Oscar Wilde’ın Lady Windermere’s Fan Adlı Oyununun Hadiye Sayron İmzalı Türkçe Çevirisi Aracılığıyla Cumhuriyetin 100. Yılında Tercüme Bürosu’na Yeniden Bakmak

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: Özel Sayı, 279 - 302, 23.10.2023

Volga Yılmaz Gümüş

https://doi.org/10.18037/ausbd.1315208

Öz

Bu çalışmada, bir eser örneğinde çevirmen kararlarının bağlamdan nasıl etkilendiğini incelemek için yola çıkılsa da, daha geniş bir çerçeveden bakıldığında, 1940-1966 yılları arasında faaliyet gösteren Tercüme Bürosu’nun ve benimsediği çeviri normlarının Türkiye Cumhuriyeti’nin Batılılaşma yolculuğundaki rolüne bir uygulama aracılığıyla ışık tutmak amaçlanmaktadır. Çalışma kapsamında incelenmek üzere seçilen eser Oscar Wilde tarafından kaleme alınan ve Hadiye Sayron tarafından İngilizceden Türkçeye çevrilip Lady Windermere’in Yelpazesi adıyla 1960 yılında Tercüme Bürosu’nca yayımlanan Lady Windermere’s Fan adlı tiyatro oyunudur. Çeviri normları, skopos kuramı ve bağlılık kavramı çerçevesinde yapılan çeviri incelemesi Hadiye Sayron’un makro düzeyde kaynak odaklılık veya erek odaklılık eğilimlerinden birinin ağır bastığı bir seçim yapmadığını ortaya koymaktadır. Sayron’un özellikle kültürel ögelerin erek kültüre aktarımıyla ilgili çeviri kararlarının önemli bir kısmında, kaynak normlara uyum çabası içinde olduğu, diğer bir deyişle yeterlilik anlayışını benimsediği; diğer taraftan, metne ve diyaloglara “akıcılık” kazandırmak ve erek kültür okuru için daha “tanıdık” bir ortam yaratmak amacıyla kaynak metinde düz anlamıyla kullanılmış fiilleri ve kalıp ifadeleri erek metne yan anlam taşıyan deyimler veya sözlerle aktararak bu kısımların çevirisinde erek normları öne çıkardığı görülmektedir. Çevirmenin, erek metin okurunu Batı kültürüne yaklaştırmak için kültürel ögelerin çevirisinde kaynak odaklı bir yaklaşım benimsemek, yeni bir alfabeyle tanışan erek metin okurunu bu yeni alfabede yazılmış metinlere alıştırmak için “akıcı” bir metin yaratmak ve aynı zamanda Türkçenin gelişmesine katkıda bulunmak için erek dil ve kültür odaklı bir yaklaşımı da çeviri sürecine dahil etmek olarak özetlenebilecek Tercüme Bürosu skoposlarına uyduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Oscar Wilde, Hadiye Sayron, Tercüme Bürosu, Tiyatro Oyunu Çevirisi, Çeviri Normları

Revisiting the Translation Bureau on the 100th Anniversary of the Turkish Republic: Hadiye Sayron’s Turkish Translation of Oscar Wilde’s Play Lady Windermere’s Fan as a Case in Point

Öz

This study sets out to explore the influence of context on translators’ decisions by examining a case study within the broader context of the Westernization movement in the Republic of Turkey. The focus is on the Translation Bureau, which played a significant role in this movement between the years 1940 and 1966. The study specifically analyzes the translation of Oscar Wilde’s Lady Windermere’s Fan, translated into Turkish by Hadiye Sayron and published by the Translation Bureau in 1960. The analysis, drawing upon translation norms, skopos theory, and the concept of loyalty to investigate Sayron’s translation choices, shows that Sayron did not adopt a strict source- or target-oriented approach at the macro level. On the one hand, Sayron aimed for adequacy by adhering to source norms, particularly in the translation of culture-specific items. On the other hand, in order to enhance the “fluency” and “familiarity” of the target text for the reader, she embraced target norms by replacing verbs or phrases without any connotation in the source text with idioms or phrases carrying connotative meaning in the target language. In her translation decisions, Hadiye Sayron followed the dual skopos of the Translation Bureau, which can be summarized as adopting a source-text-oriented approach that brings the target-text readership closer to the source culture and familiarizes them with Western culture, while also incorporating target-culture norms into the translation process to contribute to the development of the Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Oscar Wilde, Hadiye Sayron, Translation Bureau, Drama Translation, Translation Norms

