Popülizm Teorileri Işığında Türkiye’de Popülizmin Tarihsel Gelişimi: Siyasi Partiler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 323 - 348, 29.03.2022

Ali Çarkoğlu Ezgi Elçi , Fatih Erol , Cansu Paksoy

https://doi.org/10.18037/ausbd.1095197

Cited By: 6

Öz

Bu çalışma, popülist eğilimlerin Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden günümüz Türkiye siyasetine kadar hangi liderler ve partiler tarafından ne şekilde benimsendiğini araştırmaktadır. Bu amaçla çalışmamızın kurgusu popülizmi zayıf-merkezli bir ideoloji olarak kabul etmektedir. Görgül zenginliğe olanak sağlayan bu tanımlamanın ışığında Türkiye’deki popülizmin tarihi millet (halk), elitler ve milli irade kavramları çerçevesinde irdelenmiştir. İncelememiz Türkiye’deki popülizmde üç ayrı “halk” kavramını gözlemlemektedir. Bunlar, solda 1970’ler Cumhuriyet Halk Partisi’nin benimsediği “sıradan insanlar;” merkez sağ partilerin 1950’lerden itibaren takip ettiği “milli irade” ile “halkın aklıselimi” ve sağda 1969 itibariyle Milli Görüş ideolojisinin benimsediği “İslam milleti” tanımlamalarıdır. Türkiye’deki popülizm, milletin (halkın) karşısına yerleştirilen elitlerin tanımına siyasal partilerin muhalefette-iktidarda olup olmamalarına ve ideolojik sağ-sol yönelimlerine göre farklılık göstermektedir. Yakın dönemde ise Adalet ve Kalkınma Partisi, Demokrat Parti ve Adalet Partisi çizgisini ve Milli Görüş’ün yaklaşımını harmanlayarak Türkiye popülizmine yeni bir kimlik kazandırmıştır. Bu bağlamda, milletin (halkın) karşısındaki elit tanımı iç siyasetteki dışlayıcı-otoriter yöneticilerden uluslararası siyasetteki dış düşmanlara ve onların iç siyasetteki işbirlikçilerine endekslenmiştir. Sonuçta, incelememiz Türkiye’deki popülist eğilimlerin siyasette sadece belli bir parti ve ideolojiye ait olmadığını tarihsel bir bütünlük içerisinde sunmaktadır. Bu teorik temelli tarihsel bütünlük aynı zamanda diğer nicel ve nitel vaka analizlerine de önemli bir kaynak sağlayacaktır. Millet (halk), elitler ve milli irade kavramlarının tarih içerisinde ve siyasal sağ-sol ideoloji yelpazesinin neredeyse her yerinde geçirmiş olduğu gelişimi ortaya koymanın diğer karşılaştırmalı çalışmalara da hem kuramsal hem de görgül katkılarda bulunacağını düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Popülizm, Türkiye, Millet, Elit, Milli İrade, Tarihsel İnceleme

Kaynakça

• Ahmad, F. (1996). Demokrasi sürecinde Türkiye: 1945-1980, (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Hil Yayınevi.
• Akman, C. A. (2010, Haziran). Beyond the ballot box: Turkish democracy under tension between idealism and populism, Canadian Political Science Association Konferansında sunulan bildiri, Montreal, Kanada. Erişim adresi: https://www.cpsa-acsp.ca/papers 2010/Akman.pdf
• Albertazzi, D., ve McDonnell, D. (2008). Introduction: The sceptre and the spectre. D. Albertazzi, ve D. McDonnell (Ed.), Twenty-first century populism (s. 1-11) içinde. London: Palgrave Macmillan.
• Altan, C. (2005). Populism and Peasant Iconography: Turkish painting in the 1930s. Middle Eastern Studies, 41(4), 547-560. https://doi.org/10.1080/00263200500119266
• Aslanidis, P., ve Kaltwasser, C. R. (2016). Dealing with populists in government: the SYRIZA ANEL coalition in Greece. Democratization, 23(6), 1077-1091. https://doi.org/10.1080/13510347.2016.1154842
• Aslandaş, A. S., ve Bıçakçı B. (2006). Popüler siyasi deyimler sözlüğü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ateş, K. (2017). AKP, Dinsel Popülizm ve Halk-olmayan. Mülkiye Dergisi, 41(1), 105-130. Erişim adresi: https://mulkiyedergi.info/wp-content/uploads/2021/02/MD-2017411.pdf#page=112
• Aydın, S., ve Taşkın, Y. (2016). 60'tan günümüze: Türkiye tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aytaç, S. E., ve Elçi, E. (2019), Populism in Turkey. D. Stockember (Ed.), Populism around the World: A Comparative Perspective (s. 89-108) içinde. Cham: Springer.
