Sözleşmeye Dayanan Hava Aracı İpoteği

Yıl 2020, Cilt: 69 Sayı: 1, 107 - 188, 30.07.2020

Mehmet Emir Göka

https://doi.org/10.33629/auhfd.775293

Öz

Bu çalışmada, öncelikle, hava araçlarının, taşınırlara ilişkin genel hukukî rejimden farklı olarak, neden sicile kaydedilerek rehnedilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Ardından hava araçları üzerinde tesis edilebilen bazı teminatları uluslararası düzeyde koruyan Cape Town Sözleşmesi’nin ve buna ilişkin Protokol’ün etkileri ele alınmıştır. Sonrasında, Türk Sivil Havacılık Kanunu’na göre hangi hava araçları üzerinde ipotek kurulabileceği incelenmiş ve hava aracı ipoteğine hâkim olan ilkeler irdelenmiştir. Devam eden bölümlerde, sözleşmeye dayanan hava aracı ipoteğinin tesisinden sona ermesine kadar olan tüm süreç ortaya koyularak tartışmalar ve sorunlara ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hava aracı ipoteği, Uçak ipoteği, Hava aracı rehni, Taşınır ipoteği, Cape Town Sözleşmesi, Uluslararası teminat, Uluslararası menfaat

Contractual Aircraft Mortgage

Öz

First, this study covers why aircrafts are required to be pledged through registration with a registry, as distinct from the general legal regime of movables. Then, it explains the effects of the Cape Town Convention and the Protocol to the Convention, which protect certain securities over aircrafts at an international level. Following this, the study examines the principles underlying aircraft mortgages and seeks to answer over what aircrafts a mortgage can be established under the Turkish Civil Aviation Code. The following sections deal with the whole process of mortgaging an aircraft, starting from its establishment to its termination, and evaluate the discussions as well as problems regarding this.

Anahtar Kelimeler

Aircraft mortgage, Airplane mortgage, Aircraft pledge, Movable mortgage, Cape Town Convention, International security, International interest