Kaynakça

• Araboğlu, A. (2019). Halide Edib’in “Hamlet”i: İngiliz Edebiyatı Seminer mesaisinden Shakespeare külliyatı. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(3), 990-1003. doi: 10.21547/jss.490511
• Arusoğlu, S. (2003). Tercüme bürosu ve tercüme dergisi: Bir metin sorunsalından kültürel ve entellektüel bir olgu olarak çeviriye/çevirinin modern Türkiye’nin yeniden yapılanmasına katkısı üzerine bir çalışma (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Atasü, E. (2022). Gazi Eğitim Fakültesi Salı Konferansları – 26: Oxford mezunu bir Cumhuriyet kızı “Hadiye Sayron” [Webinar]. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=W-38qhWJ55o
• Baker, M. (2017). In other words: A coursebook on translation. Londra ve New York: Routledge.
• Barut, E. (2020). Ulus-devlet inşasında çeviri ve ideolojinin rolü çerçevesinde ‘Tercüme Bürosu’ ve ‘Tercüme’ dergisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Beckson, K. (2023). Oscar Wilde. Irish author. Encyclopaedia Britannica. Erişim adresi: https://www.britannica.com/biography/Oscar-Wilde
• Berk, Ö. (1999). Translation and Westernisation in Turkey (from the 1840s to the 1980s). [Doktora tezi, University of Warwick]. WRAP. http://wrap.warwick.ac.uk/4362/
• Berk, Ö. (2001). Ulusların ve ulusal kimliklerin oluşturulmasında çeviri yöntemlerinin rol ve işlevi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 49-66. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/musbed/issue/23533/250726
• Birinci Türk Neşriyat Kongresi. (1939). Raporlar, teklifler, müzakere zabıtları. Ankara: Maarif Vekilliği.
• Bozkurt, S. (2019). Bir kültür fabrikası: Tercüme Bürosu. Eğitim YA DA Eğitim, 1, 72-76.
• Bozkurt, S. (2021). Tercüme Bürosu ve Batı klasiklerinin çeviri hikayesi. Maarifin sesi, 0(0), 0-0. Erişim adresi: https://www.maarifinsesi.com/tercume-burosu-ve-bati-klasiklerinin-ceviri-hikayesi/
• Dickson, A. (2018). An introduction to Lady Windermere’s Fan. The British Library. Erişim adresi: https://www.bl.uk/romantics-and-victorians/articles/an-introduction-to-lady-windermeres-fan
• Erenoğlu, B. (2019). Übersetzung als eine kulturelle Konstruktion: Zur türkischen Kanon- und Nationenbildung anhand der Übersetzungszeitschrift Tercüme (1940-1966) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Erhat, A. (2008). Tercüme Bürosu ve Tercüme dergisi üstüne. M. Rifat (Ed.), Çeviri seçkisi I. Çeviriyi düşünenler (s. 59-64) içinde. İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Franco Aixelá, J. (1996). Culture-specific items in translation. R. Álvarez ve M.C. África Vidal (Ed.), Translation, power, subversion (52-78) içinde. Clevedon: Multilingual Matters.
• Genette, G. (1997). Paratexts: Thresholds of interpretation (J. E. Lewin, Çev.). Cambridge: Cambridge University Press.
• González Davies, M. ve Scott-Tennent, C. (2005). A problem-solving and student-centered approach to the translation of cultural references. Meta, 50(1), 160-79. doi: 10.7202/010666ar
• Gülmüş, Z. (2006). Funktionales und literarisches Übersetzen. Eine Untersuchung zur türkischen Übersetzung von Friedrich Hebbels bürgerlichem Trauerspiel “Maria Magdalena”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23(2), 115-136. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41227/497787
• Jones, F. R. (2011). Literary translation. M. Baker ve G. Saldanha (Ed.), Routledge encyclopedia of translation studies (2. bs.) (s. 152-157) içinde. Londra ve New York: Routledge.
• Karantay, S. (2003). Tercüme Bürosu: Normlar ve işlevler. M. Rifat (Ed.), Çeviri seçkisi I. Çeviriyi düşünenler (s. 65-73) içinde. İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Korucu, B. (2007). “Türk Hümanizmi”nin çeviri boyutu: Tercüme Bürosu ve Tercüme Dergisi (1940-1946) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kurultay, T. (1999). Cumhuriyet Türkiye’sinde çevirinin ağır yükü ve Türk hümanizması. İstanbul Üniversitesi Alman Dili Edebiyatı Dergisi, 9, 71-82. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuaded/issue/1043/11784
• Küçük, A., Işıklar Koçak, M., Erkul Yağcı, A. S. (2022). Tercüme dergisinde üretken bir eleştirmen: Melâhat Özgü. DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 30-51. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuefad/issue/69729/1064408
• Landers, C. E. (2001). Literary translation: A practical guide. Clevedon, Buffalo, Toronto ve Sydney: Multilingual Matters.
• Levitt, P. M. (2015). A structural approach to the analysis of drama. The Hague: De Gruyter.
• Levý, J. (2011). The art of translation. Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins.
• Molina, L. ve Hurtado Albir, A. (2002). Translation techniques revisited: A dynamic and functionalist approach. Meta, 47(4), 498-512. doi: 10.7202/008033ar
• Newmark, P. (1988). A textbook of translation. New York ve Londra: Prentice Hall.
