Post- Panoptikon Çağı: Gözetimin Dijitalleşmesi ve Çevrimiçi Kimliğin Gizliliği Üzerine Bir Analiz

Yıl 2020, , 81 - 108, 29.09.2020

Şebnem Özdemir

https://doi.org/10.18037/ausbd.801849

Cited By: 4

Öz

Gözetim, insanlık tarihi boyunca bir güç ve iktidar aracı olmuştur. Ağırlıklı olarak Bentham ve Foucault ile anılan Panoptikon, gözetim olgusu ile en çok anılan tasarım olup pek çok teorisyenin ilgisini çekmiş ve çekmektedir. Panoptikon’dan yola çıkarak zaman içerinde Süper-panoptikon, Sinoptikon, Omniptikon, Katoptikon gibi pek çok terim de yazına girmiş, gözetim çalışmaları yıllar içinde çok daha fazla zenginlik kazanmıştır.

Dijital iletişim araçlarının gün geçtikçe insan hayatına daha çok girdiği post-panoptikon çağında bu araçların kullanımı vasıtası ile yapılan gözetim zaman zaman temel hak ve özgürlükleri de tehdit eder duruma gelmiştir. Çoğu insanın zaman zaman bilinçsizce ve çoğu zaman gönüllü olarak gözetleyenlere teslim ettiği veriler insanların sadece kendi mahremiyetlerini ve güvenliklerini değil içinde bulundukları toplumları da tehdit edebilmektedir. Bu tehditlerin başında ayrımcılık, dışlama, zorlama, edilgenleştirme ve korku ve güvensizliğin gittikçe artması sayılabilir. Gerek politika yapıcılar gerekse işletmeler tarafından yapılan gözetim yeni bir tür gelir aracı yaratmıştır ki o da “veri”dir. Gözetleme kapitalizminde veri artık yeni bir para birimidir. Veri, alınabilir, satılabilir, değer kazanabilir ya da kaybedebilir, yatırım ve ticareti yapılabilir bir varlık haline gelmiştir.

Bu çalışma, Panoptikon analojisi üzerinden, dijital iletişim araçları vasıtası ile hangi verinin ne şekilde elde edildiği ve hangi amaçlarla kullanıldığı, dijital gözetlemenin sıradan insanlar ve genel olarak toplumsal yapı için nasıl tehdit oluşturabildiğini farklı örnekler ve vakalar ile destekleyerek incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Panoptikon, Gözetleme, Gözetim, Sürveyans

