Epistemo-Ontological Foundations and Analysis of Republic Philosophy in the Turkish State Tradition in 100th Years: From Theory to Practice – Historical Evolution

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: Özel Sayı, 409 - 430, 23.10.2023

Emir Hasan Ülger

https://doi.org/10.18037/ausbd.1316289

Öz

It can be observed in the history of Turkish thought that an essential philosophical background is used in military, ideological, intellectual, and state theory. The Ottoman Empire necessarily evolved toward a more secular and rational political and social philosophy as a result of the dialectical-cultural evolution it had undergone. Modern Western-origin contractarian and conflicting state theories extensively impacted the political-intellectual development of the Ottomans and the Turkish Republic at many points in the development of Ottoman political philosophy. The philosophical resolution of these difficult-to-solve philosophical, historical, and socio-economic factors took only two centuries. In this respect, the collision of various philosophical-economic doctrines within the 100 years of the founding of the Turkish Republic in this century undoubtedly emerges in this study. The founding philosophy of the modern Turkish Republic, the impacts of the British, French, and German Enlightenment, the university reform, and the modernistic revolutions in the culture, art, and social structure brought about the construction of a new "nation-state." To this end, this study sought to explain the basic intellectual paradigms that exist in the roots of the Republican philosophy in its 100th year. The analysis we made in this regard demonstrated that as we enter the new century, political and intellectual self-consciousness reached a new level, that the two-century conflict that has existed since the Ottoman Empire was resolved and transcended itself and dialectically transformed into a new paradigm.

Anahtar Kelimeler

Republican Philosophy, 100th Year, Ottoman Modernism, Political Philosophy, Social Philosophy

100. Yılında Türk Devlet Geleneğinde Cumhuriyet Felsefesinin Epistemo-Ontolojik Temelleri ve Analizi: Kuramdan Uygulamaya Tarihsel Evrim

Öz

Türk düşünce tarihine baktığımızda, son derece önemli bir felsefi birikimin, askeri, ideolojik, entelektüel ve devlet kuramında kullanıldığını ve Osmanlı’nın, geçirmiş olduğu diyalektik- kültürel evrim sonucunda zorunlu olarak “modern-seküler-akılcıl” bir siyaset ve toplum felsefesine doğru evrim geçirdiğini görürüz. Osmanlı siyasal felsefesinin gelişiminde, modern batı kökenli sözleşmeci (yapay) ve çatışmacı devlet kuramlarının hem Osmanlı hem de Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasal-düşünsel gelişiminde derin bir etkide bulunduğunu görürüz. Fakat bu gelişimin tarihsel ve diyalektik olarak zorlukları ve aşılması güç çelişkileri de vardır. Bu çözülmesi güç olan felsefi, tarihsel, sosyo-ekonomik çelişkilerin aşılması nerdeyse iki yüzyıl sürmüştür. Osmanlı modernleşme hamleleri pek çok Padişah’ın otoritesini derinden sarsmış olmasına rağmen, bu değişim dinamiği kendisini sürekli dayatmıştır. Bu arayışın felsefi metodoloji içinde gelişiminin modern Türkiye Cumhuriyeti felsefesine evrildiğini de ayrıca görürüz. Bu amaçla bu incelemede, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100 yılında, bu yüzyılın, kendi içinde çeşitli felsefi-ekonomik doktrinlerin çarpışmasını ve bunların aşılması süreci incelenecektir. Modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesi, İngiliz, Fransız, Alman Aydınlanmasından etkiler taşıdığı gibi aynı zamanda Türk düşünce tarihinden de etkiler almıştır. Bu etkiyi yapılan Üniversite reformunda, Modern Cumhuriyetin bilimsel, askeri, ekonomi, kültür, sanat ve toplumsal alanda yapmış olduğu modern devrimlerde ve kurmuş olduğu yeni modern “ulus devletinde” görebiliriz. Bu amaçla bu incelemede 100. yılında Cumhuriyet felsefesinin köklerinde var olan temel düşünsel paradigmalar, epistemolojik ve ontolojik kökenleri bağlamında, açık kılınmaya çalışılmıştır. Bu amaçla yaptığımız bu incelemede, yeni yüzyıla girerken, siyasal ve entelektüel öz bilincin artık, yeni bir seviyeye ulaştığını; Osmanlı’dan beri var olan iki yüzyıllık çatışmanın çözülerek, kendisini aştığını ve diyalektik olarak yeni bir paradigmaya dönüştüğünü de görebilmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Felsefesi, 100. Yıl, Osmanlı Modernizmi, Siyaset Felsefesi, Toplum Felsefesi