• Barr, R. R. (2009). Populists, outsiders and anti-establishment politics. Party Politics, 15(1), 29-48. Erişim adresi: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1354068808097890
• Başlevent, C., Kirmanoğlu, H., ve Şenatalar, B. (2005). Empirical investigation of party preferences and economic voting in Turkey. European Journal of Political Research, 44(4), 547-562. https://doi.org/10.1111/ j. 1475- 6765.2005.00238.x
• Batory, A. (2016). Populists in government? Hungary's “system of national cooperation”. Democratization, 23(2), 283-303. https://doi.org/10.1080/13510347.2015.1076214
• Baykan, T. S. (2017). Halkçılık ve Popülizm: Türkiye Vakası ve Bir Kavramın Kullanımları. Mülkiye Dergisi, 41(1), 157-194. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/mulkiye/issue/37214/429474
• Berlin, I., Hofstadter, R., MacRae, D., Schapiro, L., Seton-Watson, H., Touraine, A., ... ve Worsley, P. (1968). To define populism. Government and Opposition, 3(2), 137-179. Erişim adresi: http://www.jstor.org/stable/44481863
• Bora, T., ve Erdoğan, N. (2003). “Biz Anadolu’nun bağrıyanık çocukları…” Muhafazakâr popülizm. T. Bora, ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakarlık kitabı içinde (s. 632-644), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bos, L., Schemer, C., Corbu, N., Hameleers, M., Andreadis, I., Schulz, A., ... ve Fawzi, N. (2020). The effects of populism as a social identity frame on persuasion and mobilisation: Evidence from a 15‐country experiment. European Journal of Political Research, 59(1), 3-24. https://doi.org/10.1111/1475-6765.12334
• Bulutoğlu, K. (1958). Vergiye karşı tipik bir reaksiyon: Poujade hareketi. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 0(4), 173-197. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/iumamk/issue/771/8376
• Busby, E. C., Gubler, J. R., ve Hawkins, K. A. (2019). Framing and blame attribution in popülist rhetoric. The Journal of Politics, 81(2), 616-630. https://doi.org/10.1086/701832
• Canovan, M. (1999). Trust the people! Populism and the two faces of democracy, Political studies, 47(1), 2-16. https://doi.org/10.1111/1467-9248.00184
• Canovan, M. (1984). ‘People’, Politicians and Populism 1. Government and Opposition, 19(3), 312-327. https://doi.org/10.1111/j.1477-7053.1984.tb01048.x
• Canovan, M. (1981). Populism. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
• Canovan, M. (1982). Two strategies for the study of populism. Political Studies, 30(4), 544-552. https://doi.org/10.1111/j.1467-9248.1982.tb00559.x
• Çavdar T. (1983). Halkevleri. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt. 4, s. 878-884). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çavuşoğlu, H. (2016). Süleyman Demirel’in Siyasal Hayatı ve Kişisel Özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(3). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/sduiibfd/issue/24697/261204
• Ecevit, B. (2008). Demokratik Sol. Istanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Elchardus, M., ve Spruyt, B. (2016). Populism, persistent republicanism and declinism: An empirical analysis of populism as a thin ideology. Government and Opposition, 51(1), 111-133. doi:10.1017/gov.2014.27
• Elçi, E. (2019). The rise of populism in Turkey: a content analysis. Southeast European and Black Sea Studies, 19(3), 387-408. doi: 10.1080/14683857.2019.1656875
• Erdoğan, N. (1998). Demokratik soldan Devrimci Yol’a: 1970’lerde sol popülizm üzerine notlar. Toplum ve Bilim, 78, 22-37. Erişim adresi: http://www.korotonomedya.net/kor/index.php?id=6,39,0,0,1,0
• Erdoğan, E., ve Uyan-Semerci, P. (2020). Against all winds: the populism–nationalism axis in the rhetoric of the Nationalist Action Party. Reflektif Journal of Social Science, 1(1), 81-105. doi: 10.47613/reflektif.2020.4
• Esmer, G. T. (2008). Propaganda, söylem ve sloganlarla ortanın solu, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(3), 69-85. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/20.500.12397/5369
• Freeden, M. (1998). Is nationalism a distinct ideology?. Political Studies, 46(4), 748-765. doi:10.1111/1467-9248.00165
• Hadiz, V. R. (2014). A new Islamic populism and the contradictions of development. Journal of Contemporary Asia, 44(1), 125-143. https://doi.org/10.1080/00472336.2013.832790
• Haspolat, E. (2011). Meşruiyetin üç halkçılığı ve Kemalist halkçılığa etkileri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 47, 557-584. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000336
• Hawkins, K. A. (2010). Venezuela's Chavismo and Populism in comparative perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hawkins, K. A., Carlin, R. E., Littvay, L., ve Kaltwasser, C. R. (Eds.). (2018). The ideational approach to populism: Concept, theory, and analysis. London: Routledge.
