Şikâyet defterlerine göre Osmanlı teb’asının şikâyetleri

Yıl 2012, Cilt: 61 Sayı: 1, 175 - 206, 01.03.2012

Saliha Okur Gümrükçüoğlu

https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001654

Cited By: 6

Öz

Osmanlı Devleti’nde Divan-ı Hümayun’da tutulan defterler arasında, Bâb-ı Âsafi kataloğuna kayıtlı olan 1649-1653 yılları arasındaki Şikâyet Defterlerini kapsayan bu çalışmada, söz konusu dönemin hukuk ve adalet anlayışının gün yüzüne çıkarılması amaçlanmıştır. Bu sebeple halkın ya da idarecilerin hangi konularda şikâyetlerinin olduğu tespit edilerek, Osmanlı devletinde özellikle adalet alanında aksayan yönlerin belirlenmesine çalışılmıştır. Hiç şüphesiz söz konusu belgelerden elde edilen sonuçlar, dönemin hukuk işleyişini anlamak açısından önemlidir. Söz konusu şikâyetler “Şikâyet Edilenler” ve “Şikâyet Edenler” olarak iki kısımda tahlil edilmiştir. Bu ayrımda özellikle hangi kurum veya görevliden daha fazla şikâyet edildiği, bu şikâyetlerin çoğunlukla kimler tarafından yapıldığının ortaya çıkarılması amaçlanmış ve söz konusu tasnifler tablo ve grafiklerle desteklenmiştir. “Şikâyet Konuları” başlığı altında ise, en fazla hangi konunun şikâyet sebebi olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Divan-ı Hümayun’dan idarecilere gönderilen ceza ve ikazlara da yer verilmiş ve bunlar “Şikâyetlerin Hukuki Sonuçları” başlığı altında ayrıca tahlil edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Şikâyet, Divan-ı Hümayun, ehl-i örf (kamu görevlisi), kadı, adalet

The Complaints of Ottoman Society acording to Record Book of Complaints

Öz

In this study; which covers Record Book of Complaints (Şikâyet Defterleri) between 1649-1653 that are recorded to the Bab-ı Asafi Catalogue among the books that are kept in Imperial Divan (Divan-ı Humayun); the purpose is to enlighten the law and justice approach of the era. Therefore, detecting the subjects complained about by the administrators or the public, it is aimed to determine specifically the failing sides of justice in the Ottoman Empire. Undoubtedly, from the point of understanding the operation of law, the results obtained from the aforementioned documents are important. The complaints are analyzed in two sections: “Those who they complain from” and “The Complainants”. In this distinction it is aimed to clarify which officers and which institutions are most complained about and the aforementioned classification is corroborated by tables and graphics. It is aimed to determine the subjects most complained about under the title “Complaint Subjects”. Besides, place is given to the punishments and the warnings submitted from Divan-ı Hümayun to the administrators and the punishments and the warnings are separately analyzed under the title “Legal Consequences of the Complaints”

Anahtar Kelimeler

Complaint, Imperial Divan, public servant, judge, justice

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. (1990). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, (1. bs.) İstanbul: Fey Vakfı, 1, 2, 4, 9. (7. Ciltten sonra yayın Osmanlı Araştırmaları Vakfına geçmiştir.).
• Akgündüz, Ahmet. (1996). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, (2. bs.) İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Aydın, M. Akif. (2004). Kanunnâmeler ve Osmanlı Hukuku’nun İşleyişindeki Yeri, Osmanlı Araştırmaları, 14, s. 37-46.
• Aydın, M. Akif. (2002). Osmanlı Hukukunun Genel Yapısı ve İşleyişi, Türkler, 10, s. 15-20.
• Barkan ,Ömer Lütfi. (2001). XV ve XVI ıncı asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda zirai ekonominin hukuki ve mali esasları : kanunlar (tıpkıbasım). İstanbul : İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Barkan, Ömer Lütfi. (1996). Edirne Askeri Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545-1659), Belgeler, 3 (5-6), s. 1-46.
• Bür, Işın. (1965). XVII. Asrın İlk Yarısında Payeli ve Bil-Fiil Anadolu ve Rumeli Kazaskerleri. (Mezuniyet Tezi) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.
• Emecen, Feridun M. (2005). Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet, TALİD, 3 (5), s. 107-139.
• Emecen, Feridun M. (1994). “Devre Çıkma”, İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 9, s. 250-251.
• Feridun Bey. (1858). Münşeâtü’s-Selâtin, (2. bs.) İstanbul: Dârü't-tıbâati'l- âmire, 1.
• Genç, Yusuf İhsan- Yıldırım, Hacı Osman. (2000). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, (2. bs.) İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Gökçay, Gülsen. (1964). XVIII. Asrın İlk Yarısında Anadolu ve Rumeli Kazaskerleri, (Mezuniyet Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.
• İnalcık, Halil. (2000). Şikâyet Hakkı: Arz-i Hâl ve Arz-i Mahzarlar, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, (1. bs.), İstanbul: Eren yayıncılık, s.49-71.
• İnalcık. (2000). Adâletnâmeler, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, (1. bs.), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Kütükoğlu, Mübahat S., (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), (1. bs.), İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı.
• Kütükoğlu, Mübahat S., (1995). “Elkâb”, İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 11, s. 51-54.
• Selaniki Mustafa Efendi. (1989). Târih-i Selâniki, Mehmet İpşirli (hzl), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 2.
• Soyer, Emel. (2007). XVII. yy. Osmanlı Divan Bürokrasisi’ndeki Değişimlerin Bir Örneği Olarak Mühimme Defterleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Uluçay, Mustafa Çağatay (1944). XVII. Asır’da Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Manisa: Manisa Halk Evi Yayınları.
• Uzunçarşılı, İbrahim Hakkı. (1984). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, (3. bs.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.