Kaynakça

• Akşin, S. (1990). Türkiye tarihi III. Osmanlı devleti. 1600-1908. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Adorno T.W. (1973) Negative dialectics. London UK: Seabury Press
• Akyüz, Y. (1999). Türk eğitim tarihi. (7. bs.). İstanbul: Alfa Basım Yayın.
• Aytaç, K. (1980). Avrupa eğitim tarihi. 2. Baskı, Ankara: DTCF Basımevi.
• Alamı, H. Muhammed (2015). The origins of visual culture in the Islamic world, aesthetics, art, and architecture in early Islam. London-New York: Paperback Edition, Published.
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de çağdaşlaşma hareketleri (29. bs.), İstanbul: YKY.
• Bilim, C. Y. (1998). Türkiye’de çağdaş eğitim tarihi. 1734-1876. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Cevizci, A. (2018). Eğitim felsefesi (5. bs.), İstanbul: Say Yayınları.
• Collingwood, R. G. (2005). The idea of history. (Ed. Jan Van der Dussen), England: Oxford University Press.
• Ergin, O. (1939). İstanbul mektepleri ve ilim, maarif tarihi. 1-2, İstanbul: Osman Bey Matbaası.
• Ergün M. (1982). Meşrutiyet döneminde medreselerin durumu ve ıslahı çalışmaları, A.Ü. DTCF Dergisi, 30 (1-2), 59-89. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66751/1043757
• James, F. (2019). The golden bough. UK: Suzanteo Enterprises.
• Fortna, C. B. (2002). Imperial classroom, Islam, the state, and education in the late Ottaman empire. New York: Oxford University Press.
• Gazali, E. H. M. (2014). Filozofların tutarsızlığı. (Çev. M. Kaya, H. Sarıoğlu), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Gürol, M. ve Uysal, A. (2019). Eğitim felsefesi. Ed. Mustafa Ergün & Ahmet Çoban, Ankara: Pegem Yayınları.
• Gürol, M. ve Uysal A. (2019). Türkiye’de modernleşme sürecinde etkili olan düşünce akımları ve eğitim, eğitim felsefesi. Der. 11. Bölüm, Ankara: Pegem Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1981). Bir siyasal düşünür olarak Abdullah Cevdet ve dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Hegel, G. W. F. (1977). Phenomenology of spirit. (Trans. A.V. Miller), London: Oxford University of Press.
• Herper Hilav, S. (2008). Felsefe yazıları. İstanbul: YKY.
• İnalcık, H. (1964). The nature of traditional society, political modernization in Japan and Turkey. (Ed. E. Ward & DA Rustow), USA: Princeton University Press.
• İnalcık, H. (2011). Kuruluş ve imparatorluk sürecinde Osmanlı devlet kanun Diplomasi. İstanbul: Timaş Yayıncılık.
• İhsanoğlu, E. (2000). Baş Hoca İshak Efendi, Türkiye diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, 22, 529-530. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Grabar, O. (2018). İslam sanatının oluşumu. (Çev. Nuran Yavuz), İstanbul: Alfa Yayınları.
• Bahnassi, A. (2008). Sanat ve estetikte yaratıcılık. (Ed. E. İhsanoğlu), İslam kültürü ve bilgi 5 içinde (s.631-652), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çam, N. (1999). İslam’da sanat, sanat’ta İslam. 3. Ankara: Akçağ Basın Yayın.
• Çal, H. (2009). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de müzeler. Türkiye araştırmaları literatür dergisi, 7(14), 315-333. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/653620
• Grube, E. (1967). The world of İslam. New York: McGraw-Hill,
• Grobe, E. (1987). What is islamic architecture? architecture of the islamic World. G. Michell, London: Thames&Hudson.