• Hervik, P. (2012). Ending tolerance as a solution to incompatibility: The Danish ‘crisis of multiculturalism’. European Journal of Cultural Studies, 15(2), 211-225. https://doi.org/10.1177/1367549411432024
• Ionescu, G., ve Gellner, E. (Eds.). (1969). Populism: its meaning and national characteristics. New York: Macmillian.
• İlgazi, A. (2002). Atatürk‘ün halkçılık anlayışının Türkiye‘nin çağdaşlaşmasındaki rolü ve önemi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 157-176. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/musbed/issue/23508/250462
• Kaltwasser, C. R. (2014). The responses of populism to Dahl's democratic dilemmas. Political Studies, 62(3), 470-487. https://doi.org/10.1111/1467-9248.12038
• Kaltwasser, C. R., ve Van Hauwaert, S. M. (2020). The populist citizen: Empirical evidence from Europe and Latin America. European Political Science Review, 12(1), 1-18. doi:10.1017/S1755773919000262
• Kaltwasser, C. R., Taggart, P. A., Espejo, P. O., ve Ostiguy, P. (Ed.). (2017). The Oxford handbook of populism. New York: Oxford University Press.
• Kamrava, M. (1998). Pseudo‐democratic politics and populist possibilities: the rise and demise of Turkey's Refah party. British Journal of Middle Eastern Studies, 25(2), 275-301. https://doi.org/10.1080/13530199808705669
• Karaömerlioğlu, M. A. (2009). Tek Parti Döneminde Halkçılık. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, (Cilt. 2, s. 272-283). İstanbul: İletişim.
• Karaömerlioğlu, M. A. (2001). Tek Parti Döneminde Halkevleri ve Halkçılık. Toplum ve Bilim, 88, 163-187. Erişim adresi: https://psi203.cankaya.edu.tr/uploads/files/Karaomerlioglu,%20Halkcilik.PDF
• Kirdiş, E., ve Drhimeur, A. (2016). The rise of populism? Comparing incumbent pro-Islamic parties in Turkey and Morocco. Turkish Studies, 17(4), 599-617. https://doi.org/10.1080/14683849.2016.1242068
• Köker L. (2007). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kreko, P., Molnar, C., Juhasz, A., Kucharczyk, J., ve Pazderski, F. (2018). Beyond populism: Tribalism in Poland and Hungary. Macaristan: Political Capital Institute. Erişim adresi: http://turkishpolicy.com/files/articlepdf/beyond-populism-political-tribalism-in-polandand-hungary_en_4755.pdf
• Laclau, E. (2005). On populist reason. London, New York: Verso.
• March, L. (2017). Left and right populism compared: The British case. The British Journal of Politics and International Relations, 19(2), 282-303. https://doi.org/10.1177/1369148117701753
• Mardin, Ş. (1973). Center-Periphery Relations: A Key to Turkish Politics? Daedalus, 102(1), 169-190. Erişim adresi: http://www.jstor.org/stable/20024114
• Moffitt, B. (2015). How to perform crisis: A model for understanding the key role of crisis in contemporary populism. Government and Opposition, 50(2), 189-217. https://doi.org/10.1017/gov.2014.13
• Moffitt, B., ve Tormey, S. (2014). Rethinking populism: Politics, mediatisation and political style. Political studies, 62(2), 381-397. https://doi.org/10.1111/1467-9248.12032
• Mosca, L., ve Tronconi, F. (2019). Beyond left and right: the eclectic populism of the Five Star Movement. West European Politics, 42(6), 1258-1283. https://doi.org/10.1080/01402382.2019.1596691
• Mudde, C. (2007). Populist Radical Right Parties in Europe, Cambridge: Cambridge University Press.
