakı (TFR.I.A): BOA, Dosya No: 26, Gömlek No: 2520, 08 Cemaziyelahir 1323/02 Ağustos 1905. Rumeli Müfettişliği Makamat Evrakı (TFR.I.MKM):
• BOA, Dosya No: 4, Gömlek No: 304, 06 Rabiulahir 1321/02 Temmuz 1903. BOA, Dosya No: 36, Gömlek No: 3518, 11 Recep 1327/29 Temmuz 1909. Rumeli Müfettişliği Manastır Evrakı
• (TFR.I.MN): BOA, Dosya No: 137, Gömlek No: 13690, 19 Recep 1325/28 Ağustos 1907. Rumeli Müfettişliği Umum Evrakı (TFR.I.UM): BOA, Dosya No: 3, Gömlek No: 204, 14 Rabiulahir
• 1321/10 Temmuz 1903. Yıldız Mütenevvi Mâruzât (Y.MTV): BOA, Dosya No: 261, Gömlek No: 157, 27 Rabiulahir 1322/11 Temmuz 1904. Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve
• Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA): BOA, Dosya No: 52, Gömlek No: 24, 02 Rabiulevvel 1326/04 Nisan 1908. Yıldız Perakende Askeri Mâruzât Evrakı (Y.PRK.ASK): BOA, Dosya No: 217,
• Gömlek No: 14, 18 Safer 1322/04 Mayıs 1904. Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Nezareti Mâruzâtı (Y.PRK.HR): BOA, Dosya No: 33, Gömlek No: 40, 29 Zilhicce 1320/29 Mart 1903.
• BOA, Dosya No: 16, Gömlek No: 89, 07 Ramazan 1310/25 Mart 1893. Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB): BOA, Dosya No: 447, Gömlek No: 89, 03 Recep 1310/21 Ocak 1893. b. Kaynak
• Eserler BRAİLSFORD, H. N., Macedonia; İts Races and Their Future, London Methuen, Toronto 1906. HİLMİ, T., Makedonya: Mazisi, Hali, İstikbali, Kahire 1326 (1910). İRTEM, S. K.,
• Osmanlı Devleti’nin Makedonya Meselesi; Balkanların Kördüğümü, Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 1999. Manastır Vilâyet Salnamesi,
• 1314/1896. TEVFİK, M., Manastır Vilayeti’nin Tarihçesi, Manastır R 1327/1911. NEWMAN, B., Balkan Background, The Macmıllan Company, New York 1945. Selanik Vilayet Salnamesi,
• 1325/1907. SLOANE, W., The Balkans: A Laboratory of History, Printed March, New York 1914. VİLLARİ, L., The Balkan Question, E.P. Dutton and Company, New York 1905. c.
• Araştırma ve İnceleme Eserler ABBAS, Z., “Makedonya’da Ulahların Sosyo-Kültürel Yapısı”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara 2007.
• ADANIR, F., Makedonya Sorunu, (çev. İhsan Catay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001. ALKAN, M., “Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli Umûmi Müfettişliği (1902-1908)”, CBÜ
• Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 1, Manisa 2015, s. 242-255. ALTINTAŞ, A., “Makedonya Sorunu ve Çete Faaliyetleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, S. 2,
• Afyonkarahisar 2005, s. 69-91. ANASTASOVSKİ, N., “Contestations Over Macedonian İdentity (1870-1912)”, PhD Thesis, Victoria University School of Social Sciences Victoria
• 2005. ANDONYAN, A., Balkan Savaşı, (çev. Zaven Biberyan), Aras Yayınları, İstanbul 2002. ARSLAN, A., “Makedonya’da Rum-Ulah Çatışması”, İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem
• Türkiye Araştırmaları, 4, 2003, s. 1-26. AYDIN, S., Balkanların Acı Yüzü: Basın Tarihinde Balkan Savaşları, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2013. BİRECİKLİ, İ. B., “Balkanlarda Unutulmuş
• Bir Halk: Ulahların Kısa Tarihi”, Türk Tarihinde Balkanlar, 2, 2013, s. 937-972. BİRECİKLİ, İ. B., “Aromen Milliyetçilik: Balkanlarda Aromen Milliyetçiliğinin Önemli Bir Siması: Daskal
• Apostol Margarit”, Milliyetçilik Tipolojileri, 2018, s. 89-110. CRETULESCU, V., “The Aromanian-Romanian National Movement (1859-1905): An Analytical Model”, Balcanica
• Posnaniensia XXII/1 Ius Valachicum I Poznan, 2015, s. 99-119. DANİŞMEND, İ. H., İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1961. DİMÇEV, D. N., “Osmanlı
• Döneminde Türk-Ulah Münasebetleri”, XIII. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler, 4-8 Ekim 1999, Ankara. HAMZAOĞLU, Y., Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler
• (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan),T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000. ISTVAN, V., Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler 1185-1365, (çev.