Kaynakça

• Anadolu Ajansı. Kişisel Verileri Koruma Kurumu'na 882 başvuru. 17 Ağustos 2019 tarihinde aa.com.tr/tr/turkiye/kisisel-verileri-koruma-kurumuna-882-basvuru/1558495 adresinden erişildi.
• Birleşmiş Milletler. SDG Indicators, Metadata Respository. 20 Temmuz2019 tarihinde unstats.un.org/sdgs/metadata/?Text=&Goal=16&Target=16.9 adresinden erişildi.
• Bogard, W. (1996). The simulation of surveillance: Hypercontrol in telematic societies. Cambridge: Cambridge University.
• Borgesius, F., Möller, J., Kruikemeier, S., Fathaigh, R., Irion, K., Dobber, T., . . . de Vreese, C. (2018). Online political microtargeting: Promises and threats for democracy. Utrecht Law Review, 14(1), 82-96.
• Bradt, G. (2016). Wanamaker Was Wrong - The Vast Majority of Advertising Is Wasted. 19 Temmuz 2019 tarihinde forbes.com/sites/georgebradt/2016/09/14/wanamaker-was-wrong-the-vast-majority-of-advertising-is-wasted/#64a46909483b adresinden erişildi.
• Brockell, G. (2018). An open letter to Facebook, Twitter, Instagram and Experian Regarding Algorithms and My Son's Birth. 21 Temmuz 2019 tarihinde twitter.com/gbrockell/status/1072589687489998848?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.cnbc.com%2F2018%2F12%2F12%2Fwoman-calls-out-tech-companies-for-serving-baby-ads-after-stillbirth.html adresinden erişildi.
• Can, M. (2019). Apple, Reklamsız Uygulama Dönemini Başlatıyor! 29 Ağustos 2019 tarihinde shiftdelete.net/apple-reklamsiz-cocuk-uygulamalari-istiyor adresinden erişildi.
• Çalışkan, O. (2014). Kamusal alan bağlamında ağ toplumu ve yeni kamusal alan arayışı. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 1(1), 41-62.
• Darı, A. (2019). Kamu yönetiminin gelenekselden dijitale dönüşümü ve e-devlet uygulaması. 3. uluslararası GAP sosyal bilimler kongresi (s. 144). Ankara: İKSAD- İktisadi Kalkınma ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü.
• Deleuze , G., & Guattari , F. (1983). Anti oedipus: Capitalism and schizophrenia. Minneapolis: University of Minnesota.
• Desai, V., Diofasi, A., & Lu, J. (2018). The Global İdentification Challenge: Who are the 1 Billion People without Proof of Identity? 2 Ağustos 2019 tarihinde blogs.worldbank.org/voices/global-identification-challenge-who-are-1-billion-people-without-proof-identity adresinden erişildi.
• Electronic Frontier Foundation. Panopticlick 3.0, Is your browser safe against tracking? 21 Temmuz 2019 tarihinde panopticlick.eff.org: https://panopticlick.eff.org/ adresinden erişildi.
• Facebook Newsroom. (2018). An Update on Our Plans to Restrict Data Access on Facebook. 2 Ağustos, 2019 tarihinde newsroom.fb.com/news/2018/04/restricting-data-access/ adresinden erişildi.
• Foucault, M. (2007). İktidarın Gözü, Seçme Yazılar, çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Yapı Kredi.
• Ganascia, J. (2009). The Great Catopticon. 8th International Conference Computer Ethics: Philosophical Enquiry (s. 252-26). Corfu: Ionian Academy.
• Haggerty , K., & Ericson, R. (2003). The Surveillant Assemblage. The British Journal of Sociology, 605-622. doi:https://doi.org/10.1080/00071310020015280
• Harari, Y. (2018). 21. Yüzyıl İçin 21 Ders. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Hern, A. (2018). Cambridge Analytica: how did it turn clicks into votes? 21 Temmuz 2019 tarihinde https://www.theguardian.com/news/2018/may/06/cambridge-analytica-how-turn-clicks-into-votes-christopher-wylie adresinden erişildi.
• Identification For Development - World Bank. (2019). Global Identification Challenge by the Numbers. 15 Ağustos 2019’da id4d.worldbank.org: https://id4d.worldbank.org/global-dataset adresinden erişildi.
• Information is Beautiful. World's Biggest Data Breaches & Hacks. 23 Temmuz 2019 tarihinde informationisbeautiful.net/visualizations/worlds-biggest-data-breaches-hacks/?utm_content=buffer6c5c7&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_campaign=buffer adresinden erişildi.
• International Institute for Democracy and Electoral Assistance. (2018). 19 Ağustos 2019 Digital Microtargeting: Political Party Innovation Primer 1. adresinden erişildi.
• Jeong, S. (2017). Turning the Specter of Internet Surveillance into Art. 29 Ağustos 2019 tarihinde theverge.com/2017/11/9/16620452/london-glass-room-art-exhibit adresinden erişildi.
• Kartarı, A. (2017). Nitel düşünce ve etnografi: Etnografik yönteme düşünsel bir yaklaşım. Moment Dergi, 4(1), 207-220.
• Kişisel Verileri Koruma Kurumu. KVKK Misyon Vizyon. 29 Temmuz 2019 tarihinde kvkk.gov.tr/Icerik/2074/Misyon---Vizyon adresinden erişildi.