• Mudde, C. (2004). The populist zeitgeist. Government and Opposition, 39(4), 541-563. https://doi.org/10.1111/j.1477-7053.2004.00135.x
• Mudde, C. (2010). The populist radical right: A pathological normalcy. West European Politics, 33(6), 1167-1186. https://doi.org/10.1080/01402382.2010.508901
• Mudde, C., ve Kaltwasser, C. R. (2017). Populism: A very short introduction. New York: Oxford University Press.
• Mudde, C., ve Kaltwasser, C. R. (2015). Vox populi or vox masculini? Populism and gender in Northern Europe and South America. Patterns of Prejudice, 49(1-2), 16-36. https://doi.org/10.1080/0031322X.2015.1014197
• Müller, J. W. (2014). The people must be extracted from within the people. Constellations, 21(4), 483-493. https://doi.org/10.1111/1467-8675.12126
• Neziroğlu, İ., ve Yılmaz, T. (2014a). Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları: Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi (Cilt. 4) içinde. Ankara: TBMM Basımevi.
• Neziroğlu, İ., ve Yılmaz, T. (2014b). Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları: Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi (Cilt. 6) içinde. Ankara: TBMM Basımevi.
• Oliver, J. E., ve Rahn, W. M. (2016). Rise of the Trumpenvolk: Populism in the 2016 Election. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 667(1), 189-206. doi:10.1177/0002716216662639
• Önder, M. (1972[1923]). İzmir yollarında: Atatürk'ün batı anadolu gezisi, 14 Ocak 1923-20 Şubat 1923. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Öniş, Z. (2004). Turgut Özal and his economic legacy: Turkish neo-liberalism in critical perspective. Middle Eastern Studies, 40(4), 113-134. doi: 10.1080/00263200410001700338
• Özden, M. (2006). Türkiye’de Halkçılığın Evrimi 1908-1918, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 89-100. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/manassosyal/issue/49949/640124
• Özkan, F. (2004). 1950’lerin Popülizm Açısından Bir İncelemesi. Journal of Historical Studies, 2, 32-47. Erişim adresi: https://www.academia.edu/24397949/1950lerin_Pop%C3%BClizm_A%C3%A7%C4%1s%C4% B1ndan_Bir_%C4%B0ncelemesi
• Panizza, F. (Ed.) (2005). Populism and the Mirror of Democracy. Londra: Verso.
• Pappas, T. S. (2016). The specterhaunting Europe: Distinguishing liberal democracy's challengers. Journal of democracy, 27(4), 22-36. doi:10.1353/jod.2016.0059
• Park, B. (2018). Populism and Islamism in Turkey. Turkish Studies, 19(2), 169-175. https://doi.org/10.1080/14683849.2017.1407651
• Pasquino, G. (2008). Populism and Democracy. D. Albertazzi, ve D. McDonnell (Ed.), Twenty first century populism (s. 15-29) içinde. Londra: Palgrave Macmillan.
• Rooduijn, M., ve Pauwels, T. (2011). Measuring populism: Comparing two methods of content analysis. West European Politics, 34(6), 1272-1283. https://doi.org/10.1080/01402382.2011.616665
• Selçuk, O. (2016). Strong presidents and weak institutions: populism in Turkey, Venezuela and Ecuador. Southeast European and Black Sea Studies, 16(4), 571-589. https://doi.org/10.1080/14683857.2016.1242893
• Spruyt, B., Keppens, G., ve Van Droogenbroeck, F. (2016). Who supports populism and what attracts people to it?. Political Research Quarterly, 69(2), 335-346. https://doi.org/10.1177/1065912916639138
• Stanley, B. (2008). The thin ideology of populism. Journal of political ideologies, 13(1), 95-110. doi: 10.1080/13569310701822289
• Stavrakakis, Y., ve Katsambekis, G. (2014). Left-wing populism in the European periphery: The case of SYRIZA. Journal of Political İdeologies, 19(2), 119-142. https://doi.org/10.1080/13569317.2014.909266
• Sunar, İ. (1983). Demokrat Parti ve Popülizm. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 8, s. 2076-2086) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sunar, İ. (1990). Populism and patronage: The Demokrat Party and its legacy in Turkey. Il Politico, 745-757. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/43101143
• Surel, Y. (2002). Populism in the French party system. Y. Meny, ve Y. Surel (Ed.), Democracies and the Populist Challenge (s. 139-154) içinde. Londra: Palgrave Macmillan.