• Ali Cevat Akkoyunlu), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008. KARAL, E. Z., Osmanlı Tarihi: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907), C. VIII, Türk Tarih Kurumu Basımevi,
• Ankara 1995. KARPAT, K. H., Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik, (çev. Recep Boztemur), Timaş Yayınları, İstanbul 2012. KARPAT, K. H., Ottoman Population 1830-1914
• (Demographic and Social Characteristics ), University of Wisconsin Press, Madison 1985. KÖSEOĞLU, M., “Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Ulahların Siyasi, Dini ve
• Eğitim Faaliyetleri (1876-1910)”, Yüksek Lisans Tezi, Batman Üniversitesi & Fırat Üniversitesi (Ortak Program) Sosyal Bilimler Enstitüsü Elazığ 2015. MALCOLM, N., Kosova:
• Balkanları Anlamak İçin, (çev. Özden Arıkan), Mısırlı Matbaacılık, İstanbul 1999. MAZOWER, M., Selanik: Hayaletler Şehri Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler (1430-1950),
• (çev. Gül Çağalı Güven), YKY, İstanbul 2007. MİNOV, N., “The War of Numbers and Its First Victim: The Aromanians in Macedonia (End of 19th – Beginning of 20th Century)”,
• Macedonian Historical Review, Vol: 3, 2012, s. 153-192. ÖZCAN, U., “1878-1912 Yılları Arasında Manastır Vilayeti’nde Okullaşma ve Okullaşmanın Milliyetçilik Üzerindeki Etkisi”,
• Avrasya İncelemeler Dergisi (AVİD), II/I, 2013, s. 353-423. PINAR, M., “Tek Parti Döneminde Hamdullah Suphi’nin
• Gözüyle Gagauzlar (Gökoğuzlar)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, IV/12, 2017, s. 96-116.
• PINAR, M., “Tek Parti Döneminde Pomaklar (1923-1946)”, Türk Okulu Dergisi, 25, 2016, s. 803-825. POULTON, H., Balkanlar - Çatışan Azınlıklar Çatışan Devletler, (çev. Yavuz
• Alagon), Sarmal yayınevi, İstanbul 1993. SCHEVİLL, F., The History Of The Balkan Peninsula: From The Earliest Times To The Present Day, Dorset Press, New York 1991.
• SHAW, S. J., ve SHAW, E. K., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C. 2, (çev. Mehmet Harmancı), Kitap Deyince Yayınları, İstanbul 2010.
• ŞIVGIN, H., “Osmanlı Arşiv Belgeleriyle 1902-1912 Yıllarında Makedonya”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli, 4/3, 2007, s. 81-88.
• TAMMİNEN, T., “The Vlachs in The Republic of Macedonian”, The Forgotten Minorities of Eastern Europe: The History And Today of Selected Ethnic Groups In Five Countries, (Edit
• Arno Tanner), East-West Books, Finland 2004, s. 201-222. UZER, T., Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1979.
• ÜNLÜ, M., “Uluslararası Diplomasi ve Ulahlar”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C. 7, S. 7, 2009, s. 9-26.