• Nord, C. (1991). Text analysis in translation: Theory, method, and didactic application of a model for translation-oriented text analysis. Amsterdam ve Atlanta: Rodopi.
• Nord, C. (1995). Text-functions in translation: Titles and headings as a case in point. Target, 7(2), 261-284. doi: doi.org/10.1075/target.7.2.05nor
• Nord, C. (2001). Loyalty revisited: Bible translation as a case in point. The Translator, 7(2), 185-202. doi: 10.1080/13556509.2001.10799100
• Püsküllüoğlu, A. (1998). Türkçe deyimler sözlüğü. İstanbul: Arkadaş.
• Pym, A. (2016). Translation solutions for many languages: Histories of a flawed dream. Londra ve New York: Bloomsbury.
• Reiss, K. (1981). Type, kind and individuality of text: Decision making in translation. Poetics today, 2(4), 121-131. doi: 10.2307/1772491
• Steinbach, Susie. (2023). Victorian era. Encyclopaedia Britannica. Erişim adresi: https://www.britannica.com/event/Victorian-era
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2002). The politics and poetics of translation in Turkey 1923-1960 (Yayımlanmamış doktora tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2003). Tercüme Bürosu nasıl doğdu: Birinci Türk Neşriyat Kongresi ve çeviri planlaması. M. Rifat (Ed.), Çeviri seçkisi I: Çeviriyi düşünenler (s. 48-58) içinde. İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2009). A cultural agent against the forces of culture: Hasan-Ali Yücel. J. Milton ve P. Bandia (Ed.), Agents of translation (s. 161-188) içinde. Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins. doi: 10.1075/btl.81.08tah
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2011a). Çevirinin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2011b). Retranslation. M. Baker ve G. Saldanha (Ed.), Routledge encyclopedia of Translation Studies (2. bs.) (s. 233-236) içinde. Londra ve New York: Routledge.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2018). Türkiye’de çevirinin politikası ve poetikası, 1923-1960 (T. Demirel, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins.
• Tuncel, B. (2003). Hasan Âli Yücel ve tercüme. M. Rifat (Ed.), Çeviri seçkisi I. Çeviriyi düşünenler (s. 43-47) içinde. İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Uzunköprü, B. ve Demez, N. (2022). Tanzimat ve erken Cumhuriyet dönemlerinde girişilen modernleşme çabalarını çeviri kurumları üzerinden değerlendirmek: Encümen-İ Daniş ve Tercüme Bürosu örnekleri. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 16, 71-103. doi: 10.26650/iujts.2022.1032466
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Foyası meydana (veya ortaya) çıkmak. Güncel Türkçe Sözlük içinde. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
• Uzunköprü, B. (2021). Tanzimat ve erken Cumhuriyet dönemlerinde çeviri faaliyetleri ve modernleşme: Encümen-i Daniş ve Tercüme Bürosu örneklerinde modernleşme ve çeviri ilişkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Vermeer, H. J. (1996). A Skopos theory of translation (some arguments for and against). Heidelberg: TEXTconTEXT.
• Vinay, J. P. ve Darbelnet, J. (1958). Stylistique comparée du français et de l’anglais. Paris: Didier.
• Wilde, O. (1919). Lady Windermere’s fan. A play about a good woman (18. baskı). Londra: Methuen & Co.
• Wilde, O. (1938). Lady Windermere’in yelpazesi (İ. K. Gürgen, Çev.). İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Wilde, O. (1960). Lady Windermere’in yelpazesi. İyi bir kadın üstüne bir oyun (H. Sayron, Çev.). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Williams, J. ve Chesterman, A. (2002). The map: A beginner’s guide to doing research in translation studies. Manchester: St. Jerome.
• Winterson, J. (2013, 16 Ekim). Why we need fairytales: Jeanette Winterson on Oscar Wilde. The Guardian. Erişim adresi: https://www.theguardian.com/books/2013/oct/16/jeanette-winterson-fairytales-oscar-wilde
• Yazıcı, M. (2004). Çeviri etkinliği. İstanbul: Multilingual.
• Yılmaz-Gümüş, V. (2020). Hasan Erkek’in Eşik adlı oyunundaki deyim ve eğretilemelerin çevirisi: Zorluklar ve çözüm önerileri. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 29, 227-243. doi: 10.37599/ceviri.809058
• Yücel, F. (2006). Türkiye'nin aydınlanma sürecinde çevirinin rolü. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23(2), 207-220. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41227/497799
• Yücel, F. ve Tuzcu, N. (2021). Yazınsal çeviri bağlamında toplumsal değişimin temelleri: “Tercüme Odası” ve “Tercüme Bürosu”. A. Şeker ve E. Özcan (Ed.), Edebiyat sosyolojisini güncel kılmak: Temel yaklaşımlar, toplumsal-politik dönüşümler, incelemeler (s. 233-253) içinde. Ankara: Nika.
• Yücel, H.-Â. (1940). Önsöz. Tercüme, 1(1), 1-2. Erişim adresi: https://archive.org/details/MEBTercmeSayy11940/mode/2up
• Zatlin, P. (2005). Drama translation and film adaptation: A practitioner’s view. Clevedon, New York ve Ontario: Multilingual Matters.