Kaynakça

• Abeyratne, Ruwantissa, Convention on International Civil Aviation, A Commentary, Switzerland, 2014.
• Akçura-Karaman, Tuba, Gemi ve Hava Aracı İpoteği ve Motorlu Taşıt Rehni (Taşınır İpoteği), 2. Baskı, İstanbul, 2019.
• Akıncı, Sami, “Gemi Mülkiyeti”, İÜHFM, Cilt 23, Sayı 3-4, 1958, s. 291-368.
• Akipek, Jale G./Akıntürk, Turgut, Eşya Hukuku, İstanbul, 2009.
• Akkurt, Sinan Sami, Sivil Havayolu ile Yolcu Taşımacılığından Kaynaklanan Hukukî Sorumluluk, 2. Baskı, Ankara, 2018.
• Akkutay, Berat Lale, “Uluslararası Hukukta Sivil ve Devlet Hava Aracı Ayrımı”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 31, 2017, s. 315-348.
• Aksoy, Hüseyin Can, Sendikasyon Kredisi Alacaklarının Fer’i Teminatlarla Güvence Altına Alınması, İstanbul, 2019.
• Akyılmaz, Bahtiyar/Sezginer, Murat/Kaya, Cemil, Türk İdare Hukuku, 9. Baskı, Ankara, 2018.
• Arslan, Ramazan, İcra-İflâs Hukukunda İhale ve İhalenin Feshi, Ankara, 1984.
• Atamer, Kerim, Gemi ve Uçak İpoteğinin Hukuksal Temelleri, İstanbul, 2012.
• Aybay, Rona, “Uluslararası Antlaşmaların Türk Hukukundaki Yeri”, TBB Dergisi, Sayı 70, 2007, s. 187-213.
• Ayyıldız, Fatma Reyyan, Gemi İpoteği ile Hava Aracı İpoteğinin Karşılaştırılması, Havacılık Uzmanlığı Tezi, Ocak 2016.
• Bauer, Thomas/Bauer, Christoph, Basler Kommentar, Zivilgesetzbuch II, Art. 457-977 ZGB und Art. 1-61 SchIT ZGB, Hrsg. Thomas Geiser, Stephan Wolf, 6. Auflage, Basel, 2019.
• Belbez, Hikmet, “Hava Hukuku: Konusu ve Mahiyeti”, AÜHFD, Cilt 2, Sayı 4, 1945, s. 743-746.
• Coşkun, H. Yener, “Gemi Mülkiyeti”, Legal Hukuk Dergisi, Sayı 136, 2014, s. 73-104.
• Çağa, Tahir/Kender, Rayegân, Deniz Ticareti Hukuku I, Giriş, Gemi, Donatan ve Kaptan, 14. Bası, İstanbul, 2005.
• Çetiner, Bilgehan, Taşınmaz Teminatı, İstanbul, 2015.
• Damar, Duygu, “İpotekli Geminin Mülkiyetinin Devri”, Prof. Dr. Belgin Erdoğmuş’a Armağan, İstanbul, 2011, s. 589-626.
• Davran, Bülent, “Teslim Şartlı Menkul Rehni – Sicilli Menkul Rehni”, Ticaret ve Banka Hukuku Haftası (27 Nisan – 3 Mayıs 1959), Tebliğler-Müzakereler-Yabancı Dilde Hülâsalar, Ankara, 1960, s. 161-182. (Kısaltma: Menkul Rehni)
• Davran, Bülent, Rehin Hukuku Dersleri, İstanbul, 1972.
• Demir, Ant, Hava Aracı İpoteği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2009.
• Deutsches Rechts-Lexikon, Band 2: G – P, Hrsg. Horst Tilch, Frank Arloth, 3. Auflage, München, 2001.
• Edis, Seyfullah, Medenî Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 4. Basıdan Tıpkı Basım, Ankara, 1993.
• Elbing, Gunther, “Sind Triebwerke wesentliche Bestandteile von Flugzeugen?”, Zeitschrift für Luft- und Weltraumrecht, Band 44, 1995, s. 387-395.
• Erdoğmuş, Hasan Fehmi, Finansal Kiralama Sözleşmesi ve Hava Aracı ve Parçalarının Finansal Kiralama Yöntemi ile Temini, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2014.
• Eren, Fikret, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 24. Baskı, Ankara, 2019.
• Ergüne, M. Serkan, “Ticari İşlemlerde Taşınır Rehninin Kuruluşu”, Ticarî İşlemlerde Taşınır Rehni Sempozyumu, 16 Şubat 2018, Ed. A. Lâle Sirmen, A. Barış Özbilen, Ankara, 2018, s. 117-124. (Kısaltma: Sempozyum)
• Ergüne, M. Serkan, Hukukumuzda Taşınır Rehninin, Özellikle Teslime Bağlı Taşınır Rehninin Kuruluşu, İstanbul, 2002.
• Ergüne, M. Serkan, Taşınır Mülkiyeti, İstanbul, 2017. (Kısaltma: Taşınır Mülkiyeti)
• Ertaş, Şeref, Eşya Hukuku, 14. Baskı, İzmir, 2018.
• Erturgut, Mine, İcra ve İflâs Hukukunda Menkullerin Paraya Çevrilmesi, Ankara, 2000.
• Esener, Turhan/Güven, Kudret, Eşya Hukuku, 7. Baskı, Ankara, 2017.
