Medyadaki Sağlık İçeriklerini Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Model Önerisi

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 599 - 626, 29.06.2021

Ferihan Ayaz Erkan Yüksel

https://doi.org/10.18037/ausbd.959284

Öz

Medyadaki sağlık konulu içerikler yaklaşık 20 yıldır gündemde öne çıkan tartışmalardan biridir. Konunun en önemli alt başlığı ise içeriklerdeki ticarileşme olgusudur. Bu noktadan hareketle bu çalışmada sağlık konulu içerikleri etkileyen unsurların neler olduğu sorusuna alanyazın taraması, uzman görüşleri ve faktör analiziyle oluşturulan model eşliğinde yanıt verilmeye çalışılmıştır. Alanyazında medya içeriklerini etkileyen unsurlara ilişkin olarak Shoemaker ve Reese'in (2013) bireysel, medya rutinleri, kurumsal düzey, kurum dışı düzey ve ideolojiyi en tepeye yerleştiren ‘etkiler hiyerarşisi modeli’ öne çıkmaktadır. Bu modelden hareketle çalışma kapsamında düzenlenen anket uygulamasıyla 200 sağlık ve medya profesyoneli ile akademisyenin görüşüne başvurulmuştur. Veriler açımlayıcı faktör analiziyle değerlendirilmiş, ulaşılan faktörler, ayrıca 117 farklı uzmanın görüşüyle AMOS programında doğrulanmıştır. Bu bağlamda geliştirilen modelin açıklanması için de 62 uzmanla görüşülerek modele son şekli verilmiştir. Model, özellikle ticari faktörlerin sağlık konulu yayın içeriklerini her düzeyde çeşitli biçimlerde etkilediğini ortaya koymaktadır. Ancak medya rutinleri, kurum dışı düzey ve ideolojik düzeyin en baskın düzeyler olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Haberciliği, Sağlık İletişimi, Ekonomi-Politik, Medyada Ticarileşme, Medya İçeriklerini Etkileyen Unsurlar