• Kleinberg, J., Ludwig, J., Mullainathan, S., & Sunstein, C. (2018). Discrimination in the Age of Algorithms. Journal of Legal Analysis, 10, Online. doi:https://doi.org/10.1093/jla/laz001
• Kozinets, R. (2010). Netnography, doing etnographic research online. Londra: Sage.
• Kurban, S. (2014). Seçim kampanyalarının yürütülmesi sürecinde sosyal medyanın kullanımı ve 28 Temmuz 2013 KKTC genel seçimlerine bir bakış. Dijital İletişim Etkisi. İstanbul: İskenderiye Kitap.
• M. McDonald , A., & Cranor, L. (2008). The cost of reading privacy policies. Journal of Law and Policy for the Information Society, 543-568.
• Mance, H.. Is Privacy Dead? 19 Temmuz 2019 tarihinde ft.com/content/c4288d72-a7d0-11e9-984c-fac8325aaa04 adresinden erişildi.
• Maris, E., Libert, T., & Henrichse, J. Tracking Sex: The Implications of Widespread Sexual Data Leakage and Tracking on Porn Websites (pre-print). 15 Temmuz 2019 tarihinde Cornell University, Computer and Society: https://arxiv.org/abs/1907.06520 adresinden erişildi.
• Marx, G. (2015). Surveillance Studies. J. ed. Wright içinde, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, Second Edition (s. 733-741). Elsevier Ltd. doi:http://dx.doi.org/10.1016/B978-0-08-097086-8.64025-4
• McGee, P. Apple Apologises for Listening to Siri Conversations. 28 Ağustos 2019 tarihinde ft.com/content/2563911e-c9a9-11e9-a1f4-3669401ba76f adresinden erişildi.
• Me and My Shadow. Prevent Online Tracking. 21 Temmuz 2019 tarihinde myshadow.org/prevent-online-tracking adresinden erişildi.
• Özdemir, Ş. Modern Zamanlarda Panoptikon: Dijital Gölgenin 3 Katmanı. 20 Temmuz 2019 tarihinde medium.com/@behavioralist/modern-zamanlarda-panoptikon-dijital-g%C3%B6lgenin-3-katman%C4%B1-e0ab483203cd adresinden erişildi.
• Panoptykon Foundation. 7 Sins of Surveillance Society. 21 Temmuz 2019 tarihinde en.panoptykon.org/idea adresinden erişildi.
• Panoptykon Foundation. About Panoptykon Foundation. 21 Temmuz 2019 tarihinde en.panoptykon.org/about adresinden erişildi.
• Panoptykon Foundation. Panoptykon Foundation. 20 Temmuz 2019 tarihinde https://panoptykon.org/ adresinden erişildi.
• Panoptykon Foundation. Three Layers of Digital Shadow. 21 Temmuz 2019 tarihinde panoptykon.org/sites/default/files/3levels.png adresinden erişildi.
• PixelPrivacy. What Is Encryption And How Does It Work? 29 Ağustos 2019 tarihinde pixelprivacy.com: https://pixelprivacy.com/resources/what-is-encryption/ adresinden erişildi.
• Schneier, B. (2016). Data and Goliath: The Hidden Battles to Collect Your Data and Control Your World. New York: W. W. Norton & Company.
• Stewart, M., & Arnold, C. (2018). Defining social listening: recognizing an emerging dimension of listening. International Journal of Listening, 32(2), 85-100. doi:10.1080/10904018.2017.1330656
• Tanış, A. (2018). Gillian Brockell: Algoritmalarınız Çocuğumu Kaybettiğimi Anlamadı mı? 30 Temmuz 2019 tarihinde dokuz8haber.net: https://dokuz8haber.net/gundem/insanhaklari/verilerle-sivil-toplum-ve-dernekler-turkiye-demokratiklesmeye-ne-kadar-gonullu/ adresinden erişildi.
• The Behavioural Insights Team (2019). Improving Consumer Understanding of Contractual Terms and Privacy Policies: Evidence-Based Actions for Businesses. 25 Temmuz 2019 tarihinde bi.team/publications/improving-consumer-understanding-of-contractual-terms-and-privacy-policies-evidence-based-actions-for-businesses/ adresinden erişildi.
• Thompson, C. (2015). Beyond Google: Everything You need to Know About the Hidden Internet. 12 Ağustos 2019 tarihinde businessinsider.com/difference-between-dark-web-and-deep-web-2015-11 adresinden erişildi.
• Türk, G., & Demirci, E. (2016). Sanal Dünyada Dönüşen Mahremiyet Algısı; İnstagram Örneği. 1st International Academic Research Congress (s. 518-525). Ankara: Pegem Akademi.
• Türkiye Bilimler Akademisi. (2011). Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü - Sosyal Bilimler. Ankara: TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi).
• Walker, L. (1998). Amazon Gets Personal With E-Commerce. 12 Ağustos 2019 tarihinde washingtonpost.com/wp-srv/washtech/daily/nov98/amazon110898.htm adresinden erişildi.
• Winegar, A., & Sunstein, C. (2019). How Much Is Data Privacy Worth? A Preliminary Investigation. Journal of Consumer Policy, 42, 425-440. doi:https://doi.org/10.1007/s10603-019-09419-y
• World Wide Web Size. The size of the World Wide Web (The Internet). 20 Temmuz 2019 tarihinde worldwidewebsize.com/ adresinden erişildi.
• Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism: The Fight For a Human Future at the New Frontier of Power. New York: PublicAffairs.