• Gemalmaz, Burak, Mülkiyet Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi – 6, 2. Baskı, Ankara, 2019.
• Goode, Roy, “The International Interests as an Autonomous Property Interest”, European Review of Private Law, Vol. 12, Issue 1, s. 18-25. (Kısaltma: International Interests)
• Goode, Roy, “The Protection of Interests in Movables in Transnational Commercial Law”, Uniform Law Review, Vol. 3, No. 2-3, 1998, s. 453-466. (Kısaltma: Protection of Interests)
• Goode, Roy, Convention on International Interests in Mobile Equipment and Protocol Thereto on Matters Specific to Aircraft Equipment, Official Commentary, Revised Edition, Rome, 2008.
• Göknil, Mazhar Nedim, Hava Hukuku, İstanbul, 1951.
• Göle, Celal/Aydoğan, Gökhan, “‘Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nun Ticaret Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, BATİDER, Cilt 33, Sayı 1, 2017, s. 5-54.
• Gözübüyük, Şeref/Tan, Turgut, İdare Hukuku, Cilt I, Genel Esaslar, 13. Bası, Ankara, 2019.
• Güngör, Gülin, Tâbiiyet Hukuku, Gerçek Kişiler – Tüzel Kişiler – Şeyler, 7. Bası, Ankara, 2019.
• Gürzumar, Osman Berat, “Türk Medeni Kanunu'nun 5'inci Maddesi ve Özel Hukuk Uygulamasındaki Yeri”, Prof. Dr. Erden Kuntalp’e Armağan, Cilt I, Özel Hukuk, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 1, 2004, 105-161.
• Hadžimanovic, Nataša, “Die allgemeine Mobiliarhypothek – unentbehrlich für das Schweizer Recht?”, Aktuelle Juristische Praxis, 2009, s. 1435-1452.
• Harris, D. J. et alia, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Çev. Mehveş Bingöllü Kılcı, Ulaş Karan, Ankara, 2013.
• Helvacı, İlhan, Türk Medenî Kanununa Göre Sözleşmeden Doğan İpotek Hakkı, İstanbul, 2008.
• Hızır, Serdar/Turaev, Alisher, “Türk Hukuku’nda Hava Araçları Üzerinde İpotek Tesis Edilmesi”, AÜHFD, Cilt 57, Sayı 3, 2008, s. 371-407.
• Honnebier, Patrick, “Analysing the Effects of the Cape Town Convention on Four Selected Issues That Hinder the International Financing and Leasing of Aircraft and Engines”, Ius Comparatum – Global Studies in Comparative Law, Vol. 22, Implementing the Cape Town Convention and the Domestic Laws on Secured Transactions, Ed. Souichirou Kozuka, Cham, 2017, s. 337-362.
• Hromadka, Wolfgang, “Geschichtliche Beiträge zu Fragen des Faustpfandprinzips im Schweizerischen Zivilgesetzbuch”, Zeitschrift für Schweizerisches Recht, 1970, s. 117-158.
• Huber, Eugen, Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Erläuterungen zum Vorentwurf des Eidgenössischen Justiz- und Polizeidepartments, Zweiter Band: Sachenrecht und Text des Vorentwurfes vom 15. November 1900, 2. Auflage, Bern, 1914.
• İmre, Zahit, Medeni Hukuka Giriş, 3. Bası, İstanbul, 1980.
• Kalpsüz, Turgut, Gemi Rehni, 4. Baskı, Ankara, 2001.
• Kaner, İnci, Hava Hukuku Dersleri (Hususî Kısım), 2. Bası, İstanbul, 2004.
• Kaser, Max, Roman Private Law, Trans. Rolf Dannenbring, 4. Edition, Pretoria, 1984.
• Kırman, Ahmet, Havayolu ile Yapılan Uluslararası Yolcu Taşımalarında Taşıyıcının Sorumluluğu, Ankara, 1990.
• Kozuka, Souichirou, “The Cape Town Convention and Its Implementation in Domestic Law: Between Tradition and Innovation” Ius Comparatum – Global Studies in Comparative Law, Vol. 22, Implementing the Cape Town Convention and the Domestic Laws on Secured Transactions, Ed. Souichirou Kozuka, Cham, 2017, s. 15-58.
• Kozuka, Souichirou, “Why National Implementation of the Cape Town Convention Matters”, Ius Comparatum – Global Studies in Comparative Law, Vol. 22, Implementing the Cape Town Convention and the Domestic Laws on Secured Transactions, Ed. Souichirou Kozuka, Cham, 2017, s. 2-8. (Kısaltma: Implementation)
