Azərbaycan Siyasi Təşkilatları və Bakıda İnqilabi-Demokratik Hakimiyyət (Mart 1917- Mart 1918)

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 831 - 853, 25.09.2021

Aygün əzimova

Öz

Məqalədə Azərbaycan siyasi təşkilatlarının Fevral burjua-demokratik inqilabından sonra Вakıda yaranan Fəhlə və Əsgər Deputatları Soveti (Bakı Soveti) timsalında inqilabi-demokratik hakimiyyətə münasibəti və onun işində iştirakı təhlil edilmişdir. Bakı Sovetinin fəaliyyətinin anti-Azərbaycan mahiyyətindən dolayı müxtəlif təmayüllü – milli-demokratik və sosialist siyasi qüvvələrinin bu orqanın işində iştirakı da maraq kəsb edir. Araşdırma zamaı dövr tarixinin öyrənilməsində mühüm mənbə olan mətbuatda yer alan xəbərlər, analitik məqalələr, oçerklər, hadisə iştirakçılarının xatirələri və arxiv materialları əsasında Bakıdakı siyasi qüvvələrin fəaliyyətini hərtərəfli təhlil etmək mümkün olmuşdur. Azərbaycanlılar Bakı əhalisinin və fəhlələrinin əksəriyyətini təşkil etsələr də, Bakı Sovetində yetərincə təmsil olunmamışdılar. Bu isə ilk növbədə müsəlmanları siyasi və sinfi düşüncə cəhətdən yetkin hesab etməyən qeyri-azərbaycanlı inqilabçı demokratlar və ya sosialistlərin münasibətindən irəli gəlirdi. Sovetin əksəriyyətini təşkil edən bu qüvvələr müsəlman fəhlələrin dəstək verdiyi Müsavat partiyasının Sovetə keçməsi qarşısında maneə yaradırdılar. Mart hadisələrinə qədər müsəlman fəhlələr arasında demokratik təşkilatlarda müsəlmanların proporsionallıq əsasında təmsil olunması tələbləri aktual olaraq qalmışdı. Hümmətçilər və müsəlman eserlərin Sovetə keçirdikləri bir neçə nümayəndə bu tələbi təmin etmirdi. Araşdırılan məsələ həmçinin Bakıda siyasi qüvvvələrin mübarizəsinə milli amillərin həlledici təsirindən danışmağa imkan verir.

Anahtar Kelimeler

Bakı Soveti, müsəlman fəhlələr, Müsavat partiyası, bolşeviklər, Hümmət təşkilatı

Kaynakça

• ALİYAROV, S., Çislennost, professionalnıy i natsionalnıy sostav Bakinskoqo proletariata v period pervoy mirovoy voynı, Uçyoniye zapiski Bakinskoqo Qosudarstvennoqo Universiteta. Seriya istoriya i filosofiya, S. 2, Baku 1967. s.31-37.
• AQAZADE, К., O rabote partii “Adalet”, Azərbaycan Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsi Siyasi Sənədlər Arxivi, (Arpiissa), fond (f.) 276, siyahı (s.) 2, iş 35.
• ARAMYAN, А., Ob orqanizasii boevoy drujinı 1917 q., ARPİİSSA f. 268, s.23, iş 36. Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı: Sənədlər toplusu, C.3, Çaşıoğlu nəşriyyatı, Bakı 2010.
• AZİMOV, Q., Velikiy oktyabr v Azerbaydajane, Azerbaydjanskoye Qosudarstvennoye İzdatelstvo, Baku 1987.
• Azərbaycan tarixi, C.5, Elm nəşriyyatı, Bakı 2001.
• “Baku 27 maya”, Kaspiy, 27 мая, №. 115, Baku 1917.
• BALAYEV, A., Azerbaydjanskoye natsionalnoye dvijeniye v 1917-1918 qq, Elm nəşriyyatı, Baku 1998.
• BAYRAMOV, Q., Azərbaycanda sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizə dövründə Bakı mədən-zavod komissiyaları (mart 1917-iyul1918) Elm nəşriyyatı, Bakı 1968.
• Bolşeviki v borbe za pobedu sosialistiçeskoy revolyutsii v Azerbaydjane. Dokumentı i materialı 1917-1918 qq. Azərnəşr, Bakı 1957.
• Dekretı Sovetskoy Vlasti , C. 1, Qos.Polit.İzadat, Moskva 1957.
• ƏFƏNDİYEV, S. M., Azərbaycan proletariatının inqilabi hərəkatı tarixindən , Azərnəşr, Bakı 1957.
• ƏFƏNDİYEV, S. M., Seçilmiş əsərləri, C.1, Azərnəşr, Bakı 1988.
• “Firqə həyatı”, Hümmət, 5 dekabr, №.22, Bakı 1917.
• “Firqə həyatı”, Hümmət, 1 yanvar, №.25, Bakı 1918.