• Grabar, O., Ettinghaousen E. ve Jenkins Madina, M. (2001). The art of architecture of İslam (650-1250). Singapore: Penguin Books Ltd.
• İşcan, Z. M. (2015). İslami düşüncede yenilik. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• James, G. F. (2019). The golden bough. UK: Suzanteo Enterprises.
• Kaçar, M. (1998). Osmanlı imparatorluğunda ilk mühendishanenin kuruluşu. Toplumsal Tarih Dergisi, 9(54), 4-11.
• Küyel, M. T. (1976). Türkiye’de Cumhuriyet döneminde felsefe eylemi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Mardin, Ş. (1983). İslamcılık, Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1986). Din ve ideoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1983). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908 (2. bs.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nietzsche, F. (2019). Tarihin yaşam için yararı ve sakıncası- zamana aykırı bakışlar. (Çev. Mustafa Tüzel), İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Po-Chia, H. (1989). Social dicipline in the reformation: central Europa 1550-1750. London& New York: Routledge.
• Ponteil, F. ve Bilhan, S. (2019). Fransa'da 1789 öncesi eğitim. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 11(1), 143-164. doi: 10.1501/Egifak_0000000555
• Philips, D. C. (2001). Educational philosophy: Historical perspective. Ed. By N. J. Smelser – P. B. Baltes – P. Alto, London: Elsevier Science Ltd.
• Russel, B. (2004) Batı felsefesi tarihi, I-III, (çev: Muammer Sencer). İstanbul: Say Yayınevi.
• Said, E. (1994). Entelektüel. (Çev. Tuncay Birkan), İstanbul: Yayınevi.
• Said, E. (2016). Kültür ve emperyalizm. (Çev. Necmiye Alpay), İstanbul: Hil Yayınları.
• Schimmel, A. (1982). Tasavvufun boyutları. (Çev. Yaşar Keçeci) İstanbul: Adam Yayınları.
• Selim, D. (1998). The well-protected domains, ideology and the legitimation of power in the Ottaman empire. 1876-1900, London-New York: Tauris Publishing.
• Sencer, M. (1974). Osmanlılarda din ve devlet. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Sencer, M. (1969). Osmanlı toplumsal yapısı. İstanbul: Ant Yayınları.
• Settar, H. (1955). İslam mimarisi. (Çev. Nermin Sinemoğlu), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(3), 68-74.
• Somel, A. S. (2015). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, otokrasi ve disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Strauss, C. L. (2007). Irk, tarih ve kültür. (Çev. Haldun Bayrı), İstanbul: Metis.
• Strauss, C. L. (2013). Mit ve anlam. (Çev. Gökhan Demir), İstanbul: İthaki.
• Szyliawicz, J. (1971). Elite recruitment in Turkey, role of the Mülkiye. UK, London: Politic Press.
• Toynbee, A. (1948). Civilisation on trial. London: Oxford University Press.
• Toynbee, A. (1925). The Turkish state of mind. The Atlantic, (October Issue), 0-0. Erişim adresi: https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1925/10/the-turkish-state-of-mind/648673/
• Toynbee A. (1965). A study of history. (Vol. 1.) London: Dell Publishing.
• Ülken, H. Z. (2017). İslam felsefesi. Ankara: Doğu Batı.
• Ülken, H. Z. (2013). Eğitim felsefesi. Ankara: Doğu-Batı.
• Ülken, H. Z. (2013). Türk tefekkür tarihi. İstanbul: YKY.
• Ülken, H. Z. (2011). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yavuz, H. (2011). İslam medeniyeti algısı üzerine, bilim, ahlak ve sanat bağlamında çağdaş İslam algıları, 1. Uluslararası Sempozyumu, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları.