Osmanlı’da Vahdeddin (1918-1922) Dönemi Eğitim Reformları: Medrese ile Modern Okullar Arasında Denge Arayışı

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 1 - 26, 03.06.2025

Abdulbaki Emir Alıcı , Şenol Deniz

https://doi.org/10.46868/atdd.2025.910

Öz

Osmanlı İmparatorluğu'nun son hükümdarı Sultan VI. Mehmed Vahdeddin (1918-1922)'in eğitim reformu girişimlerinin incelendiği bu çalışma, literatür kaynaklarından yararlanılarak nitel araştırma çerçevesinde yürütülmüştür. Vahdeddin döneminde geleneksel medrese eğitimi ile modern okullaşma arasında bir denge kurma çabaları, alınan kararlar, uygulanan düzenlemeler ve karşılaşılan zorluklar bağlamında değerlendirilmektedir. Bulgular, Vahdeddin'in hem geleneksel din eğitimini korumak hem de modernleşmeyi teşvik etmek için adımlar attığını, ancak siyasi istikrarsızlık ve ekonomik yetersizlikler nedeniyle reformlarının büyük ölçüde başarısız olduğunu ortaya koymaktadır. Çalışma ayrıca Vahdeddin'in eğitim politikalarının Cumhuriyet dönemi eğitim reformları üzerindeki dolaylı etkisini de tartışmaktadır. Sonuç olarak çalışma, Osmanlı'nın son dönemindeki eğitim politikalarının karşılaştığı zorlukları ve bıraktığı mirası analiz ederek, eğitimin tarih boyunca geçirdiği dönüşüme dair yeni perspektifler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sultan Vahdeddin , Eğitim Reformları , Medrese , Modern Okullar , Osmanlı Eğitim Sistemi

Educational Reforms in the Ottoman Empire under Vahdeddin (1918-1922): Seeking Balance Between Madrasa and Modern Schools

Öz

This study, which analyses the educational reform attempts of Sultan Mehmed Vahdeddin VI (1918-1922), the last ruler of the Ottoman Empire, was conducted within the framework of qualitative research by making use of literature sources. The efforts to establish a balance between traditional madrasa education and modern schooling during Vahdeddin's reign are evaluated in the context of the decisions taken, the regulations implemented and the difficulties encountered. The findings reveal that Vahdeddin took steps to both preserve traditional religious education and promote modernisation, but his reforms largely failed due to political instability and economic inadequacies. The study also discusses the indirect impact of Vahdeddin's educational policies on the educational reforms of the Republican era. In conclusion, the study offers new perspectives on the transformation of education throughout history by analysing the challenges faced and the legacy left by the educational policies of the late Ottoman period.

Anahtar Kelimeler

Sultan Vahdeddin , Educational Reforms , Madrasa , Modern Schools , Ottoman Education System