• Köprülü, Bülent/Kaneti, Selim, Sınırlı Aynî Haklar, 2. Bası, İstanbul, 1982-1983.
• Kuntalp, Erden, “Teminat Kavramı, Teminat Türleri ve Bunlardan Doğan Sorumluluk”, Prof. Dr. Reha Poroy’a Armağan, İstanbul, 1995, s. 263-299.
• Kuntalp, Erden, “Yabancı Para Üzerinden Taşınmaz Rehni”, Hayri Domaniç’e Armağan, İstanbul, 1995, s. 293-316. (Kısaltma: Yabancı Para)
• Kuntalp, Erden, Anapara ve Üst Sınır (Maksimal) İpotek Ayrımı, Ankara, 1989. (Kısaltma: İpotek)
• Kurt, Ekrem, “Hava Aracı Üzerindeki Ayni Hakların TSHK’da Düzenleniş Biçiminin Değerlendirilmesi”, Sivil Havacılık Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu, MEF Üniversitesi, 22 Şubat 2018, Ed. Havva Karagöz, Kazım Sedat Sirmen, Bilge Erson Asar, İstanbul, 2019, s. 211-238. (Kısaltma: Sempozyum)
• Kurt, Ekrem, “Sivil Hava Aracı Mülkiyetinin Kazanılması, Devri ve Sona Ermesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XXI, Sayı 2, 2017, 47-102.
• Kurtuluş, Funda, “Hava Aracı İpoteği”, Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 2017, s. 155-187.
• Kuru, Baki, İcra ve İflas Hukuku, El Kitabı, 2. Bası, Ankara, 2013.
• Makaracı-Başak, Aslı, Taşınır Rehni Sözleşmesi, İstanbul, 2014.
• Meier-Hayoz, Arthur, Berner Kommentar, Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Band IV: Das Sachenrecht, 1. Abteilung: Das Eigentum, 1. Teilband: Systematischer Teil und Allgemeine Bestimmungen, Art. 641-654 ZGB, 5. Auflage, Bern, 1981.
• Namlı, Mert, İcra Hukukunda Taşınmaz Malların Haczi ve Paraya Çevrilmesi, İstanbul, 2019.
• Nomer, Ergin, Milletlerarası Usul Hukuku, 2. Bası, İstanbul, 2018.
• Nomer, Halûk Nami/Ergüne, M. Serkan, Eşya Hukuku, 6. Bası, İstanbul, 2019.
• Oftinger, Karl/Bär, Rolf, Zürcher Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch, IV. Band: Das Sachenrecht, 2. Abteilung: Die beschränkten dinglichen Rechte, 23. Titel: Das Fahrnispfand, Art. 884-918, 3. Auflage, Zürich, 1981.
• Oğuzman, M. Kemal/Öz, Turgut, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, Cilt-1, 16. Bası, İstanbul, 2018. (Kısaltma: Cilt-1)
• Oğuzman, M. Kemal/Öz, Turgut, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, Cilt-2, 14. Bası, İstanbul, 2018. (Kısaltma: Cilt-2)
• Oğuzman, M. Kemal/Seliçi, Özer/Oktay-Özdemir, Saibe, Eşya Hukuku, 21. Baskı, Ankara, 2018.
• Oğuzman, M. Kemal/Barlas, Nami, Medenî Hukuk, Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar, 24. Bası, İstanbul, 2018.
• Oktay-Özdemir, Saibe, “Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanununa Göre Üzerinde Rehin Hakkı Kurulabilecek Ticari İşletmeler Dışındaki Taşınır Varlıklar”, Ticarî İşlemlerde Taşınır Rehni Sempozyumu, 16 Şubat 2018, Ed. A. Lâle Sirmen, A. Barış Özbilen, Ankara, 2018, s. 53-84.
• Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, 16. Bası, Ankara, 2017.
• Reisoğlu, Seza, Menkul İpoteği, “Teslimsiz Menkul Rehni”, Ankara, 1965.
• Reuleaux, Matthias/Herick, Frank, “Das Registerpfandrecht für Luftfahrzeuge – qualitativ sicher genug für die Begebung von Pfandbriefen? Ein Vergleich mit der Sicherungsqualität der Schiffshypothek”, Zeitschrift für Luft- und Weltraumrecht, Band 53, 2004, s. 558-572.
• Sagaert, Vincent, “The UNIDROIT Convention on International Interests in Mobile Equipment: a Belgian Perspective”, European Review of Private Law, Vol. 12, Issue 1, 2004, s. 75-90.
• Saymen, Ferit H./Elbir, Halid K., Türk Eşya Hukuku (Aynî Haklar), İstanbul, 1954.
• Schladebach, Marcus/Kraft, Julia, “Das Registerpfandrecht an Luftfahrzeugen”, Zeitschrift für Bank- und Kapitalmarktrecht, 2012, Heft 7, s. 270-276.