Kaynakça

• Adaklı, G. (2003). Türk medya sektöründe mülkiyet ve kontrol ilişkileri (1980-2003) (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akbulut, Y. (2010). Sosyal bilimlerde SPSS uygulamaları. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Aydoğan, A. (1999). Sağlık bilinci & Medya, TÜBİTAK, TTB ve ESAM tarafından organize edilen 18-20 Haziran 1999 Kumburgaz İstanbul Sempozyumu’nda sunulan bildiri, İstanbul.
• Baydur, M. (2010). Medyada ‘sağlıklı’ insan sunumları: Popüler kültürde sağlıklı ve sürdürülebilir yaşam görünümleri (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Bilişli, Y. (2017). Tüketim kültürü ve bir tüketim nesnesi olarak yazılı basında ‘healthism’ söylemi (Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Birsen, Ö. ve Öztürk, Ş. (Eylül-Ekim 2011). Tüketim kültürü çerçevesinden sağlık haberleri. Akademik Bakış Dergisi (Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi), 26, 1-21. Erişim adresi: https://arastirmax.com/en/system/files/dergiler/9383/makaleler/26/arastirmax-tuketim-kulturu-cercevesinden-saglik-haberleri.pdf (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Bozok, N. (2011). Biyoiktidara özgü bir özne(l)leşme pratiği olarak popüler sağlıklı yaşam söylemi, Toplum ve Bilim, 122, 37-52. Erişim adresi: https://www.academia.edu/34603675/Biyoiktidara_%C3%96zg%C3%BC_Bir_%C3%96znele%C5%9Fme_Prati%C4%9Fi_Olarak_Sa%C4%9Fl%C4%B1kl%C4%B1_Ya%C5%9Fam_S%C3%B6ylemi (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Cirhinlioğlu, Z. (2003). Postmodern çözülüş ve sağlık. Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 131-148. Erişim adresi: https://sbd.aku.edu.tr/V1/zcirhin.pdf (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Comrey, A. L. ve Lee, H. B. (1992). A first course in factor analysis. (2. bs.). New Jersey: Lawrence.
• Çokluk, Ö. Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve Lisrel uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Erinç, O. (1999). Sağlık bilinci & medya, TÜBİTAK, TTB ve ESAM tarafından organize edilen 18-20 Haziran 1999 Kumburgaz İstanbul Sempozyumu’nda sunulan bildiri, İstanbul.
• Erdoğan, İ. (Kasım-Aralık 2002). Tekelleşme, medya ve medya pratikleri. Toplum ve Hekim, 17(6), 417-424. Erişim adresi: http://irfanerdogan.com/makaleler1/medyamedicine.pdf (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Eren, G. (2007). Reklamlarda tüketim kültürü değerlerine göre bedeni düzenleyen söylemler (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Fornell, C., ve Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50. doi: 10.2307/3151312
• Geray, H. (2003). İletişim ve teknoloji: Uluslararası birikim düzeninde yeni medya politikaları. Ankara: Ütopya.
• Ginman, M.; Ek, S.; Eriksson-Backa, K.; Mustonen, M.; Torkkola, S.; Tuominen, K.; Wikgren M. (2003). Health communication and knowledge construction, Health Informatics Journal, 9(4), 301-313. doi:10.1177/1460458203094007
• Golding, P. ve Murdock, G. (1973). For a political economy of mass communications. R. Miliband ve J. Saville (Ed.), The Socialist Register içinde (s. 207-234). Londra: The Merlin Press.
• Güneş, S. (1999). Sağlık Bilinci & Medya, TÜBİTAK, TTB ve ESAM tarafından organize edilen 18-20 Haziran 1999 Kumburgaz İstanbul Sempozyumu’nda sunulan bildiri, İstanbul.
• Gür, E.G. (2010). Dezenformasyona uğratılan bir sosyal hak olarak sağlık. II. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu’nda (1-4 Kasım 2010) sunulmuş bildiri, Denizli.
• Güzel, E. (2013). Kültürel bağlamda kadın ve güzellik: Türkiye’de bir iktidar alanı olarak elitler üzerinden güzellik anlayışına ve bir tüketim nesnesine dönüşen kadın sorununa bakış (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Hair, J., Black, W., Babin B. ve Anderson, R. (2014). Multivariate data analysis. USA: Pearson.
• Hayran, O. (2001). Küreselleşme ve sağlık. Yeni Türkiye, 2(40), 1110-1115. Erişim adresi: https://www.sdplatform.com/Dergi/6/Kuresellesme-ve-saglik-iliskileri.aspx (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Hu, L., & Bentler, P.M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6(1), 1-55. doi:10.1080/10705519909540118
• Işık, F. (2012). Sağlık hizmetleri pazarlamasında tutundurma politikası; sağlık personeli ve hastaların reklama yönelik görüşlerine ilişkin Urla Devlet Hastanesi örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• İlhan, N. (2001). Medya ve sağlık sektöründe özelleştirme: Medya sahipliği ve sağlık haberleri ilişkisinin çözümlenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İşak, K. B. (Eylül 2008). Hürriyet Gazetesi’nde sağlık haberciliği konusunda bir içerik analizi (Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Karakuş, E. (2013). Gazetelerdeki sağlık haberleri: Yaşamın tıbbileştirilmesi, sağlığın bireyselleşmesi ve tüketim üçgeninde kadın (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Kaya A., Yüksel E., Öğüt P. (2011). Sağlık haberlerinde mucize tedaviler, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 7(1), 49-64. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/josc/issue/19023/200586 (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Kazancıbaşı, E. (2010). Sağlıkta ahlaksız teklif ve medyada sağlık haberciliği, Sağlığım İçin Her Şey. Erişim adresi: https://www.sagligimicinhersey.com/saglikta-ahlaksiz-teklif-ve-medyada-saglik-haberciligi (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Keith, S. (2010). Shifting circles: Re-conceptializing Shoemaker and Reese’s theory of a hierarchy of influences on media content for a new-media era. Web Journal of Mass Communication Research, 29 (1). Erişim adresi: https://wjmcr.info/2011/02/01/shifting-circles-reconceptualizing-shoemaker-and-reeses-theory-of-a-hierarchy-of-influences-on-media-content-for-a-newer-media-era/?print=pdf (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Kılıç, Y. (2006). Medyada amacın araca dönüştürülmesi. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 155-162. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/flsf/issue/48601/617475 (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Kuru, B. ve Tılıç, D. (2003). ‘Türk medyasında bir mayın tarlası: Sağlık haberciliği’, L. D. Tılıç (Ed.), Türkiye'de Gazetecilik Eleştirel Bir Yaklaşım içinde. Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları.
• Küçükusta, A. (2011). Biri bizi hasta ediyor- hapı yutmamak için ne yapmalı? (3. bs.). İstanbul: Hayykitap.
• McQuail, D. (2010). Mass communication theory. (6. Baskı). Londra: Sage Publications.
• Moynihan, R. ve Cassels A. (2010). Satılık hastalıklar. (3. bs.). İstanbul: Hayykitap.
• Park, S.;Len- Rios M. E. ve Hinnant A. (2010). How intrinsic and external news factors affect health journalists’ cognitive and behavioral attitudes toward media relations. PRism, 7(1),1-14. Erişim adresi: https://www.instituteforpr.org/wp-content/uploads/HowIntrinsicandExternal.pdf (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Özel E. K. ve B. Öksüz (2015). Yazılı basında advertorial: Gazeteciler için şeytanın ta kendisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (1), 67-104. doi:10.16953/deusbed.17713
• Pang, A. (2006). Managing news in a managed media: Mediating the message in Malaysiakini.com. Asia Pasific Media Educator, 7, 71-95. Erişim adresi: https://ro.uow.edu.au/cgi/viewcontent.cgi?article=1022&context=apme (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Schiller, H. (1991). Not yet the post-imperialist era. Critical Studies in Mass Communication, 8(2), 13-28. doi:10.1080/15295039109366777
• Sezgin, D. (2011) Tıbbileştirilen yaşam, bireyselleştirilen sağlık. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Shoemaker, P. J. &Reese, S. D. (2013). Mediating the message: Theories of influences on mass media content. (2. bs.). NY: Longman Publisher
• Shoemaker, P.R. ve Vos, T.P (2009). Gatekeeping theory. New York: Routlegde.
• Smythe, D. W. (1977). Communications: Blindspot of Western Marxism. Canadian Journal of Political and Social Theory, 1(3), 1-17. Erişim adresi: https://journals.uvic.ca/index.php/ctheory/article/view/13715 (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Sütlaş, M. (9 Aralık 2006). Sağlığın ticarileşmesine medyanın katkısı, Bianet. Erişim adresi: http://bianet.org/bianet/bianet/88794-sagligin-ticarilesmesine-medyanin-katkisi (Erişim tarihi: 22 Haziran 2021).
• Şarbak Z. (2012). Bedenin metalaşması: İnternet gazeteciliği örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (1996). Using multivariate statistics. (3. bs.). New York: Harper&Row.
• Thompson, J. B. (1996). İdeology and modern culture: Critical social theory in the era of mass communication. Cambridge: Polity Press.
• Tüzün, E. (2010). Doktor televizyona çıkmak için para ödemeli mi?, Sabahla Günaydın. Erişim adresi: https://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/doktor_televizyona_cikmak_icin_para_odemeli_mi (Erişim tarihi: 22.06.2021)
• Utma, S. (2010). Yazılı basında sağlık haberleri ve kamuoyuna etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yaşlıoğlu, M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46 (Özel sayı), 74-85. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/369427 (Erişim tarihi: 22 Haziran 2021).
• Yıldırım, B. (2013). Sağlık endüstrisinin yeniden üretimi: Sağlık gazeteciliği (Temel eğilimler ve yapısal sorunlar). Ş. Çağlar (Ed.). Şövalyelik Mesleği Gazetecilik içinde (s. 379-440). Konya: Literatürk Academia.
• Yıldırım, P.Ö. (2017). Türkiye’de sağlık haberciliğinin tarihsel gelişimi. Atatürk İletişim Dergisi, 14, 5-25. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiletisim/issue/34005/358433 (Erişim tarihi: 22 Haziran 2021).
• Yıldız, H. ve Tanyıldızı N. İ. (2 Mart 2015). Türkiye’de 2012 yılında sağlık haberlerinin ulusal yazılı basında yer alış biçimleri ve bilgilendirme düzeyleri (Habertürk, Hürriyet, Posta, Sabah, Sözcü ve Zaman gazeteleri örneği). SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 122-141. Erişim adresi: https://sobider.com/index.jsp?mod=makale_tr_ozet&makale_id=30910 (Erişim tarihi: 22 Haziran 2021).
• Yüksel, E. (2001). Medyanın gündem belirleme gücü. Konya: Çizgi.
• Yüksel, E., Kaya, A.Y., Koçak, A. ve Aydın, S. (2013). Türkiye’de sağlık konulu yayıncılık ilkelerinin belirlenmesi: Kaynak, ileti ve hedef kitle bağlamında sağlık konulu yayınların analizi (TÜBİTAK Projesi). (Rapor No: 109 K 534). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Yüksel, E., Kaya, A. Y., Koçak A. ve Aydın, S. (2014). CheckUp: Sağlık İletişimi (Kaynak, ileti ve hedef kitle bağlamında sağlık konulu yayınların analizi). Konya: Literatürk Academia.