Kaynakça

• Akın, A. (2021). Son Devir Osmanlı Medreselerinde Islahat Çalışmaları ve Fıkıh Eğitimi. Oltu Beşerî ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 (2), 292-316.
• Akyüz, Y. (2011). Osmanlı döneminden cumhuriyete geçilirken eğitim-öğretim alanında yaşanan dönüşümler. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1 (2), 9-22.
• Akyüz, Y. (2019). Türkiye'de eğitimin tarihi: Osmanlı'dan günümüzde eğitim sistemleri. Pegem Akademi.
• Aşkın, D. (2017). Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde medrese eğitim sistemi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında eğitimin konjonktürel boyutu. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6 (2), 977-995.
• Aydoğdu, M. (2016). Mütareke döneminin son İstanbul hükümeti-son Ahmet Tevfik Paşa hükümeti-(21 Ekim 1920-4 Kasım 1922) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yök Tez.
• Baltacı, C. (1976). Osmanlı Medreseleri. İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Berkes, N. (1998). The Development of Secularism in Turkey. Routledge.
• Berkes, N. (2016). Osmanlı'dan Günümüze Eğitim ve Toplum. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bilge, S. (1984). Osmanlı Eğitim Sistemi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Büyükbaş, N. (2013). Osmanlı insan yetiştirme düzeni ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna etkileri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 29(87), 199-228.
• Deniz, Ş. (2024). The Conceptualization and Progression of University Education in Turkey Within the Scope of the Turkish American Relations. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11 (6), 4122-4154.
• Eren, M. (2012). Eğitimde Modernleşme ve Cumhuriyet’in Eğitim Reformları. Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Faroqhi, S. (2004). The Ottoman Empire and the World Around It. I. B. Tauris.
• Fazlıoğlu, Ş. (2008). Osmanlı Medrese Müfredatına Dair Çalışmalar: Nereden Nereye?. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (12), 593-610.
• Göl, H. (2019). Milli Mücadele’de VI. Mehmet Vahideddin. Doğu Anadolu Sosyal Bilimlerde Eğilimler Dergisi, 3 (1), 40-53.
• Güçtekin, N. (2012). Osmanli Devleti’nin 1907-1908 Yilina Ait Eğitim İstatistiği. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11 (22), 125-167.
• Hanioglu, M. (2008). A Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton University Press.
• İnalcık, H. (1994). The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600. Phoenix Press.
• Karakaş, M. (2004). Osmanlı Eğitim Sistemi ve Cumhuriyet’in Eğitim Reformları. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Karakök, T. (2013). Yükseköğretim kurumu olarak Osmanlı’da medreseler: Bir değerlendirme. Bartın University Journal of Faculty of Education, 2 (2), 208-234.
• Karkın, E. (2010). Osmanlı Devleti'nde Eğitim Reformları ve Tanzimat Dönemi. Yeditepe Yayınları.
• Karpat, K. H. (2001). The politicization of Islam: Reconstructing identity, state, faith, and community in the late Ottoman state. Oxford University Press.
• Kodal, T. (2023). Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Eğitim Politikaları (1923-1960). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 175-202.
• Köprülü, M. (1999). Osmanlı Toplumunda Eğitim ve Toplumsal Değişim. Dergah Yayınları.
• Osmanlı'da Eğitim Nasıldı?. (2019). https://www.campusonline.
• Ölmez, A. (2014). II. Meşrutiyet Devrinde Osmanlı Medreselerinde Reform Çabaları ve Merkezileşme. Vakıflar Dergisi, 41, 127-148.
• Özdemir, B. (2007). Eğitimde Eşitlik ve Adalet: Türkiye’de Eğitimin Dönüşümü. Nobel Yayınları.
• Öztürk, K. (2020). II. Meşrutiyet Dönemi eğitimcilerinin modern birey tasavvuru ve dönemin eğitim politikalarına yansımaları [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. Yök Tez.
• Özveren, A. (2008). Osmanlı İmparatorluğundan Cumhuriyete Eğitim Sistemimize Tarihin Penceresinden Bir Bakış. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2 (3), 225-236.
• Sarıkaya, Y. (2008). II. Meşrutiyet ve Medreseler: Geleneksel Bir Kurumun Modernleşme Sürecinde Var Olma Mücadelesi. Divan Dergisi, 25, 1-20.
• Savaş, G. (2023). Osmanlı Devleti’nde Askerî Eğitim Alanındaki Gelişmeler (19. Yüzyıl). Harp Tarihi Dergisi, (7), 99-140.
• Shaw, S. J., & Shaw, E. K. (1977). History of the Ottoman Empire and modern Turkey: Reform, revolution, and republic. Cambridge University Press.
• Somel, S. A. (2001). The modernization of public education in the Ottoman Empire, 1839-1908: Islamization, autocracy and discipline. Brill. Soydan, T., & Tüncel, M. (2013). Osmanli’da Ilk Yenileşme Döneminde Eğitimin Kurumsal Ve Yönetsel Yapisinin Oluşumu Ve Gelişimi. Milli Eğitim Dergisi, 43 (198), 110-125.
• Şanal, M. (2003). Osmanli Devleti’nde Medreselere Ders Programlari, Öğretim Metodu, Ölçme Ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakimindan Genel Bir Bakiş. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (149-168.
• Şerif, M. (2015). Modernleşme ve Eğitim: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Eğitim Reformları. Türk Tarih Kurumu.
• Taştekin, O. (2019). 18. yüzyıl ve sonrası Osmanlı eğitim kurumları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(3), 1143-1166.
• Tunçer, S. (2013). Atatürk’ün Eğitim Devrimi ve Eğitimin Modernleşmesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Turna, N. (2009). Osmanlı İmparatorluğu'nda Eğitim: Yeni Yönelimler ve Reformlar. İletişim Yayınları.
• Türkdoğan, T. (2011). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Reformları. Eğitim Yayınevi.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, H. (2018). II. Meşrutiyet Döneminde Akim Kalmış Bir Eğitim Projesi: Medrese-i Aşâir. Belleten, 82 (295), 1-20.
• Yıldız, Ö., & Durmaz, A. (2016). Türkiye’deki Eğitim Politikasına Genel Bir Bakış (1920-1930). Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 11/19 315-324. Yılmaz, A. (2015). Eğitimde Fırsat Eşitliği ve Eğitim Politikaları. Akademik Kitaplar.
• Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A Modern History. I. B. Tauris.