• Schmid, Jörg/Hürlimann-Kaup, Bettina, Sachenrecht, 5. Auflage, Zürich-Basel-Genf, 2017.
• Schmid-Tschirren, Christina, Basler Kommentar, Zivilgesetzbuch II, Art. 457-977 ZGB und Art. 1-61 SchIT ZGB, Hrsg. Thomas Geiser, Stephan Wolf, 6. Auflage, Basel, 2019.
• Schwarz, Andreas B., Türkiye-İsviçre Medenî Hukuku ve Roma Hukuku, Profesör Cemil Birsel’e Armağan’dan Ayrı Bası, İstanbul, 1939.
• Serozan, Rona, “Mülkiyeti Saklı Tutma Anlaşması ve Teminaten Temlik”, Prof. Dr. Erdoğan Moroğlu’na 65. Yaş Günü Armağanı, 2. Tıpkı Bası, İstanbul, 2011, s. 987-1014. (Kısaltma: Mülkiyeti Saklı Tutma)
• Serozan, Rona, “Teferruat Niteliğindeki Eşyanın Hukuki Rejimi”, İÜHFM, Cilt 41, Sayı 1-2, 1975, s. 235-253. (Kısaltma: Teferruat)
• Serozan, Rona, Eşya Hukuku I, 3. Bası, İstanbul, 2014.
• Sirmen, A. Lâle, “İpotekli Alacağın Devredilmesiyle İlgili Bazı Sorunlar”, Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, Bildiriler-Tartışmalar, XXII, 15 Aralık 2006, Ankara, 2007, s. 213-223. (Kısaltma: İpotekli Alacağın Devri)
• Sirmen, A. Lâle, “Yeni Türk Medenî Kanununda Yabancı Para Üzerinden Taşınmaz Rehni Kurulmasına İlişkin Düzenlemeler”, AÜHFD, Cilt 52, Sayı 1, 2003, s. 1-12. (Kısaltma: Yabancı Para)
• Sirmen, A. Lâle, Alacak Rehni, Ankara, 1990. (Kısaltma: Alacak Rehni)
• Sirmen, A. Lâle, Eşya Hukuku, 7. Baskı, Ankara, 2019.
• Sirmen, Kâzım Sedat, Hava Araçlarının Tâbiiyeti, Ankara, 2005. (Kısaltma: Tâbiiyet)
• Sözer, Bülent, “Türk Sivil Havacılık Kanunu’na İlişkin Bazı Görüşler ve Değerlendirmeler”, BATİDER, Cilt 12, Sayı 2-3, 1984, s. 63-92. (Kısaltma: TSHK)
• Sözer, Bülent, Türk Hukukunda ve Uluslararası Hukukta Hava Yolu ile Yük Taşıma Sözleşmesi, 2. Bası, İstanbul, 2009.
• Tek, Gülen Sinem, Ulaşım Araçlarının İpoteği, İstanbul, 2012.
• Tuor, Peter/Schnyder, Bernhard/Schmid, Jörg/Jungo, Alexandra: ZGB, 14. Auflage, Zürich-Basel-Genf, 2015.
• Uyumaz, Alper, “Medenî Kanun Dışındaki Kanunlarda Düzenlenmiş Taşınır Rehni Çeşitleri”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XXI, Sayı 4, 2017, s. 49-90.
• Uyumaz, Alper, Motorlu Taşıt Rehni, İstanbul, 2012.
• Ülgen, Hüseyin/Aydoğan, Fatih, “Genel Hatlarıyla Cape Town Konvansiyonu ve Hava Aracı Protokolü”, Prof. Dr. Hamdi Yasaman’a Armağan, İstanbul, 2017, s. 711-735.
• von Bodungen, Benjamin, “Security Interests in Mobile Equipment Under German Law – Some Notes on the Similarities and Differences in Relation to the Cape Town Regime”, Ius Comparatum – Global Studies in Comparative Law, Vol. 22, Implementing the Cape Town Convention and the Domestic Laws on Secured Transactions, Ed. Souichirou Kozuka, Cham, 2017, s. 237-242. (Kısaltma: Similarities and Differences)
• von Bodungen, Benjamin, Mobiliarsicherungsrechte an Luftfahrzeugen und Eisenbahnrollmaterial im nationalen und internationalen Rechtsverkehr, Münster, 2009.
• von Tuhr, Peter, Borçlar Hukukunun Umumi Kısmı, C. 1-2, Çev. Cevat Edege, Ankara, 1983.
• Yazıcı, Çiğdem, “Cape Town Konvansiyonu ve Protokolü Çerçevesinde İcra ve İflâs Kanunu’na Eklenen Ek Madde 2 Hükmünün Değerlendirilmesi”, Sivil Havacılık Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu, MEF Üniversitesi, 22 Şubat 2018, Ed. Havva Karagöz, Kazım Sedat Sirmen, Bilge Erson Asar, İstanbul, 2019, s. 239-255.
• Zobl, Dieter/Thurnherr, Christoph, Berner Kommentar, Schweizerisches Zivilgesetzbuch, Band IV: Das Sachenrecht, 2. Abteilung: Die beschränkten Dinglichen Rechte, 5. Teilband: Das Fahrnispfand, 1. Unterteilband: Systematischer Teil und Art. 884-887 ZGB, 3. Auflage, Bern, 2010.