• Taggart, P. (1995). New populist parties in Western Europe. West European Politics, 18(1), 34-51. https://doi.org/10.1080/01402389508425056
• Taggart, P., ve Kaltwasser, C. R. (2016). Dealing with populists in government: some comparative conclusions. Democratization, 23(2), 345-365. https://doi.org/10.1080/13510347.2015.1076230
• Taşkın, Y. (2022). Populism in Turkey: Historical and contemporary patterns. Tezcür G. M. (Ed.), The Oxford Hanbook of Turkish Politics (s. 275-293) içinde. New York, US: Oxford University Press.
• Taşkın, Y. (2012). The conservative populist misrepresentation of Turgut Özal: Seeking legitimacy for the conservative elite. International Journal of Turkish Studies, 18(1/2), 63. Erişim adresi: https://www.proquest.com/openview/2441484cde7f9620fc2dc31b88c39040/1?pqorigsite=gscholar&cbl=1746339
• Tekdemir, Ö. (2021). Left-wing populism in Turkey: The case of HDP. Christofis N. (Ed.), The Kurds in Erdogan's" New" Turkey: Domestic and International Implications içinde (s. 111-128), New York: Routledge.
• Tindall, G. B. (1972). Populism: a semantic identity crisis. The Virginia Quarterly Review, 48(4), 501-518. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/26443307
• Toprak, Z. (2017, Ocak). Janus’un iki yüzü: Popülizm ve demokrasi. Perspektif, 257, 32-35. Erişim adresi: https://perspektif.eu/2017/01/01/janusun-iki-yuzu-populizm-ve-demokrasi/
• Toprak, Z. (2013). Türkiye'de popülizm 1908-1923. İstanbul: Doğan Kitap.
• Toprak, Z. (2002). Türkiye’de ‘Narodnik’milliyetçiliği ve Halkçılık (1908-1918). H.C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.), Türkler (Cilt 14, s. 801-806). Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yeni Türkiye Yayınları. Erişim adresi: https://www.academia.edu/22786674/T%C3%9CRK%C4%B0YEDE_NARODN%C4B0K_M%C4%B0LL%C4%B0YET%C3%87%C4%B0L%C4%B0%C4%9E%C4%B0VE_HALK%C3%87ILIK_1908_1918
• Toprak Z. (1992). Popülizm ve Türkiye’deki boyutları.Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği (Ed.), Tarih ve Toplum: Tarık Zafer Tunaya’ya Armağan kitabı içinde (s. 41-65), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Türk, H. B. (2017). A glance at the constitutive elements of the leader-centered perspective in Turkish politics, Turkish Studies, 18(4), 601-623. https://doi.org/10.1080/14683849.2017.1326824
• Türk, H. B. (2018). Muktedir: Türk Sağ Geleneği ve Recep Tayyip Erdoğan. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Weyland, K. (2001). Clarifying a contested concept: Populism in the study of Latin American politics. Comparative Politics, 34(1), 1-22. https://doi.org/10.2307/422412
• White, J. B. (2007). Türkiye’de İslamcı kitle seferberliği, İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Yabancı, B., ve Taleski, D. (2018). Co-opting religion: How ruling populists in Turkey and Macedonia sacralise the majority. Religion, State & Society, 46(3), 283-304. https://doi.org/10.1080/09637494.2017.1411088
• Yetkin, B. (2010). Bir siyasal iletişim tarzı olarak popülizm: Turgut Özal’ın “icraatın içinden” ve Recep Tayyip Erdoğan’ın “ulusa sesleniş” konuşmalarının karşılaştırılmalı incelemesi (Yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, Antalya.
• Yıldız, A. (2018). Liberalizm-muhafazakârlık sarkacında “informel” bir demokrat: Turgut Özal’dan kalan, Muhafazakar Düşünce, 15(55), 39-56. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/muhafazakar/issue/42797/704511
• Yılmaz, I., ve Bashirov, G. (2018). The AKP after 15 years: emergence of Erdoganism in Turkey. Third World Quarterly, 39(9), 1812-1830. https://doi.org/10.1080/01436597.2018.1447371